Duas etimologias distintas tà caüs e gahús: lo galloromanic o celtic cauus/kawos e lo basco (o celtobasco) gau huntz.

Que soi a tornar a la soritz-cauva e e au son sinonim estranh lo "tinhahús". Dens un comentari deu post avant-passat, Eric Gonzales que ns'avisè de que la pronóncia deu mot,  [ˌtiŋəˈhus]  segon Palay, e semblava  indicar un mot compausat: tinha-hus. Aquesta arremarca qu'ei mes qu'interessanta, pr'amor que poiré ajudar a explicar lo cambi d'accentuacion qu'observam enter lo mot occitan (tanben gascon) caüs (variant biarnés guèhus, landés guéhus e guéüs, lengadocian còis) e los mots de medisha significacion qui ne semblan aparentats: gahús, variant gascon: gohús; en catalan: gaús; en lengadocian gabús. 

Deu mot compausat tinha-hus, lo prumèr element tinha qu'ei clar;  lo dusau, pas tant. Non deu pas èster lo mot gascon hus d'origina romanica qui coneishem dab la significacion de husèth. Qu'ei probable qu'aqueth dusau element e represente la traça d'un mot de la familha deu basco huntz (mot deu bascoat nòrd),  o hontza (forma deu mot au sud).  Gauhontza e mes simplament hontz, hontza , o, au bascoat nòrd, huntz, que son mots bascos tà díser precisament gahús.

Autament dit, e en contra de çò qui escrivoi quauques dia a, gahús /gohús e los sons derivats en catalan (gaús) e en lengadocian (gabús) que poderén aver unha etimologia un chic diferenta de la de còis/caüs/guèus /guèhus. Dens lo cas de caüs etc, que seré lo galloromanic *cauus, deu celtic *kawos, dont cauannus  > sent.-nòrd-gasc. chavan, fr. chat-huant; *cauecca > oc. cavèca, fr. chevêche; e *cauetta >fr. chouette e son tres derivats afixats,  un dab un augmentatiu (-annus <  gau -amos), lo dusau dab un despreciatiu (-ekka cf.fr.  pimbêche), lo tresau dab lo disminutiu plan comun. Dens lo cas de gahús /gohús, l'etimologia que seré compartida dab  lo basco gauhontza.  Los mots de las duas familhas etimologicas (galloromanica e basca) que's devon encontrar e ibridizar.

Aqueth mot bascoïd "hus" (basco huntz), uei lo dia extint en gascon, que s'a devut demorar fossilizat dens los mots gahús, tirahus, tinha-hus etc . Que lo quite mot gahús / gohús estosse  arressentit com un mot compausat (ga o go de l'arraditz basca gau: nueit + hus ) qu'ei ua ipotèsi possibla se non probabla. Entà persuadir-nse, que podem comparar lo mot gahús dab lo son sinonim landés gat-hum (dic. de V. Foix) qui ne sembla derivar per mala interpretacion deus dus mots d'origina (pre)basca.

En basco, aqueth mot hontza o huntz,   qu'ei emplegat solet o en combinason. Que representaré lo medish etimon que lo nòste "hus" : basc. huntz =  gasc. "hus" (extint)= rapinhaire deu tipe gahús o gavèca. Ontza qu'ei lo nom d'un "club" de Legorreta (Guipuscoa). Que i ei mentavut ací sonque pr'amor deu logo.

Jo, personauments, de la vita non soi pas jamei entrat hens un "club" d'aqueths. N'ei pas lo cas dab las librerias, que m'agrada hèra hurgà'i.  N'avetz ua a Sent Sebastian, qui v'arrecomandi. Qu'ei la libreria Hontza, sisa au 4 de l'arrua Okendo.


Lo mot hontza, variant de huntz,  que s'arretròba hens mot compausats com gau hontza o gauhontza,  lit. " gahus (de) nueit"  (un brave mercés tà Begoña). Aquesta forma qu'explica aisidament lo nòste mot gahús : gau huntz >gahús e gohús.
La fòto aci-junta qu'ei tirada deu site de venda online de herzio.fm. Lo sac qu'ei ua creacion de oihenart diseinugrafikoa.

Un aute derivat qu'ei Hontzuri o hontza zuri o hontz zuri: lit. gahus blanc qu'ei a díser la dauna blanca o cavèca de bòrda (Tyto alba), mentre que hontzandi o hontz handi (lit. gahús gran) designa Bubo bubo.

Fin finala, que cau arremarcar que lo mot galloromanic *cauus, en celtic vielh *kawos,  e l'expression basca gau huntz - gau hontz e s'assemblan hèra enter si. En basco com en gascon, la preséncia d'ua h (sonòra au nòrd, muda au sud) n'ei pas tostemps etimologica,  la h que pòt servir tà marcar  la debuta d'ua sillaba qui comença per ua vocau. Non podem pas descartar que gau hontz e sia en realitat ua adaptacion basca de *cauus / *kawos per confusion deu mot-arraditz indoeuropèu *kau, un mot onomatopeic qui designa un ausèth cridassèr (ved. X. Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise etc, éditions errance, 2003) , dab lo mot basco gau qui significa nueit. Atau que seré explicada la forma extranha, non gramaticalizada, de "gau" hens l'expression basca "gau hontza". Huntz en basco que significa tanben gèdra, gèira (la planta). L'existéncia d'aqueth omonim e la confusion de cau dab gau que podoran miar tà l'adaptacion basca de cauus en gau huntz (forma septentrionau, la en contacte dab lo galloromanic) e (puish?) en gau hontza (forma meridionau).

Doncas, lo mot *cauus o *kawos que devó estar adaptat en gau huntz o gau hontz(a) e que seré d'aqueth faus idiomatisme gau huntz / gau hontza que vienerén huntz e hontza dab lo sens de gahús. O sia que tant caüs com gahús remontarén au galloromanic cauus o a la forma originau celtica kawos, totun un per via directa (caüs deu cas subjècte de cauus) mentre que l'aute ac haré per l'intermediari de la recontruccion basca gau huntz, deu quau lo mot gascon gahús o gohús a eretat la sua caracteristica de l'accent sus la dusau sillaba, la qui correspon a huntz/hus.

IEO65: paraulas de vielhs.

N'arremerciaram pas jamei tròp los de l'I.E.O.65  per las videos de collectage qui an penjat a youtube. Aquiu que n'avetz quauques-uas. N'i a d'autas.

Que prepausi que las utilizen com dictada de contròle tà verificar se los academicians autoproclamats e autes conselhèrs de la lenga  an tots lo nivèu requesit per la foncion. A vegadas, que'n dobti. N'i a hèra qui'u an, clar. Totun, tots? A véder...

On ns'i aprenem qu'un caüs non ei un gahús e ua cavèca non ei ua gavèca.

Un legedor bigordan, locutor naturau de gascon, que'm hè saber qu'a la montanha gascona, e coneishen los quate mots: caüs, cavèca, gahús e gavèca (dab v= /w/ en la màger partida deus parlars).

Acerà, eth caüs e era cavèca que designan ua rata-penada... En gascon, que i a mes d'un mot o expression entà díser rata-penada: que poish mentàver soritz-cauva, lo hèra injuste e shens-fondament ausèth-tinhós (tinhós= maishant, dolent, mauhasent.  En gascon, lo mot tinha que designa la gala e lo parpalhòu deus teishuts) e lo curiós tinhahus qui ne deriva probablament per crotzament de tinhós (EDIT 23/06/12: o meslèu tinha, ved. lo comentari d'Eric Gonzales) dab caüs, cahüs. Que i horniram lo graciós e enigmatic pishacauda e l'afrós soritz-escauja qui aludeish probablament au mite de la rata-penada shuca-sang.  Lo mot escauja que designa ua infeccion emolitica contagiosa de las vacas e de las oelhas, tanben coneishuda com pisha-sang o pisharroi.




Los (g/v)ascons de la montanha que devón interpretar los mots caüs e cauèca a la lutz deu basco "gaue" (nueit en basco, gaueko : nocturne ).



D'aulhors, la nòsta  cavèca que s'i pòt díser  gavèca (gauèca). La mutacion c->g, que podó èster influenciada peu basco o un substrat afin au basco.
Atau, cauèca -> gauèca e caüs -> gaüs -> gaús/ gahús.
En gascon, gahús qu'ei (mes o mensh) sinonim de cavèc,  de chòt o chòc, de chavan, de duc, de ihon, uhon,  tohohó, torohó etc, etc. Los mots non mancan pas.
La cavèca de la fòto de dreta qu'ei ua dauna blanca (Tyto alba) (fòto wikipedia).


Lo mot chòt / chòc, qui  designa meslèu lo petit gahús migrator Otus scops, que pòt tanben servir tà designar lo crapaut alite (Alytes obstreticans). Qu'ei de notar qu'en latin, lo nom deu gahus, bubo,  qu'a  com variant bufo qui designa lo harri (tanben coneishut com sapo en gascon). Tant lo mot  espanhòu  buho (deu latin bufo) com l' aragonés bubon o bobon (derivats deu latin bubo) que significan gahús.


Mercés a Octavià Alexandre per arrebrembar-me de la relacion cavèca -gaueko!

EDIT: Sus lo mot basco gau hontz, gau huntz, a l'origina deu mot gascon gahús, de medisha significacion, véder lo dusau pòst qui segueish.

Gahús, gaús: un aute gasconisme en catalan e rectificacion de l'etimologia.

En catalan,  gahús que's ditz generaument duc. Totun, en catalan ribagorçan, a la franja aragonesa, que's ditz... gaús.

Lo lexic de la lengua catalana estandard que s'incorporè gaús recentament, en ahigent-s'i atau un aute magnific gasconisme. L'etimologia deu mot prepausada per lo Gran Diccionari de la Llengua Catalana kau - ukio qu'ei erronèa, pr'amor qu'ignoran que l'accentuacion sus la dusau sillaba ei ua invencion gascona e n'ei pas briga etimologica. L'accent etimologic qu'ei sus la prumèra, que'u trobam enqüèra atau en Biarn dab la forma guèhus, e mes generaument en lengadocian: còis, caüs. En gascon, que i podem observar un cambi d'accentuacion de la prumèra sillaba tà la dusau: ga'hús, qu'arretrobam hens lo mot catalan. 

  L'origina deu mot qu'ei celtica, de comparar dab lo mot gau *cauannos e lo noste mot cauèca/cavèca. Lo mot gau qu'ei atestat hens un  tèxte latin deu sègle V, devath la forma cavannus, on s'i ditz qu'ei atau que's disen en Gallia los "ululae aves" (o sia los gahús e las cavècas). Aqueth mot gau qu'ei a l'origina deu breton kaouenn (en breton ancian: kaouann, o sia cavèca en gascon), deu francés chouan, chat-huant (< chaouan) e deu mot gascon nòrd-girondin d'origina gavacha (santongesa) chavan, sinonime de gahús. 

Totun, los còis/ caüs /guè(h)us e ga(h)us que non pòden derivar de cauannus, senon  probablament deu cas subjècte de la forma non afixada *kauus dont kauannus e *kauekka e serén los derivats, lo prumèr afixat dab -annus (possiblament forma tardiva de l'augmentatiu celtic <-amus cf. en francés  "grand-duc" vs"duc") e l'aute dab un sufixe despreciatiu -ekka qu'arretrobam dilhèu dens los mots francés pimbêche, revêche (*kauekka > oc. cavèca, fr. chevêche cf. tanben en catalan los equivalents de cavèca: xibeca e babeca, formas afixadas de xot /chòt  e bubo o babau. Los rosselhonés qu'an lo quite mot caveca).

La h de gahús n'ei pas etimologica, qu'ei la h gascona hicada entà evitar los iatus e tà marcar la sillaba. Lo mot qu'ei grafiat gueus en tèxtes biarnés ancians. Qu'ei possible qu'ajustar aquesta h ajudè a provocar lo cambi d'accentuacion, en tot reenforçar la sonoritat onomatopeica deu mot.

Los nòstes mots que son com los ausèths, non  saben pas arren de las frontèras.

EDIT: Dens un pòst mes recent, qu'èi emesa ua dusau interpretacion etimologica de gahús a partir deu basco  gau huntz de medisha significacion.

Cohet, coet, cohete : un aute gasconisme en catalan e en espanhòu.

Ja sabetz que m’interèssi aus gasconismes en las lengas de la peninsula vesia.

Uei qu’ei lo torn d’un aute gasconisme qui trobam en catalan e en castelhan. Que s’ageish deu mot cohet.

Cohet (dab ua h aspirada) qu’ei lo nom qui los gascons e balhan tau demòni.

En gascon, que i a duas ipotesis possiblas tà explicar l'etimologia deu mot cohet.

La prumèra qu'ei la prepausada per Gerhard Rohlf.
Lo demòni que's ditz cohet pr'amor de las cornetas qui'u cohan lo cap.
La segonda ipotèsi  que hica en relacion lo mot cohet dab lo mot coha, variant de coga, coa e coda, allusion a l’apendici caudau deu quau lo diable e seré provedit segon la tradicion populara. Palay que ns’ensenha coha o coga qu’ei meilèu lo mot landés e baionés, coa qu’ei meilèu deu gascon orientau, coda qu’ei un mot meilèu bearnés.  La co(h)eta, var. codeta etc, qu'ei lo diminutiu de co(h)a, lo mot qu'existeish au masculin dab lo medish sens : co(h)et, codet etc. Doncas, en gascon, lo diable que’s diré Cohet  pr’amor qu'a ua coa. En realitat, dab aqueth sens,  lo mot cohet que deu proviéner de la « gasconizacion » deu mot francés coé , per confusion dab lo mot gascon co(h)et qui, com a substantiu,   e significa "qui a ua coa corteta o amputada". Totun, la coa deu diable n'ei ni corta  ni amputada.  Qu'ei pr'amor d'aquò que pensi lo nom gascon deu diable que seré ua gasconizacion deu mot francés coé - deu latin caudat(um)- qui significava mes simplament qui a ua coa.  En francés ancian,  un  coé o coéi, o coué, quoué o quouvé segon las modalitats o grafias de la lengua d'òil qu’èra un personatge provedit d'ua coa, exactament com lo nòste Cohet. Lo diccionari Godefroy deu francés ancian que nse’n balha ua lista d’exemples deus interessants. Qu'aprenem qu'au demiei deus personatges qui avèvan la reputacion d’estar “coés”, a mei deu dimòni,  que s'i trobavan los “satiras” d’India, e non pas eths solets, que i èran tanben los enemics ereditaris deus francés: los anglés.

 En tot cas, cohet qu'ei lo nom gascon deu demòni, quina que'n sia l'etimologia deu mot.

En catalan, lo mot  coet (autescòps grafiat cohet) que i ei atestat sonque despuish 1445 segon lo GDLC. Qu’èram alavetz en plen “boom” de l’immigracion gascona au Principat. En Catalonha, aqueth mot que i estó emplegat  tà designar ua  innovacion importada de China: lo huec d'artifici. L’innovacion semantica, qui devèva acompanhar l’innovacion tecnologica,  que la devem probablament a la preséncia d'immigrants gascons, hòrt nombrós en la Catalonha de l'epòca.


 La dita innovacion semantica que deu proviéner de la tradicion deus "balls de diables" (danças de cohets), plan viva per tots los País Catalans. Aquera tradicion, tipicament catalana, qu'ei anciana, que tròba las soas originas dens representacions escenicas de caractèr religiós en la Catalonha deu sègle XI. L'introduccion de l'art pirotecnic dens l'execucion de las danças de diables que deu remontar aumens au sègle XV com ac testimònian las mencions de crompas de polvora qui trobam associadas ad aqueras hestivitats hens archius catalans de l'epòca (vej. l'article ball de diables a la wikipedia catalana).  Lo mot cohet en catalan que  seré un eretatge de la lengua deus sautataulèrs gascons encargats de realizar las danças de diables  en la Catalonha deu sègle XV. Que's pòt aisidament imaginar qu'au sègle XV, l'ofici de "diable" e devèva èster considerat  com "vilanesc" (vilan, indigne) peus catalans, doncas reservat taus immigrants gascons. Aqueths que hasèvan de " cohets" e los catalans qu'interpretèn lo mot com  "huec d'artifici". Las duas videonetas qui segueishen que vs'amuishan de qué èm a parlar exactament, atau que compreneratz miélher.

Lo mot que passè deu catalan tau castelhan jos la forma cohete, dab la medisha significacion de huec d'artifici.




Puish, hèra mei recentament,  los mots coet (en catalan) e cohete (en castelhan) qu'acabèn per designar ua auta invencion modèrna: la fusada

Adara lo cohet qu'ei sortit de l'in·hèrn entà pujar dincau cèu enlà  tà arrejúnhe'i l'espaci intersiderau!

Lo cortau d'Aulús

Un legedor, interessat peu men pòst sus los etimons gascons (b/v)aran e sela (titotat: lo baran, la sela e l'esperit deus ancians, véder aquiu) e la lor relacion dab la cultura pastorau pirenaïcocantabrica, que'm demanda si los "sels" qui trobam en Astúrias e Cantàbria (Sel),  o sia los Saro, Sarobe, Saroi deu Bascoat, o los Saroi, Sarroi, Cujalar, Sarralh, Cortau de Bearn-Oèst Gasconha, e's  tròban tanben dens los Pirenèus centraus.
La responsa qu'ei definitivament òc, com ac testimònia lo libe de Jean-Pierre Laurent consacrat au dialècte gascon d'Aulús. Lo mot cortau que i ei conegut, e ua definicion que'n balha J.P. Laurent que correspon hèra plan a la deu "sel".
Aquiu qu'avetz las definicions deu cortau segon J.P. Laurent (2002) :
un "courteau" est
1- soit une cabane abri sommaire faite avec des branches, détruite en fin d'été et reconstruite l'année suivante,
2- soit plus souvent une cabane en pierre sèches à toit en rondins recouvert de lauses ou de mottes de gazon, bâtie au milieu d'une aire circulaire ceinte d'une palissade de pieux  suffisamment hauts pour protéger l'ensemble des loups et des ours. Le courteau a trois pièces: une pour le berger et sa famille, une pour entreposer le fromage et une pour les bêtes. Le courteau, toujours situé à la lisière d'une forêt, est d'usage pastoral.

Adonc, lo cortau  d'Aulús n'ei pas significativament diferent deu "sel" de las vaths  pasiegas ni deu "saro" basco. Que i tornam trobar lo baran de husta (las baranas), caracteristic deu "sel", dab la cabana a la plaça de la pèira cenicera.  Lo cortau d'Aulús qu'èra enqüèra utilizat au sègle 19.

Lo gascon cortés dens lo teatre de Lope de Rueda (1510-1565)

Lope de Rueda qu’èra un escrivan e comedian andalós, neishut a Sevilha en 1510. Qu’estó l’inventor en Espanha deu genre teatrau popular inspirat de la Commedia dell’ Arte. Director e actor, que jogava las suas pèças de comèdia acompanhat sus l’empont per la soa prumèra molher Mariana e d’amics qui no’ns son pas tots identificats. Un deus ingredients deu comic de Lope de Rueda qu’èra lingüistic : que’u agradava de botar en escèna personatges qui non parlavan pas tròp plan espanhòu. La deformacion de la lengua que hasè arríder au public.

Lo personatge qui  L. de R. e hasè parlar  en nhirgo que podè èster ua esclava africana, un viscaïn, qui que sia qui non parlava pas plan espanhòu ...Çò qui importava qu’èra l’efèit comic deu nhirgo.  De tots aqueths protagonistas, n’i a un qui, a jo, e m’interessa particularament. Qu’ei lo macip (vailet) gascon deu «Sexto paso» tirat deu «Registro de Representantes» (editat, de manèira postuma, en 1575).   Aqueth gascon qu’ei un arquetipe, plan segur. Dejà lo son nom qu’ei emblematic : que’s ditz… Peiruton (escriut atau per Lope de Rueda), enqüèra que l’apèran Gasconillo (o sia Gasconet)  dens los dialògues. Las prumèras replicas deu Peiroton que son en gascon quasi corrècte e pro intelligible. Après, las replicas que son en un pseudo-gascon de fantasia, un nhirgo inventat per l’autor, on s’i mesclan catalanismes, aragonesismes e galicianismes.  Lope de Rueda non sabèva parlar gascon, de segur, totun que devó aver l'escadença d'audí'u pr'amor de l'importanta diaspòra gascona qui i avèva en Espanha en aquèra epòca. Que pensi tanben que devèva aver lejut en version originau autors valencians  com Ausiàs March e Joanot Martorell. Que demorè ua partida de la soa vita a València (a partir de 1560) e la soa segonda molher, Na Angela Rafaela Trilles, dab la quau avó ua hilha,  qu’èra valenciana. Que lo catalan èra familiar a l’autor e’s nòta dens lo nhirgo deu Peiroton.

No’s cau pas estonar de la preséncia d’un gascon dens ua pèça de teatre espanhòu deu sègle 16. Com ac digoi, a mei de mentàver l’existéncia de duas comunautas  gasconofònas «indigènas» en Espanha (l’aranesa e la guipuscoana), que cau soslinhar que i agó ua emigracion pro importanta de gascons en Espanha enter lo sègle XIII e lo sègle XVIII particularament en Catalonha, Astúrias e Castilha. En Espanha, lo tribalhador immigrat de l'epòca qu’èra gascon. Las tascas que los gascons e hasèn qu’èran sovent las qui los espanhòus e consideravan com indignas, de reservar taus « villanos », com, per exemple, l'ofici de pastor o lo de macip.  Los gascons que hasèvan tanben de sordats, de comerçants, d’agricultors.. Que hasèvan quitament de rectors dens dauguas parròpias catalanas qui podèvan compdar ua proporcion hòrt importanta de gasconofònes (locaument  40 % haut o baish  segon l'estimacion d'un estudi recent), çò qui inquietava l’avescat pr’amor las predicacions que s'i hasèn en gascon.  Dens mes d'ua vila d'Espanha, los gascons que i avèn la lor carrèra o lo lor barri aperat « cal » com los de los judius abans l'expulsion de 1492.  Uei lo dia, Oviedo qu'a enqüèra ua "calle gascona" e a Segòvia, on Lope de Rueda e la soa tropa i balhèn ua representacion teatrau en 1558, que i a ua "plaza" anomenada "de los Gascones" en sovier deu barri gascon. En Castilha, los Gascons que fondèn aumens un vilatge, lo « pueblo de los Gascones » (uei, Gascones).

L’istoèra de la peçòta de Lope de Rueda que hè pensar au teatre de Guinhòl. Que vau sajar de resumir-la. Dalagon, lo maisoèr (mèste de casa), qu’ei furiós : que s’avèva deishat un bèth tròç de torron d'Alacant sus l'escritòri. E non i ei pas mes. Qui’u l’a panat ? Que comença per acusar a Pancorvo, lo son ajudaire. Dalagon qu’a ua tecnica plan espravada entà hèr arrajar la vertat  (tecnica enqüèra emplegada en quauques lòcs uei lo dia) : que comença per segotir e trucar a l’acusat dinc a obtiéner ua informacion qui permeta de hèr avançar l’enquèsta. Que "segoteish" doncas un chic hòrt au praube Pancorvo qui nega rotondament  e aqueth darrèr, tà aver la patz, qu’acusa, au azard, un deus tres vailets, Periquillo.

Doncas, qu’apèran au Periquillo qui, shens saber lo perqué, e se’n pren un puish dus. Rapidament, que vad evident que Periquillo n’i ei pas per arren. Pancorvo qu’admet que s’ei enganat e qu’afirma que non volè pas diser Periquillo senon Gasconillo, lo nòste Peiroton.

Pancorvo qu’apèra donc a Gasconillo.

Aquera prumèra  partida on s’exprimeish lo Peiroton qu’ei interessanta pr’amor de la lengua gascona qui i ei pro corrècta. Aquiu qu’avetz lo tèxte :

Pancorvo : ¡Gasconillo !

Gascon : Qui vos pras, ¿qué volets ? Aguardats un pauch.

Pancorvo : Creo que se los está  comiendo ; llamele vuestra merced.

Dalagon : ¡Gasconillo!

Gascon : ¿Qué mandats ? Diu hus de sailud tuta una maisada. ¡Crabes de Diu! ¿Qués acro, señor, que vos debi ? ¿Por qué vos arrencorats contra mi ?

En  léger aqueth trocet, non podem pas aver nat dobte sus la gasconitat deu Peiroton. Lope de Rueda que devó èster estat en contacte dab gascons tà poder escríver aquestas duas replicas, enqüèra que la transcripcion e lo sens e sian a còps erronèus.

Qui vos pras :

Lope de Rueda que s’ei enganat. Que cau liéger: si vos platz. La formula que sera represa devath ua forma un shinhau mes corrècta mes tard. 

Aguardats un pauch :

L'expression aquiu qu’ei corrècta. Lo sens que'u sembla prestar  L. de R. qu'ei  "demoratz, esperatz  un pauc". Totun, en gascon, guardar qu'ei sinonime de güeitar: qu'a los sens d' espiar, d'(a(r))güeitar, de susvelhar  e de conservar. Lo "un pauc" aquiu qu'ei un gallicisme,  calc deu "un peu" de l'idiomatisme francés "voyez / voyons un peu" (ueratz / nham!). Qu'ei probable qu'ei aqueth "un pauc" qui enganè a  L. de R.  Aguardatz un pauc que correspon au castelhan ¡mire!  e non pas a ¡espere un momentito! com ac sembla suggerir L. de. R.

La ch de pauch qu’a valor de c com en catalan de l’epòca. Aquesta grafia indica que  Lope de Rueda legèva lo catalan.

Qué mandats ? formula calc e gramaticaument corrècta deu castelhan qué manda ?  (sosentenut : vuestra merced) ?  Qu’ei la formula rituau deus macips. Mandar (o manar) qu’a lo sens de comandar en gascon.

Qué mandatz ? Compréner : quins/quaus e son los vòstes òrdres ?

Diu hus de sailud tuta una maisada.

Los gascons qu’avèvan la reputacion justificada d’èster arnegaires e que’t davan de « Dius » pertot. Totun, aquiu, la formula n’ei pas briga un arneguet senon plan ua formula de salutacion qui’s disèva en entrar dens ua maison. Lope de Rueda que s’enganè en retranscríver la formula qui devó aver entenut dita per gasconofònes. Que la caleré meslèu liéger com: "Diu’us de (de dar, =balhe) salut (=santat) a tota la maisoada", o quauqu'arrés de semblant.

Aquò balharé en gascon contemporanèu quauqu’arrés com: Diu be'us balhe santat a tot lo monde (de la maison) ! O mei simplament: Bon dia (o son equivalent: adishatz!).

Lo gascon qu'ei arnegaire, totun cortés. 

Crabes de Diu !

Aquera expression, en cambi, qu’ei plan un arneguet. Que'n deu escóner un aute mes grèu  mès sèi pas lo quau.  Lo Peiroton qu’ei en trin de’s hèr segotir e trucar e que protesta en arnegar com un... gascon.

Qués acro, señor, que vos debi ?

 Formula clarissima . Qué es aquerò, senhor, que (=qui)  vos devi ? Notatz que la o de vos es obèrta (vos e non vus), qu'ei un espanholisme.  

Por qué vos arrencorats contra mi ? Lhevat l’ispanisme por qué, de remplaçar per per qué, la frasa gascona qu’ei plan corrècta.  En gascon contemporanèu, que seré meslèu contra jo e non contra mi. Totun, que trobam plan aqueth pronom complement mi en lòc de jo en tèxtes medievaus e classics gascons. 

Arron aqueras duas replicas ben gasconas, la lengua gascona deu Peiroton que vad completament fantasiosa, ua mescla de pseudo-gascon, de francés, de catalan e d’espanhòu deformat , en clar contraste dab las duas frasas dejà vistas. Adara que s'ageish deu nhirgo teatrau qui L. de R. afeccionava tant.

Pancorvo : dele, señor, dele, no pare, adelante ; una primera, otra para mi, que bien lo meresce

(fotetz-lo ne, sénher, fotetz-lo ne, n’arrestetz pas, endavant, ua prumèra, ua auta de part mia, que plan s'ac a ganhat)

( Pancorvo non sembla pas guaire aimar au Peiroton!)

Gascon : No me direts, si hu pras o si hu pesa, por qué me habetz sacudits de su la costielles ?

Que compreni quaucòm com : 

Non me diratz, si vos platz com si non,  per qué m’avetz segotit (dessús) las costetas ?

Direts qu'ei de catalan antic per diratz en gasc.,  direu en cat. modèrn  (vj. los autors valencians  A. March e J. Martorell).
Sacudit (per secudit o sia secodit, segotit) que soa a pronóncia  catalana tanben.
Costiella qu'ei un mot aragonés, e mes precisament haut-benasqués dab la terminason plurau -es. La terminason -es deu plurau qu'ei tanben valenciana (catalana). E aranesa, clar. Acro per aquerò qu'ei aranés tanben, totun n'ei pas sonque aranés, que s'enten en d'autes parlars gascons.

Dalagon : porque os habeis comido los turrones de Alicante

(pr’amor que vs’avetz minjat los torrons d’Alacant)

Gascon : Jesu ! Jesu ! Sancta Barbera ! Yo turrions ?

turrions: nhirgo per turrones. La finau -ns qu'ei catalana.

Dalagon : Sí, tú, turrones dencima del escriptorio

(òc, tu, torrons de dessús l’escriptòri)

Gascon : E qui vo la dit ?

Pancorvo : Yo sé quién lo ha visto

(Jo sèi qui ac a vist)

Gascon : Per la San Diu que vos menties desus la meita de la gorja, que yo no l’a manjat le turrions de l’escritiura : vo lave vist ? Amor dis cans.


Per la San Diu: aquiu, L. de  R. que hè la confusion (plan normau) enter lo mot gascon sang (la sang) e lo castelhan san. "Perlasandiu " qu'ei un arneguet gascon, formula criptica de per la sang de Diu, exacte equivalent de l'arneguet francés palsambleu. Lo gascon qu'ei arnegaire, totun prudent. Tà evitar que Diu (o l'Inquisicion) e s'enmalisca tròp de l' arneguet, lo gascon que'u ditz dab ua forma criptica o de manèra ambigüa: aquiu sang qu'ei dit com sant. De la medisha manèra "Diu me damne!" qu'èra dit "Diu me dau! ". En gascon, Diu me dau suggereish la significacion de  A Diu me dau (dau: prumèra persona deu present de l'indicatiu de dar) o sia exactament lo contrari de Diu me damne!  Aquera interjeccion emblematica gascona Diu me dau! que subervivó a l'assimilacion deus gascons en Catalonha en incorporà's au lexic principatin devath ua forma catalana plan gramaticalizada: Déu n'hi do! (litt.  Diu que'u ne balhe!).
Amor dis cans: ???? Dilhèu ua fauta de l'imprimeire en liéger lo manuscrit,  de corregir en amor discane o discani? (< la mòrt t'escane / t'escani)?

Pancorvo : no, no creo que es el, pues que lo jura. Perdona, Gasconillo.

(non, non crei que sia eth, puishqu’ac jura. Perdona'm, Gasconet)

Gascon : Agaras me dicets pernonay, chocarrairo, argines pe pan ? Paresce vo bona concecuensa ?

(Adara (agaras: mescla de agora e de ara/adara dab ua s tà accentuar l'efèit comic) e’m disetz perdon (pernonai en nhirgo de L. de T.) chocarrairo (trufandèr en galician), argines pe pan ( ???qui a un explic ?) Aquò vos sembla normau – lit. bona consequencia ?)

Pancorvo :Deso te enojas ? Antes te debes holgar por ello

(D’aquò t’ enmaleishes ? Que’t cau meslèu arregaudir per aquerò.

Gascon: E porqué me de folguiar ? (E per qué e’m cau arregaudir ?)

Notatz quin lo nòste gascon e ditz holgar (arregaudir en castelhan)… » Folguiar »... dab ua f iniciau "corregida".

Pancorvo :Porque ternàs anticipado el recibo para cuando al señor algo lo debieres 

 (Pr’amor que preparès per anticipacion lo recebut per quan e devoras quauqu'arren au senhor.)

Alavetz, que’vs deishi meditar la replica mei graciosa deu dia :

Gascon: Pillats le vos tau recebemento e botets lo en vostra causa, truncho de quiol, rabano de leitugas.

(Que compreni : gahatz-lo-vos, un tau recebut, e botatz-lo en vòsta « causa »,  troncha (cara) de cuu, vau-arren (lit. rafe de leituga).


Pillats, deu castelhan pillar (gahar)
recebemento = mot en nhirgo per recebut, recibo en cast.
truncho de quiol: que s'assembla a de polit occitan deus trobadors, aquò (lol).
rabano= rafe en castelhan, o sia ben pòca causa, enqüèra mensh s'ei de leituga. 

Lo Gascon qu'ei cortés, cèrtas, totun non cau pas passar mesura!