Ja sabetz que m’interèssi aus gasconismes en las lengas de la peninsula vesia.
Uei qu’ei lo torn d’un aute gasconisme qui trobam en catalan e en castelhan. Que s’ageish deu mot cohet.
Cohet (dab ua h aspirada) qu’ei lo nom qui los gascons e balhan tau demòni.
En gascon, que i a duas ipotesis possiblas tà explicar l'etimologia deu mot cohet.
La prumèra qu'ei la prepausada per Gerhard Rohlf.
Lo demòni que's ditz cohet pr'amor de las cornetas qui'u cohan lo cap.
La segonda ipotèsi que hica en relacion lo mot cohet dab lo mot coha, variant de coga, coa e coda, allusion a l’apendici caudau deu quau lo diable e seré provedit segon la tradicion populara. Palay que ns’ensenha coha o coga qu’ei meilèu lo mot landés e baionés, coa qu’ei meilèu deu gascon orientau, coda qu’ei un mot meilèu bearnés. La co(h)eta, var. codeta etc, qu'ei lo diminutiu de co(h)a, lo mot qu'existeish au masculin dab lo medish sens : co(h)et, codet etc. Doncas, en gascon, lo diable que’s diré Cohet pr’amor qu'a ua coa. En realitat, dab aqueth sens, lo mot cohet que deu proviéner de la « gasconizacion » deu mot francés coé , per confusion dab lo mot gascon co(h)et qui, com a substantiu, e significa "qui a ua coa corteta o amputada". Totun, la coa deu diable n'ei ni corta ni amputada. Qu'ei pr'amor d'aquò que pensi lo nom gascon deu diable que seré ua gasconizacion deu mot francés coé - deu latin caudat(um)- qui significava mes simplament qui a ua coa. En francés ancian, un coé o coéi, o coué, quoué o quouvé segon las modalitats o grafias de la lengua d'òil qu’èra un personatge provedit d'ua coa, exactament com lo nòste Cohet. Lo diccionari Godefroy deu francés ancian que nse’n balha ua lista d’exemples deus interessants. Qu'aprenem qu'au demiei deus personatges qui avèvan la reputacion d’estar “coés”, a mei deu dimòni, que s'i trobavan los “satiras” d’India, e non pas eths solets, que i èran tanben los enemics ereditaris deus francés: los anglés.
En tot cas, cohet qu'ei lo nom gascon deu demòni, quina que'n sia l'etimologia deu mot.
La prumèra qu'ei la prepausada per Gerhard Rohlf.
Lo demòni que's ditz cohet pr'amor de las cornetas qui'u cohan lo cap.
La segonda ipotèsi que hica en relacion lo mot cohet dab lo mot coha, variant de coga, coa e coda, allusion a l’apendici caudau deu quau lo diable e seré provedit segon la tradicion populara. Palay que ns’ensenha coha o coga qu’ei meilèu lo mot landés e baionés, coa qu’ei meilèu deu gascon orientau, coda qu’ei un mot meilèu bearnés. La co(h)eta, var. codeta etc, qu'ei lo diminutiu de co(h)a, lo mot qu'existeish au masculin dab lo medish sens : co(h)et, codet etc. Doncas, en gascon, lo diable que’s diré Cohet pr’amor qu'a ua coa. En realitat, dab aqueth sens, lo mot cohet que deu proviéner de la « gasconizacion » deu mot francés coé , per confusion dab lo mot gascon co(h)et qui, com a substantiu, e significa "qui a ua coa corteta o amputada". Totun, la coa deu diable n'ei ni corta ni amputada. Qu'ei pr'amor d'aquò que pensi lo nom gascon deu diable que seré ua gasconizacion deu mot francés coé - deu latin caudat(um)- qui significava mes simplament qui a ua coa. En francés ancian, un coé o coéi, o coué, quoué o quouvé segon las modalitats o grafias de la lengua d'òil qu’èra un personatge provedit d'ua coa, exactament com lo nòste Cohet. Lo diccionari Godefroy deu francés ancian que nse’n balha ua lista d’exemples deus interessants. Qu'aprenem qu'au demiei deus personatges qui avèvan la reputacion d’estar “coés”, a mei deu dimòni, que s'i trobavan los “satiras” d’India, e non pas eths solets, que i èran tanben los enemics ereditaris deus francés: los anglés.
En tot cas, cohet qu'ei lo nom gascon deu demòni, quina que'n sia l'etimologia deu mot.
En catalan, lo mot coet (autescòps grafiat cohet) que i ei atestat sonque despuish 1445 segon lo GDLC. Qu’èram alavetz en plen “boom” de l’immigracion gascona au Principat. En Catalonha, aqueth mot que i estó emplegat tà designar ua innovacion importada de China: lo huec d'artifici. L’innovacion semantica, qui devèva acompanhar l’innovacion tecnologica, que la devem probablament a la preséncia d'immigrants gascons, hòrt nombrós en la Catalonha de l'epòca.
La dita innovacion semantica que deu proviéner de la tradicion deus "balls de diables" (danças de cohets), plan viva per tots los País Catalans. Aquera tradicion, tipicament catalana, qu'ei anciana, que tròba las soas originas dens representacions escenicas de caractèr religiós en la Catalonha deu sègle XI. L'introduccion de l'art pirotecnic dens l'execucion de las danças de diables que deu remontar aumens au sègle XV com ac testimònian las mencions de crompas de polvora qui trobam associadas ad aqueras hestivitats hens archius catalans de l'epòca (vej. l'article ball de diables a la wikipedia catalana). Lo mot cohet en catalan que seré un eretatge de la lengua deus sautataulèrs gascons encargats de realizar las danças de diables en la Catalonha deu sègle XV. Que's pòt aisidament imaginar qu'au sègle XV, l'ofici de "diable" e devèva èster considerat com "vilanesc" (vilan, indigne) peus catalans, doncas reservat taus immigrants gascons. Aqueths que hasèvan de " cohets" e los catalans qu'interpretèn lo mot com "huec d'artifici". Las duas videonetas qui segueishen que vs'amuishan de qué èm a parlar exactament, atau que compreneratz miélher.
La dita innovacion semantica que deu proviéner de la tradicion deus "balls de diables" (danças de cohets), plan viva per tots los País Catalans. Aquera tradicion, tipicament catalana, qu'ei anciana, que tròba las soas originas dens representacions escenicas de caractèr religiós en la Catalonha deu sègle XI. L'introduccion de l'art pirotecnic dens l'execucion de las danças de diables que deu remontar aumens au sègle XV com ac testimònian las mencions de crompas de polvora qui trobam associadas ad aqueras hestivitats hens archius catalans de l'epòca (vej. l'article ball de diables a la wikipedia catalana). Lo mot cohet en catalan que seré un eretatge de la lengua deus sautataulèrs gascons encargats de realizar las danças de diables en la Catalonha deu sègle XV. Que's pòt aisidament imaginar qu'au sègle XV, l'ofici de "diable" e devèva èster considerat com "vilanesc" (vilan, indigne) peus catalans, doncas reservat taus immigrants gascons. Aqueths que hasèvan de " cohets" e los catalans qu'interpretèn lo mot com "huec d'artifici". Las duas videonetas qui segueishen que vs'amuishan de qué èm a parlar exactament, atau que compreneratz miélher.
Lo mot que passè deu catalan tau castelhan jos la forma cohete, dab la medisha significacion de huec d'artifici.
Puish, hèra mei recentament, los mots coet (en catalan) e cohete (en castelhan) qu'acabèn per designar ua auta invencion modèrna: la fusada
Adara lo cohet qu'ei sortit de l'in·hèrn entà pujar dincau cèu enlà tà arrejúnhe'i l'espaci intersiderau!
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada