Tres mots compartits especificament peu catalan e peu gascon: similaritats e diferéncias semanticas.

Uei que'm voi interessar a tres serias de mots compartits per lo catalan e lo gascon, qui no's tròban pas en occitan non gascon (en dehòra de la zòna meridionau procatalana o progascona deu lengadocian). Ua qu'ei un catalanisme clar en gascon, las autas duas que pòden remontar a las originas comunas de las duas lengas. Qu'èi trobat interessant de comparar las significacions respectivas en catalan e en gascon.

La prumèra seria qu'ei la d'aplec e los derivats aplegar, aplegada etc. Aplegar que vien deu latin applicare, com aplicar, totun lo sens d'aplegar qu'ei distint de lo d'aplicar. En catalan, aplegar que vòu díser 1- reunir, amassar 2- (en valencian:) arribar. En gascon (d'après Palay), aplegar que vòu díser 1- reunir, amassar 2- botar a l'acès, a la sela, a l'endòst (o sia, en gascon: a l'aplec)  (en catalan: abrigar) 3- plegar botiga.

 Aplegà's (o aplegar-se) en gascon que vòu diser 1- amassà's, 2- acessà's, asselà's, endostà's (en catalan: abrigar-se) 3-tornar-se'n tà casa, un còp ua tasca acabada. L'emplec d'aplegar dab la significacion de plegar botiga, deishar lo tribalh, qu'ei tanben corrent en catalan, totun la lengua estandard  que'u prefereish plegar (lat. plicare).  En catalan com en gascon, aplegar qu'ei sovent emplegat per plegar.

 En catalan, un aplec qu'ei unha amassada de gent o de causas, ua reunion de gent, unha acampada, en particular hestiva.

En gascon, aplec que pòt voler díser (segon Palay): 1- amassada de gent o de tropèths qui son a punt de tornar tà l'ostau, tau cortau  etc.  2- lo quite retorn tà l'ostau  3- acès, endòst, sela  4- assemblada. Totun, tàd aquera darrèra acceptacion d'assemblada, d'acampada, lo gascon que s'estima mei d'emplegar lo mot autan gascon com catalan d'aplegada.

Los mots aplec, aplegar  etc que semblan un eretatge deu vocabulari pastorau pirenenc, quan e s'agiva d'aplegar lo bestiar sia pr'amor de la transumància (tau montanhatge o tà tornar tà la bòrda) sia tà botà'u  a l'aplec, qu'ei a díser a l'empara deus predators e de las intemperias.

Lo segond mot qui m'interèssa uei qu'ei gavec o gavet. La forma mei antiga du mot, atestada en catalan, que sembla estar gavec, uei lo dia meilèu gavet.  En gascon contemporanèu, las duas formas (gavec/gauec e gavet) que son emplegadas en concurréncia. Lo mot, tant en gascon com en catalan,  que designa ua planta pirenenca (Rhododendron ferrugineum) qui creish ad altituds compresas enter 1500 m e 2500 m d.n.m. Lo mot que remonta probablament d'abans la romanizacion. Lo lingüista gasconista alemand Gerhard Rohlfs qu'aprèssa aqueth mot d' ua seria d'autes qui designan plantas e qui son conservats au còp en catalan e en gascon: gavarra (cat, gsc), gavarrera (cat) / gavarrèra (gsc), gavardera (cat) / gavardèra (gasc) (Rosa canis) etc. Tots aqueths mots que comparteishen un etimon d'origina pre-indoeuropèa qu'arretrobam hens lo mot basco gaparra / kaparra qui significa l'arromèc, la sèga.  En gascon, un gavar(r) o gavard  qu'ei un terrenh cobèrt de bruishòcs espinós, de gavardèras.

En catalan, un sinonime de gavet qu'ei neret. En contra de l'opinion de Coromines qui pensava que lo mot neret e podèva venir deu grèc (deu mot nerion: laurèr-ròsa afixat dab -eta, sufix locatiu de tipe basco); a jo, aqueth mot pirenenc no'm sembla pas briga tant exotic. De fèit, qu'ei meilèu ben romanic. En gascon montanhòu, neret qu'ei ua forma afixada -diminutiva-  de nere, forma pirenenca de negre (deu lat. nĭger, nĭgra, nĭgrum). Neret que significa literaument "quasí negre" o "un chic negre". Ua forma similara deu mot qu'existeish o qu'existiva tanben en catalan com ns'ac indica la toponimia de la Catalonha deu Nòrd. Atau que i ei la comuna rosselhonesa de Montner e sustot lo lòcdit El Neret qui's tròba hens la comuna deu Voló (oficiaument "Lo Naret"). En aqueth darrèr cas, lo mot que devèva estar lo subernom de la persona qui fondè lo lòcdit  (com en gascon: Negret/Neret o Moret ) .
Neret com a nom de la planta  que deu har allusion a la color de la saba toxica d'aqueth Rhododendron qui ei d'un arroi fòrça escur, quasí negre,  pr'amor deu hèr qui s'i concentra, d'aquí lo nom de l'espècia ferrugineum. Qu'ei de notar la paraula neret n'ei pas estada arrecuelhuda tà designar la planta en gascon per Palay. Totun, a mei de gavec /gauec e gavet, lo gascon qu'a locaument garet qui, com gavet, e  poderé resultar d'un crotzament enter lo mot "indigèna" (pre-indoeuropèu) gavec e lo son sinonime romanic  neret. Atau, gavec x neret -> gavet e garet.


La tresau seria qu'ei la d'avalot e d'avalotar. En catalan, un avalot que designa ua susmauta populara, un batahòri sediciós, ua manifestacion de susmauta. Avalotar que vòu diser har "avalot", susmautar,  manifestar ua revòlta.  Qu'arretrobam aqueras duas paraulas hens lo lexic gascon, grafiadas abalòt, abalotà's per l'equipa de Per Noste. Totun, en gascon, lo sens que n'i ei un chic diferent. La nocion de susmauta n'i ei pas briga. Un abalòt qu'ei un atropament, un encontre de mei d'un grop (Palay). Abalotà's que significa màve's tà formar un atropament.
L'etimologia d'avalotar prepausada per Coromines, dab bons arguments, qu'ei lo vèrbe latin volutare (agitar). L'avalot / abalòt, etimologicament qu'ei dongas ua sòrta d'agitacion, cf latin volutus, qui torneja  o tornejat. Qu'ei important de s'avisar qu'en catalan, en contra deu gascon, los mots avalot e avalotar n'i son pas briga isolats. En particular, lo catalan qu'a un aute vèrbe  aparentat a avalotar, qui ei  esvalotar. Lo catalan colloquiau non hè pas nada distincion semantica enter la forma prefixada dab a- e la dab es-. Avalotar o esvalotar que son a l'origina sinonimes enter si, l'un o l'aute emplegat indiferentament segon los lòcs. Qu'ei la lenga normativizada modèrna qui a aprofieitat deu doblon avalotar /esvalotar tà balhar un sens especializat (lo de la  manifestacion susmautaira) tà avalot(ar). Totun, de la mar qui ei a s'agitar, que se'n ditz enqüèra que "s'avalota" en catalan . En catalan estandard, esvalotar qu'a un sens mei generau qu'avalotar, qu'evoca ua agitacion tapatjaira, un batahòri. Un "avalot " qu'ei dongas un tipe d' "esvalot" qui's caracteriza per l'aspècte sediciós o susmautaire.
Etapas qui marquèn la transformacion de volutar(e) de cap a avalotar /esvalotar que son documentats en catalan ancian (dab, en particular, la forma intermediara avolotar). Lo vèrbe latin volutare qu'a balhat ua familha pro nombrosa de mots en catalan, tant hens la seria prefixada dab a- com hens la dab es-, au contra deu cas gascon on abalòt e abalotar e son ben isolats.  Que s'ageish dongas aquiu d'un prèst deu catalan tau gascon: abalòt e abalotar (qui valeré mei escríver avalòt e avalotar) que son exemples deus bons de catalanismes especificament gascons, desconeguts en occitan non gascon. Totun, en migrant d'ua lenga tà l'auta, lo mot qu'a patit ua alteracion semantica, com sovent.  Dens l'aute sens, brembem-nse  deu cas deu mot cohet qui a patit ua alteracion semantica enqüèra mei grana  (diable en gascon, huec d'artifici en catalan).
Per fin, que podem senhalar lo mot gascon abalut, deu laton volutus, qui designava lo cable qui encordava la pèrja suu carro, puish la pèrja era-medisha (cf. lo jòc deu geta-abalut). Aqueth mot abalut qu'a la medisha origina etimologica que abalotar- abalòt, de volutus (qui torneja, tornejat).

.