Ei occitan, lo gascon? partida 3 (fin).

En los dus pòsts passats, que vedom quin los arguments  lingüistics expausats per Mossur Sumien entà "provar"  l’occitanitat deu gascon n’èran suportats per absoludament nat estudi scientific. Qu’èran assercions shens fondament e, a còps, beròi inexactas.

La lista de las inexactituds non s’arrèsta pas aquiu. Que n’i a d’autas.

Prumèr, lo caractèr  « marginau » deu movement gasconista respècte a l’occitanista en Gasconha, en adméter qu'aquò e seré de préner en compde tà la classificacion deu gascon (çò qui non pensi pas), qu'ei pausat com a  fèit « incontestable » per Mossur Sumien.  Per tant, aqueth  fèit, a  jo no’m sembla pas tant evident. No'm pensi pas que lo movement  gasconista e sia  mei petit que l’occitanista peus País Gascons. L’IBG revendica  mei de 500 aderents (segon çò qu’indica la planta web d'aquesta associacion), e la tendéncia n’ei pas de cap a la minorizacion. Los de l’IBG qu’an publicat metòdes d’aprenentissatge de gascon e volontaris de l’IBG qu’ensenhan lo gascon en las escòlas com a « activitat extra-escolara » , dab l’ajuda deus municipis, en dehòra deu circuit de l'Educacion Nacionau. Tant de bon entà la lenga ! La grafia de l’IBG   qu’ei perfèitament adaptada tad aqueth ensenhament e los de l’IBG que defenen l’autenticitat de la lenga.  Com a comparison, lo jornau occitan jornalet, on Sumien e predica,  non revendica pas sonque 1000 legedors. A l’escala de la geografia pan-occitana,  n’ei pas tròp.   La comparison de las duas chifras, malurosament tròp petitas en los dus cas, que parla clar, ailàs. Non pensi pas que los defensors deu gascon e de l’occitan en generau e’s poscan  sortir ahortits  d’aqueras pelejas inutilas a prepaus de la classificacion deu gascon. La classificacion deu gascon  n’a pas nada importància, non serveish pas ad arren en la vita vitanta. Parlar gascon shens preocupà's de la classificacion deu lor idiòma qu’ei çò qui an hèit los gascons durant mila ans. Non podem pas díser que la classificacion lingüistica deu gascon apòrte qué que sia d'utile. Lo gascon qu'a hrèita d'estar sabut, estudiat e emplegat, que non d'estar classificat. 

Domergue Sumien que’m hè pensar a un predicator mormon, persuadit d’aver rason a maudespièit de totas las evidéncias.  E mei, que vòu convertir los defunts a l'occitanisme com ac hèn los mormons  qui tornan batejar tots los morts segon la religion mormona!  Qu’ei hòrt, aquò! Mesclar consideracions  de scripta medievau dab lo debat de la classificacion deu gascon qu’ei unha auta bèra asoada.  Prumèr, la causida grafica n'ei de segur pas jamei un critèri de préner en compde tà classificar un parlar o ua lenga quin que sia. E lo gascon que s’ei tostemps escriut en har servir tot plen de causidas graficas distintas a totas las epòcas, segon  las mòdas de l’epòca, lo lòc , lo contèxte geopolitic e las causidas personaus de l’escriba. Que podem díser tant la grafia de l’IBG com la de l’IEO que son au còp distintas de, e eretèras de, las grafias medievaus deu gascon.  Que suggereishi a Sumien de (tornar ?) léger  lo recuelh de tèxtes medievaus  de Luchaire,. E que's poderé interessar aus archius generaus de Navarra a  Pampalona, on i son aplegats ua colleccion de mei de 300 manuscrits redigits en gascon deus sègles XIV-XV. En consultar los archius navarrés, que s'i poderà avisar d'un gascon de facto cooficiau au reiaume e, lo mei sovent, eishenge de signes grafics tipics de la scripta tolosana. La grafia que i èra  deu tipe navarro-aragonés (com la deu catalan de l'epòca), plan segur dab quauques adaptacions entau nòste idiòma.

E shens aver a traversar la frontèra pirenenca,  que podem comparar las grafias emplegadas en tres tèxtes gascons deu sègle XIII dab las gasconas de uei lo dia.  

Shens anar tròp luenh de Tolosa, a Aush, en 1259:

 Conegude cause sie aus presentz e aus abenidors que nos, Arnaud B  d’Armaiac , fil d’en Rodger d’Armaiac, que Dieus aie bona mercher, rechoneisem qu’en Guiraud d’Armaiac, nostre frai, comte de Fecenzac e d’Armaiac, no forzads ni contreiz, mais per sa bone e agradable bolentad, ab cosehl   e ab otrei  e  ab bolentad de nos, a dad en aumoine e quitad e asolt per toz temps franquemenz, per si e toz los seus, peus presenzs e peus abiedors, lo casau qui's ten de laune part, dab la bighe deus canonihes e de l'autre part, dab lo riu d'en Teue e's ten dab lo camin de Sent Iacme, a Dieu e a la maison de madaune Sencte Marie d'Auxs e aus canonihes de la dite maison, aus presents e aus abienidors.(…)E rechoneisem que dels dits .D. sols, ab autrei de nos, lo dit comte, nostre frai, n'a pagade la terre que ab autrei de nos aue comprade d'en Guillem de Lafaurge e de sa moler na Sisera...

Un estrèit deu libe d’aur de Baiona (fin XIII) :

En Semen Garciez, fil en Garcielanz de Irurite, seiner de Bastan e de Maier, si auzigo lo fil de sa seror qui ao nimi Semen Sans e cum se pendi de sos pecaz e de le mort que feit aue de son nebot, si de Sancta Maria de Maier a l’abesque e a Sente Marie de Baione, franquemens que onc arrei  no si artingo a son linadge , e per mediis aquez pecat, si de III vieles Ares, Longares, Perfite e Torrebent, a Sente Marie de Nazare, e iatz mediis a Sentiurdi ed e sos linadges. De Sente Marie de Maier fo tiedor l’archidiagne  en Garcie per le man de l’abesque de Baione en B. qui puijs fo arcibesque de Auhx e l’archidiagne en Garcie fo abesque de Baione. E per le man de l’abesque en Garcie de Baione, fo tiedor en Guillem Jordan, canonge de Baione e archidiagne de Bastan, de Sente Marie de Maier. E mort l’abesque en Garcie, fo abesque n’Arremon de Martes ; e per le man de l’abesque  n’Arremon, fo tiedor n’Arnaut Lup e l’archidiagne en Felip ahon feit arric lo log de Sente Marie de Maier, per embeie de l’arriquesse, si forsa en Pedro Fortun e l’archidiagne en Felip, e si meto son fil Pedro Peditz ab sa force. E escominau n’Arnaut Lup l’abesque Pedro Peritz e  son pair e Pedro Fortuino e le glizie de Maier. Etc etc

 De la medisha epòca, a Tarba (1285):

 Conegude cause sia (sic) a totz homes qui aqueste present carte bezeran ne auderan que io, Adam Feaa , de Mascaras, fil d'en Testes de Mascaras, no forzsad ne decebud ne enganad per nulle persone, mes de boo grad e de bone bolentad, autrei que ei dade e renunciade  tote la dezme que io preni ne deui prener ne dar en la biele de Mascaraas, defor ne dedenz, e la que tot mo lignadge  y aue prise ne dade, tota la e dade e renunciade a Dieu etc...

En contra de çò qui's sembla pensar o de çò qui preten Mossur Sumien tà deféner l'occitanitat deu gascon (!), que podem constatar qu'aqueras grafias non s'assemblan pas mei a la de l'IEO qu'a la de l'IBG. Notatz , per exemple:

Hilh que i ei notat fil en aquestes tres manuscrits

Senhor :/ sénher que i ei grafiat seior (a Aush, segon la pronóncia locau) o  seiner,  (cf. yn o ynn en grafia navarro-aragonesa)

Armanhac: Armaiac (a Aush)

Conselh que i ei grafiat cosehl
Vinha: bighe (a Aush, parièr en un aute manuscrit auscitan de 1256) 

Molher: moler 

Guilhem que i ei grafiat Guillem

Auch que i ei notat Auxs o Auhx
Frair: frai 

medish: mediis, (aulhors medixh…)

puish : puijs
canonges: canonihes (mei d'un còp)
linhatge: lignadge, linadge
viela : biele
autregi = autrei,
reconeishem qu'ei grafiat  rechoneisem, ch a valor de c, is a valor de ish; atau mediis = medish.
etc, etc…

La nòsta a finau atòna , representada per ua e en la grafia de l'IBG, qu'ei arrepresentada en aqueths tres tèxtes per ua e, que non ua a.
Notatz l'article femenin deu gascon negre: le.

La polemica deu digraf  ou versus o   tan simbolica de la diferéncia enter las grafias de l'IBG e de l'IEO n'a pas a estar transpausada au sègle 13,  aqueth fonèma i estant representat per …u: Lup, cum, renunciad. 

Lo debat sus la classificacion deu gascon, mentre la lenga qu'ei a mori's, a jo que'm sembla van e shens interés per las rasons qui èi dejà exprimit mei d'un còp.
N'ei pas ua rason tà non pas protestar contra ua pseudosciéncia qui Mossur Sumien preten har servir  tà voler impausar  lo son punt de vista. Convencion e opinion non hèn pas sciéncia. Que cau arrestar de mau rasonar en presentar arguments dignes d'un peish endrogat. De peishs endrogats, ne n'èm pas.
E har com se los tanhents de l'aut camp n'existissen pas o desprecià'us n'ei pas la causa qui cau har, ça'm par. Los gasconofònes qu'èm ua espècia en gran perilh d'extincion. Las fatwas e la censura n'ajudaràn pas briga a mantiéner la lenga viva.

Lo gascon qu'a hrèita d'estar sabut, estudiat e emplegat, que non d'estar classificat.