Mandre, mandra, (renard) mandrin (l'utís) : ua ipotèsi etimologica celtista (etimon *màdara).

E sabetz lo mot "mandre, mandra" tà díser renard? Un mot enigmatic. D'après Wartburg que seré un derivat deu latin "marfur" qui designa ua pèça d'un torn; Totun que cau plan díser la relation de "marfur" dab la mandra, qui'n sia fonetica o semantica, n'ei pas evidenta. Wartburg que supausa la relation semantica que vieneré deu fèit que lo "membre" deu renard èra, d'autescòps, utilizat com a principi actiu d'ua preparacion destinada a curar l'impoténcia sexuau , d'aquiu lo nom de "mandre" balhat au renard. Benlèu, bon. Totun, passar de "marfur" a "membre" o "mandre" qu'ei hòrt complicat, çò qui hè l'ipotèsi de Wartburg pòc crededera. 

Ua auta ipotèsi tà explicar lo mot mandra qu'arreliga lo mot occitan au mot catalan mandra qui significa peresa, cf. esp. "mandría": sin valor, inútil ( < it. mandra: cort < grec màndra: monastèri, crampeta de monge). Totun, lo mot en catalan n'a pas briga la significacion de "renard" e lo mot en occitan n'a pas beròi la significacion de "peresa". N'a pas sonque la significacion de renard e la de finòt.  N'ei pas tant evident que s'agesca deu medish mot. N'ei pas impossible tanpòc. Qu'èra l'ipotèsi dehenuda per J. Coromines (ved. zorro in Br. dic. etim. l. castellana)

 

Ua tresau 'ipotèsi qu'arreliga lo mot occitan "mandre", "mandra" au mot irlandés "madra" qui significa "can" e qui ei a l'origina de mei d'un sintagma en irlandés com  "madra rua" = renard (lit. can arroi); "madra allaidh" = lop, lit. can sauvatge; "madra mara" : fòca, lit. can (de) mar; "madra uisce" : loira: lit. can (d')aiga; "madra cainn" = esquiró lit. can d'arbo (sic). Autanplan en guallés que i trobam: "(hwn) madog" : renard : lit. (can) qui tanh au "mad" (madog < madāko-, aqueste sufixe guallés og qu'ei l'exacte cognat deu nòste -ac, -òc < -āko- ); autanplan qu'avem (hwn) madyn : renard , lit. (can) - "mad" petit (*madino >madyn). Aqueste mot "mad" qu'arrepresenta hòrt probablament "mat" qui vòu díser o(r)s. Mat que deriva deu mot deu proto-celtic "matu-" qui a duas significacions se ne son  pas dus mots distints: bon (l'adjectiu) e os (fr. ours). Madog qu'ei d'auhors un petit nom en guallés, dab la significacion de "caritadós", "ben.hasent." (< madāko, de matu- = bon) . Lo mot irlandés "madra" (var. "madara") que vien de l'irlandés ancian "maddar" o "mattar" , possiblament derivat d'ua fòrma afixada d'aqueste mot "matu-" (os").  Aqueste mot "matu" que figura au diccionari de lenga galesa de X. Delamarre, l'etimon qu'ei probablement arrepresentat com a a nom de persona en galés e en galo-latin Matugenus etc). 

En tot cas, l'ipotèsi celtista que supausa ua derivacion d'un mot celtic *màdara tà har "mandra" en occitan, derivacion hòrt mei simpla que non la qui partiré deu mot latin "marfur". Lo mot "mandrin" (id. en francés, manlhevat de l'occitan, lo mot qu'a viatjat: cat. mandri, esp. mandril) que vieneré deu medish etimon. La relacion semantica qui arreliga lo mot "mandrin" au mot "mandre, -a" (renard) que seré similara a la qui existeish en francés enter lo mot "goupillon" e lo mot "goupil".