Aranés, occitan estandard e oficiau

Ara qu'ei a discutir-se en Principat de Catalonha era lei der aranés. Coma ac sabetz, er aranés qu'ei occitan, qu'ei era unica forma oficiau que s'a prengut era lengua occitana. O mès exactaments, qu'ei eth parlar de Vielha-Mijaran que s'a hèt er estandard. S'anatz visitar un sit de Salardú coma aguest, poderatz constatar qu'era version aranesa dera pagina oèb ei plan en aranés de Vielha (estandard), que non en aranés de Pujòlo coma lo parlen en Salardú.
Er aranés que s'a hèt lengua oficiau sense copar es ligams damb era rèsta der occitan. Aquerò provoquèc ua reaccion escandalizada - e escandalosa deth mèn punt de vista - d'uns intellectuaus occitans e catalans qui pretenen impausar eth lengadocian coma substitut der aranés en principat de Catalonha. Aquera nocion d'estandard lengadocian entar occitan que remonta ath sègle XX, damb er esfòrç d'estandardizacion deth son dialècte pròpi de part d' Alibèrt qui ère lengadocian. Qu'ac cau plan díder: es lingüistes occitans qu'an estat incapables de normativizar era lengua occitana, que se son acontentadi de normativizar es dialèctes. Tà cadun gran dialècte, trapam ua lengua normativizada distinta, e de còps, mès d'ua. Tar occitan, non i a cap d'estandard unificat.
Un argument en contra dera causida der aranés coma estandard representatiu dera lengua oficiau serie eth petit nombre de locutors d'aguesta modalitat. Per jo, au contra, qu'ei ua rason excellenta entà adoptar er aranés coma estandard oficiau per tot er occitan. O mès exactaments, qu'i vedi dues arrasons des bones:
1- nosati occitans non-aranesi, que seram linguisticaments toti egaus deuant era lengua estandard e oficiau. Toti auram de hèr un esfòrç d'aprentissatge dera modalitat oficiau dera lengua nacionau d'Occitània, que sigam originaris de Tolosa, Pau, Lemotges, Montpelhèr o Marselha.

Quan eth yiddish estandard siguèc creat, en 1934, o quan eth basc estandard siguèc creat en 1963 enlà, er estat dera lengua yiddish o dera lengua basca ère comparable ath der occitan dera fin deth sègle XX, qu'ei a díder qu'i auie estandards distinti corresponent as dialèctes màgers dera lengua. Èren es dialèctes qu'èren normativizadi, que non era lengua madeisha. Totun, tà remediar aquerò, linguistes yiddishi e basqui heren un gran trabalh entà crear un estandard unificat tà cada ua d'aguestes lengües, basat sus un mescladis d'aumens dus dialèctes naturaus. Qu'ei a díder que, quan siguèren creadi, es estandards yiddishi e basqui non èren representadi per absolutaments cap de locutors, absolutaments degun parlaue aguest dialècte estandard e la literatura en aguestes modalitats èren ben evidentaments inexistenta. Agueste hèt non empachèc er èxit deth yiddish estandard, unificat, emplegat aué dia de manèra exclusiua ena premsa escrita e en obratges dera literatura contemporanèa per tot eth planeta. Aguest estandard qu'ei tanben era forma dera lengua ensenhada enes universitats. Isaac B. Singer (neishut en 1902) adoptèc aguest yiddish estandard, que non parlaue cap jamès. Quan parlaue yiddish, ac hege tostemp en sòn parlar naturau, mès escriuie en estandard. Açò non l'empachèc de guanhar eth Prèmi Nobel de literatura en 1978.
Ara debuta, eth basc batu que se trapèc dab ua resisténcia hòrta en contra per èster ua modalitat artificiau e non parlada deth basc. Ara non i a cap mès resisténcia, eth basc batu que s'a ben hèt era lengua nacionau des Basqui.
È prengut aqueri dus exemples deth yiddish e deth basc simplaments pr'amor que son lengües sense Estat, coma ac ei er occitan. Aqueth trabalh de normativizacion non siguèc hèt tar occitan.
2- Es Aranesi qu'an aconseguit hèr der aranés, donques der occitan, ua lengua oficiau, ensenhada de manèra normau enes escòles e emplegada pera administracion. Aquerò plan qu'ei tornar a balhar ara lengua occitana un estatut de dignitat que li mancaue. Per jo, aquerò sufís tà adoptar er aranés coma modalitat oficiau e representatiua dera lengua occitana. Era union hè era fòrça, adoptem er aranés! Adoptar er aranés coma forma d'Occitan unificat qu'ei contribuir ar esfòrç de normalizacion der aranés, donques der occitan. Militar en contra qu'ei politicaments desastrós e non miarà enlòc. Aquerò non vos empacharà cap de continuar d'escríuer en vòste dialècte o parlar preferit, jo en gascoinés, tu en lengadocian, eth en provençau o en lemosin etc , mès aumens, dispausaram d'ua modalitat escrita oficiau e universau der occitan, de base aranesa, d'ensenhar e de promòir a costat (e non en plaça) dera modalitat locau dera lengua nòsta, en cada escòla deth territòri occitan. Hèr tindar er aranés enes administracions e en organismes internacionaus que cau.