(Trocet de Florença e Joan, tirat de l'àlbum Saumon deu grop Nadau)
Com ac sabetz, lo gascon, lo lengadocian e lo catalan que comparteishen un pialòt de mots en comun, çò qui facilita l'intercomprehension. Totun, que se'n cau menshidar pr'amor, a còps, aqueths mots, per semblants qui pòden paréisher, n'an pas la medisha significacion segon la lengua concernida.
Uei que m'èi interessat au mot talòs. Qu'ei au còp un nom e un adjetiu (au femenin talòssa, grafiat talossa en catalan). Sembla que s'ageish plan deu medish mot dab lo medish sens en lengadocian e en catalan, mentre lo gascon que s'aparta deus dus autes.
En catalan, un talòs qu'ei un tròç de husta grossèr o un soc de husta. Que designava, per exemple, lo baston qui serviva autes còps tà entravar las patas d'un animau entà l'empachar de huéger. Talòs/ talossa que's ditz d'ua persona obtusa, guaire intelligenta: un pèc.
En lengadocian, un talòs qu'ei un troish (probablament per confusion dab un aute mot lengadocian, calòs, qui vòu precisament díser troish. Aqueth mot calòs qu'existeish tanben en catalan devath la fòrma caluix mès que'm sembla desconegut en gascon). Talòs en lengadocian que designa tanben ua entrava de husta, que's ditz tanben tà designar un trocèu de claus. Talòs au sens figurat que's ditz tanben d'un pèc.
Uei que m'èi interessat au mot talòs. Qu'ei au còp un nom e un adjetiu (au femenin talòssa, grafiat talossa en catalan). Sembla que s'ageish plan deu medish mot dab lo medish sens en lengadocian e en catalan, mentre lo gascon que s'aparta deus dus autes.
En catalan, un talòs qu'ei un tròç de husta grossèr o un soc de husta. Que designava, per exemple, lo baston qui serviva autes còps tà entravar las patas d'un animau entà l'empachar de huéger. Talòs/ talossa que's ditz d'ua persona obtusa, guaire intelligenta: un pèc.
En lengadocian, un talòs qu'ei un troish (probablament per confusion dab un aute mot lengadocian, calòs, qui vòu precisament díser troish. Aqueth mot calòs qu'existeish tanben en catalan devath la fòrma caluix mès que'm sembla desconegut en gascon). Talòs en lengadocian que designa tanben ua entrava de husta, que's ditz tanben tà designar un trocèu de claus. Talòs au sens figurat que's ditz tanben d'un pèc.
Fin finala, (una) talòssa en lengadocian que's ditz ua talòisha en gascon (l'utís deu plastrèr) e un remolinador en catalan.
En gascon, talòs que s'a prengut ua significacion completament diferenta: un talòs o ua talòssa qu'ei lo mot usuau tà designar un lombric. Un obrèr qui tribalha la tèrra que's ditz popularament un picatalòs, mot hèit popular peus meitadèrs de Shalòssa e deu Baish-Ador qui avèvan prengut la cançon d'Al Cartero (1861-1923) com a imne de combat durant las revòltas de l'enter-duas-guèrras en contra de la meitaderia (fin finala abolida en 1946) :
Hardits! hardits!
Qu'èm los picatalòs,
Trabalhadors de tèrra,
E si lo seu ne'ns pesa pas suus òs,
Qu'avem tots bona hèrra,
Qu'èm hardits, los Peluts!
En gascon, talòs que s'a prengut ua significacion completament diferenta: un talòs o ua talòssa qu'ei lo mot usuau tà designar un lombric. Un obrèr qui tribalha la tèrra que's ditz popularament un picatalòs, mot hèit popular peus meitadèrs de Shalòssa e deu Baish-Ador qui avèvan prengut la cançon d'Al Cartero (1861-1923) com a imne de combat durant las revòltas de l'enter-duas-guèrras en contra de la meitaderia (fin finala abolida en 1946) :Hardits! hardits!
Qu'èm los picatalòs,
Trabalhadors de tèrra,
E si lo seu ne'ns pesa pas suus òs,
Qu'avem tots bona hèrra,
Qu'èm hardits, los Peluts!
(tirat de l'àlbum de Ferrine Floc, Musica de Gasconha, Ventadorn 1980 VS3L71)
Talòssa, en gascon, que's ditz tanben d'ua persona gròssa e hòrta, shens referí's a las soas performanças intellectuaus.
En gascon, qu'existeishen dus mots mes qui semblan aparentats a talòs. L'un qu'ei talòt. Aqueth mot qu'ei sinonim de pòst, de talabèra e de perpau (dab lo sens de pòst).
En lengadocian com en catalan, (lo) talòt que's vira doncas per (lo/el) pal mentre un pau en gascon que designa meslèu ua estaca o un baston plantat en tèrra, que non un pòst. Lo gascon que hè la distincion enter un pòst (o talòt, etc) e un pau, contrariament au lengadocian qui emplega lo mot pal dens los dus cas. Au contra, lo catalan que reserva lo mot pal entà designar un pòst. Un pau gascon n'ei pas tan gran com un pal catalan, pau que serà meslèu arrevirat per estaca en la lengua vesia. Un pal telegrafic en lengadocian qu'ei plan un pal telegràfic en catalan; mès, en gascon, qu'ei un pòst telegrafic.
Talòt que pòt préner un sens figurat en gascon: de dus companhs qui disem popularament en francés : "ils sont potes", en gascon que podem díser: que son de tassa o que son talòts.
L'aute mot gascon aparentat a talòs qu'ei taròs (varianta: tarròs, resultat probable d'un crotzament de taròs dab tarròc, un tarròc qu'ei un molon de tèrra). Lo taròs que sèrv tà designar un soc de husta, un tròç de husta, un baston, ua trica. D'un pèc que's pòt díser en gascon: "Quin tròç de taròs o quin taròs, aqueth !" O sia taròs qu'ei plan l'equivalent gascon deu talòs lengadociano-catalan.
Talòssa, en gascon, que's ditz tanben d'ua persona gròssa e hòrta, shens referí's a las soas performanças intellectuaus.
En gascon, qu'existeishen dus mots mes qui semblan aparentats a talòs. L'un qu'ei talòt. Aqueth mot qu'ei sinonim de pòst, de talabèra e de perpau (dab lo sens de pòst).
En lengadocian com en catalan, (lo) talòt que's vira doncas per (lo/el) pal mentre un pau en gascon que designa meslèu ua estaca o un baston plantat en tèrra, que non un pòst. Lo gascon que hè la distincion enter un pòst (o talòt, etc) e un pau, contrariament au lengadocian qui emplega lo mot pal dens los dus cas. Au contra, lo catalan que reserva lo mot pal entà designar un pòst. Un pau gascon n'ei pas tan gran com un pal catalan, pau que serà meslèu arrevirat per estaca en la lengua vesia. Un pal telegrafic en lengadocian qu'ei plan un pal telegràfic en catalan; mès, en gascon, qu'ei un pòst telegrafic.
Talòt que pòt préner un sens figurat en gascon: de dus companhs qui disem popularament en francés : "ils sont potes", en gascon que podem díser: que son de tassa o que son talòts.
L'aute mot gascon aparentat a talòs qu'ei taròs (varianta: tarròs, resultat probable d'un crotzament de taròs dab tarròc, un tarròc qu'ei un molon de tèrra). Lo taròs que sèrv tà designar un soc de husta, un tròç de husta, un baston, ua trica. D'un pèc que's pòt díser en gascon: "Quin tròç de taròs o quin taròs, aqueth !" O sia taròs qu'ei plan l'equivalent gascon deu talòs lengadociano-catalan.
10 comentaris:
L'origen del mot és ben curiós:
talòs -ossa
[1803; mot de creació expressiva, probablement resultat d'un encreuament de tanoc amb l'oc. calòs, variant de caluix 'tronxo']
1 adj i m i f Dit d'una persona obtusa, espessa, toixa, mancada de vivor.
2 m Tros de fusta gruixut; soc.
http://ec.grec.net/lexicx.jsp?GECART=0130881
Salvador: sí, curiós, i a més poc credible.
Fòrça interessant aquel article. Los falses amics acostuman a generar situacions divertidas e autras de fòrça problematicas.
Quand començas a comparar l'occitan e lo catalan te tròbas amb mots qu'an una cauma "sinonimitat" (polit/polida vòl pas dire exactament lo meteis en catalan qu'en occitan, mas i a de connexions. I a après d'expressions e de paraulas qu'ieu sabi pas se s'emplegan a totes los parlars occitans, coma per exemple "un fum de" que dins lo principat vòl pas dire res mas a Valéncia vòl dire exactament lo meteis. D'ont ven aquela connexion?
Lo mond de las lengas, la dialectologia... Un mond fascinant!
Florenci: en gascon, "un fum de" o sa virada literala "un hum de" vòl pas res dire. Per contra, disem "a hum" çò que vòl dire lèu-lèu, e disem tanben "de mau-hum" que vòl dire de mala umor. Son gasconismes, me pensi.
Unas matizacions fòrça interessantes. La vòstra "h" gascona aspirada, es vertat... En qualque siá lo cas, uèi soi pas brica "de mau-hum", mas que soi puslèu fòrça content ( e aiçò que què defòra avem una tempèsta terribla: aurem de traire las gòndoles per subreviure ! )
Mercés plan e bon vespre :)
Al Cartero, de la cançon "Los Piquetalos" ei un omi de la mea villa, Salies-de-béarn, oùn i a beth temp, los piquetalos, tribalhen la terra dens los vinhoblas d'aquesta.
Florenci, me cal corregir mon darrièr comentari, en i tornar pensar. Es pas vertat que lo gascon non coneis pas l'expression un hum de: se pòt dire un hum de monde, per exemple, per dire "una multitud de gent". Es puslèu emplegat per de personas o d'animals, me sembla. Jo que disi puslèu un arramat, un sarròt, un pialat, un pialèr per de monde coma per de causas.
`
Lestrade: Benviengut au blòg! N'ei pas aisit de trobar articles dedicats a Al Cartero, Si ne coneishetz, que soi prenedor! Al Cartero: èra lo son nom vertadèr? (totas las grafias gasconas o biarnesas son benvienudas dens los comentaris)
Al Cartero, pseudonime de (Léonce) Lacoarret, patronime aspés desapareishut.
Heraus: mercés per l'informacion. Que sembla un pòc oblidat, lo bon doctor Lacoarret. En tot cas peu monde de l'internet.
Publica un comentari a l'entrada