Catalanocentrisme pantaishant

En catalan, lo mot identic au nòste mot gascon pantaishar que pòt arrevestir duas fòrmas dialectaus egaument normaus : pantaixar (estandard valencian) e panteixar (estandard principatin). Aqueth mot qu'existeish tanben en lengadocian devath la forma pantaissar, enqüèra que lo sens generau  d'aqueth mot en lengadocian (somiar, saunejar) s'aparta deu sens qu'a prengut lo mot dens l'airau catalanogascon (haletar, halar, respirar dab dificultat, patir opressions, e tanben en gascon: hèr un mau-som) .

Segon lo Gran Diccionari de la Lengua Catalana,  pantaixar que seré ua alteracion tipicament valenciana deu mot emplegat en catalan principatin panteixar:

	pantaixar  conjugació
	[alteració de panteixar per analogia flexiva amb nombrosos verbs valencians]
	v intr PAT Panteixar.
	pan_tai_xar.

Qu'ei pr'aquò pro evident la fòrma mes "corrècta" deu èster la conservada en valencian, pr'amor qu'ei la mei tanhenta a l'etimon (lo grec latinizat pantasiare) e qu'ei perfectament identica a la fòrma panoccitana (dab l'equivaléncia grafica abituau x/sh/ss). Lo diccionari Alcover-Moll qu'ac nòta hèra justament:


 Etim.: del grec-llatí *pantasiare, var. de phantasiare, ‘sofrir opressions’ i originàriament ‘somniar’; aquest significat originari es troba en el provençal pantaisar (cf. Levy Suppl. Wb. i Mistral Tres., s. v.). La forma catalana més correcta i etimològica és, doncs, pantaixar i el derivat postverbal pantaix; però en el català modern de Barcelona ha prevalgut la forma panteixar, perquè, a causa de la confusió de la a i la e àtones, ha passat a pronunciar-se panteixo, panteixes, etc., en lloc de pantaixo, pantaixes, i consegüentment s'ha format panteix en lloc depantaix. També s'ha produït una contaminació analògica del sufix -ejar, de la qual ha resultat la forma pantejar usada per Verdaguer, Oller, Ruyra i altres escriptors. Finalment, en el català occidental existeix també la forma pantegar, produïda per adopció del sufix -egar, i d'ella procedeix el postverbal dialectal pantec.

Lo paradís en lengua estranha

Que soi a liéger, en version originau occitana e, tà jo, estranha,  lo cap d'òbra de Max Roqueta: Vèrd Paradís.

Que m'ac cau plan reconéisher: cercar la significacion de bèths mots en diccionari d'Alibèrt a cada tres linhas ne contribueish pas briga au plaser de la lectura. Mès que cau ua debuta a tot, e soi segur qu'a mesura qu'avançarèi dens lo tèxte, que'm sentirèi de mes en mes ad aise dens lo paradís deu Max. E que'm consòli dab la satisfaccion de constatar los mots de Roqueta qui'm pausan problèma, no' s tròban pas dens lo diccionari gascon de Palai.

Que soi a notar tots los mot qui m'an pausat question o problèma, dab tota l'aplicacion de l'estudiant conscienciós qui deishèi d'èster bèth temps a. Tà vse'n dar ua idea, aquiu qu'avetz las meas prumèras anotacions (en gascon) portadas sus la prumèra plana deu tèxte (paja 9 deu libe, sus 15 linhas de tèxte, chic o mic):

Congreèt (au frontispici deu prumèr capítou): rendó, dè, lhevè.

recòrd (linha 1): tardivalh, arrecoadís (qu'avèvi comprés, a tòrt: sovier, pr'amor de record en catalan).

(matas) fernissentas (linha 5): matas, òc, mès ...fernissentas? (Aqueth, l'èi pas sabut trobar dens l'Alibèrt).

rebalant (linha 6) e cinc linhas mes luenh, rebalavan : (non, rebalar no's vira pas per arrebalar en gascon, que son faus-amics. Qu'èi enqüèra un dobte sus quin e'us me caleré arrevirar...). Dilhèu: en tot arrossegà's, s'arrossegan; o ben eslissà's, s'eslissan???

faisses (linha 11):  hèishs.

escrachar (linha 12): esglachar (aqueth que l'avi podut endevinar, enqüèra qu'escrachar no's ditz cap en gascon).

brofoniás (linha 14) = borradas, ventòrlas.

E quan soi tròp hart de cercar lo sens deus mots lengadocians, que torni capbussar dens un roman-policièr en catalan. Las òbras de l'Eduard José que son divertissentas e shens nada pretension literària, de bon léger en temporada de vacanças.

EDIT-Post Scriptum. Ma professora d'occitan (qu'aimi) que'm ditz fernissentas qu'ei ua forma locau de fremissentas, o sia en gascon: frementas. E ben jo que pensi l'occitan de Roqueta qu'ei...drin particular.

Becaruts!

Uei, en tot passar per lo vilatge de Peiriac, au ras de Narbona, que i èi podut contemplar ua colonia pro importanta de becaruts (n'i a tanben qui'us apèran flamencs). Qu'èran a remudar la barda de l'estanh entà cercar de qué minjar. N'èi prengut quauques fòtos. Ailàs, lo temps n'èra pas tròp ensorelhat, aquò rai.

La lengua deu pair e de la mair

M'agrada de liéger los blògs en aragonés. Que'us compreni mes aisidament que non pas los en lemosin o en provençau. Ahèr de cultura personau, qué voletz. Au cim occitan, que i soi arribat en tot pujar per la faça sud-sud-oèst. De la-haut estant, qu'èi un punt de vista panoramic, de 360°C, suu món men. En França, que'm senti a l'estret, tà díser vertat. Jo que respiri en gascon, dab un pè hicat en cada costat de la frontèra estatau. E au sud, l'aragonés e lo catalan ribagorçanopalharés que son a contunhar lo gascon.

Ailàs, on ei passada la "luenga" de la "mai" , qui charràvam en cada banda de la montanha nòsta? En tot percórrer los fablogs, que'm sembla tornar d'audir-la, au còp antiga e familiara. Corbelh, 1258: la signatura d'aqueth tractat, qui fixava los limits deu reiaume d'Aragon e de las possessions francesas, que signifiquè la debuta de la fin deu sistema linguistic comun aragonesogascon, plan viu en la montanha. Los mots compartits per las duas lenguas sòrs, tant emblematics de cada ua, que'n pòrtan lo sovenir.

Bonas hèstas / bonas fèstas / Bones festes / Bones hèstes

Nosautes occitans qu'avem progrès de hèr tà exportar la musica nòsta.
Prengatz la musica bretona, per exemple. Uei lo dia, que's pòt jogar shens nat breton. La pròva, que l'avetz: Los Chieftains que joguèn un An Dro acompanhats deus gaitèrs cantabres de la Banda de Gaitas "la Montaña". Qu'èra en agost passat, au hestenau "Cantabria infinita folk".


E òc, l'an dro, de hèit, qu'ei vadut patrimòni immateriau de l'umanitat. En tot cas per las tèrras de l'arc atlantic.

Bon, uei qu'ei Nadau e que'vs deishi dab un villancico cantat peu mediatic president de Cantabria, Miguel Ángel Revilla himself (originari de Polaciones e bon cantaire), en duo dab Benito Díaz, deu grop Pulso y Púa. Dab los esclòps (las albarcas o abarcas com e disen locaument), la barra ("palu") e tot.



Bonas hèstas a tots!

Lo P.N.G. comunica

Lo Partith Nacionalista Garbetan comunica:

Caras Garbetanas e cars Garbetans,

Qu’avem eth aunor e eth plaser de vos comunicar acitau era creacion deth Partith Nacionalista Garbetan. Aqueste partith qu’a coma fin era defensa deths interessis deth nòstre polit país de Garbetània, constituith peras valeas deth Garbet e d’Uston. Devant era menaça  de véser completament desaparèisher era sièva cultura e mès particularament era sièva lengua pròpia, eth garbetan, qu’avem decidit d’unir eths nòstris esfòrcis entà fèr ressonar era lengua deths nòstris aujòus, pertot e tostemp, damb fiertat, compromís, coratge e esperit de sacrifici.

Exigim  era oficialitat dera lengua garbetana, autanplan coneishuda coma occitan garbetan. Non é vertat qu'eth garbetan é un petit dialècte deth occitan. Ath contrari que n’é era sieva expression màger, era lengua garbetana é un occitan mès pur e mès modèrne e, en tot cas, qu'é era lengua nòstra e non volem cap véser-la minjada per cap d'autra. Qu'é evident que non podem cap compdar eishús digun autre que nosautris entà parlar-la e defénder-la. Donc, ara qu'é ora!

Se deishariám morir era nòstra bèra lengua garbetana ? Que non ! Que n’ac podetz-ac cap perméter ! Ara qu’é eth moment de reagir ! Que vos  balham rendetz-vos ena casa de Justin, eishura còsta dera Mola deth Aveth, aqueste dissabte, a 20 h 00. Que vos racondarà era istòria vertadèra deth país nòstre desempueish eth magdalenian denquiara e que vos expausarà totis eths nòstris projèctes e eth programa deth P.N.G peth futur. Que i aurà de qué minjar e de qué béver, e musica deth país damb era A.A.A. (Associacion deths Aboesaires d'Aulús) e era famosa còlha de dançaires e de musicians "Eths Gaujosis Garbetans".

Filhas e filhs de Garbetània, deishidatz-vos, ja é ora ! Qu’avem de besonh totas eras bonas volontats, òmes e femnas, entà defénder era nòstra polida lengua e era nòstra cultura pròpia. En garbetan, tot, pertot e tostemp !

Free Garbetània !

Antidepressor

Cantàbria, deceme de 2010:

De la plaja de Somo (Trasmiera) estant, el Astillero e l'estrem industriau de Santander. Au hons, lo macís ennevat deus Pics d'Euròpa:

La còsta de Trasmiera:

Las duas palmèras chilenas (Jubaea chilensis) de Renedo de Piélagos. Aqueras palmèras que son monuments vegetaus pro rares en Espanha, sustot a la còsta cantabrica.  N'i a un aute exemplar adulte semblant a Hendaia (Labord), tanben dus en Bretanha...N'i a mes en la còsta mediterranèa, sustot en França e Itàlia, mens en Espanha. En Catalonha, que'us trobam sustot en Rosselhon (particularament au parc Ducup de Perpinyà, a Salelles, a Sant Ciprià e las mes vielhas de França que son a Cotlliure, son contemporanèas de las de Renedo, 150 ans d'atge a vista de nas) , que n'i a ua - pas tant vielha- au parc Marimurtra de Blanes (Girona), que n'i a tanben a la còsta lengadociana e sustot provençau. Las palmèras chilenas son originàrias deu pèmont andin chilen. Aparentadas a la cocotèra, que son de creishença hèra lenta e que començan a dar frutas a un atge comprés enter 60 e 100 ans.  Que pòden víver mes de 1000 ans. Las frutas son com nògas de cocot en miniatura, que n'an la forma e lo gost, totun qu'an la talha d'ua bala de pingpong.

Quauques ostaus tipics de Bárcena Mayor (Saja-Besaya):

Totun, non v'èi pas amuishat çò de mes agradiu deu sojorn!

Depression

Pendent un exercici de montatge d'un mòble en kit d'ua celèbra marca sueca, que m'èi hèit vestit de nau, e dera bona manèra:
"Qu'ès inutil! Un inutil complet! Mes inutil que... que... qu'un lingüista occitan! "

Qu'ei dur, aquò, totun. Soi pas dotat, qu'ac sèi, mès quand mema.

Intolerància e ignorància

En sòn blòg, eth sindic d'Aran Paco Boya mos aprén, damb un cèrt amarum ben comprensible, que non siguec convidat en acte de presentacion dera Lei der occitan, aranés en Aran, organizat per País Nòstre en Narbona. Voi exprimir acitau era mia indignacion pregonda e era mia solidaritat sancèra damb eth màger representant des aranesi e damb eth pòble aranés.

En sòn comunicat, eth CAOC - que contunhe de hèr-se era votz deth lengadocianisme mès jacobin i centralista - i escriu:

La Presidenta de la Calandreta, Bernadeta Boucher, i la Directora, Rachèl Garcia, lloaren la realitat de la Vall d’Aran, en relació l’ensenyament de la llengua, però lamentaren que els llibres aranesos no tenien per ells cap utilitat, malgrat que els interessen molt els llibres escolars en occità.

Jo, coma blogaire occitan, trapi lamentable qu'aguestes dues senhores encargades de preparar era mainada occitana ath futur non tròben cap d'utilitat as libres aranesi. En tot cas, non ei eth cas de toti es occitans, e m'enorgulhi - e non sò solet- de hèr partida d'aguesta segona categoria.

A cercar ua gaita nava e acabar dab un rabel.

Un dia, lo Pin, un gaitèr cantabre de gran fama, qu'avó un problèma plan grèu: lo son instrument, ailàs, èra vadut hòra de servici. Aqueth malaur hasó la hemna deu Pin hòrt en colèra, pr'amor a la beròia gojata que'u agradava l'instrument deu Pin, de segur. L'istòria que'ns ditz la hemna deu Pin que s'encarguè de'n trobar un aute ( d'instrument), e qu'anè tà Sopeña entà'n trobar un. (Supausi que sabetz pas on ei Sopeña. Bon, que n'i a mes d'un en Cantàbria, mès aquiu que s'ageish d'un vilatge de 200 poblants perdut en la vath perduda de Cabuérniga. Sopeña de Cabuérniga qu'ei celèbre per duas arrasons: la soa platana giganta e sustot David, lo son fabricant de gaitas). A çò qui sembla, aquò non sufí pas tà adobar lo problèma deu Pin, e condan que la gojata acabè per deishar lo son gaitèr tà anar-se'n dab un rabelista, çò qui, a jo, e'm sembla hèra pòc versemblant. E'n coneishetz hèra, vosautis, de gojatas a qui'us agradan los rabels tant com las gaitas? Los rabelistas qu'an tendéncia d'ac emberogir tot a la soa mòda, vam!

Aqueste de la video non ei pas lo Pin, senon lo David de Sopeña que vedem a tocar ua de las soas gaitas entà divertir lo public, mentre que son a preparar la sono tà l'espectacle qui vien.

F vascona

La pronóncia o lo hat de la f iniciau en parlars gascons de Euskal Herria qu'ei interessanta:

Qu'èra conservada f (bohada ) en gascon de Pasaia (Passage), près Donosti (Sent Sebastian), segon lo petit "phrase-book" gascon (de Passage) publicat per Serapio Múgica en 1923. fe-te = hè't (com en gascon d'Aulús).
Qu'ei substituïda per b (buelha per huelha) o p (pòrt per fòrt/ hòrt) en gascon de Baiona, en tot seguir atau ua fonetica plan basca.
Qu'èi notat passage que volèva díser pòrt (taus batèus) en gascon de Guipuscoa (segon Múgica), mentre pòrt que vòu diser hèra (fòrça) a Baiona.

En tot cas, pas de f iniciau aspirada, en contra deus parlars vesins de Gasconha e de Cantàbria.

En passar, la u intervocalica qu'èra conservada a Pasaia (auetz, que non avetz), contrariament a Baiona (avetz). A Baiona, lo passatge de la u intervocalica /w/ tà v /β/ n'afecta pas sonque las formas verbaus (sentiva per sentiua), qu'afecta tanben, per mimetisme, autes mots com iva (enlòc mes iua, ua) , liva (liua, lua), priva (priua, prua), divas (diuas, duas) etc.
Qu'ei ua evolucion tipica deu gascon baionés, enlòc mes en gascon maritim qu'ei tostemp e pertot auetz, sentiua, etc com en la majoritat deus autes parlars gascons. Aquesta u intervocalica, que la notam generaument per ua v (u en aranés) mès que pòt èster prononciada sia /w/ (la majoritat deus parlars gascons) sia /β/ (zòna centrada sus Bearn + quauques parlars a la termièra deu lengadocian e , en continuitat dab lo catalan, lo naut-aranés).

Aqueth betacisme de la u intervocalica qu'ei possiblament d'origina navarresa, que sembla mes ancian en occitan vianés (occitan navarrés, ara extint, aquera modalitat qu'èra pròishe linguisticament deu lengadocian e deu catalan, e vesia geograficament deu gascon bearnés) que non pas en castelhan.

Scrabble basco

Dilhèu n'ac sabetz pas mès la pelòta vascona - mes coneishuda com pelòta basca- qu'ei ua disciplina esportiva plan arrepresentada a Tolosa, vila dejà casi gascona.


L'especialitat de la vila mondina non ei pas tant la chistèra (un mot plan gascon, deu latin cistella), qu'ei la pala corta. Que son hèra hòrts a la pala corta, los Tolosans. Que representèn França e que guanhèn la medalha d'aur au darrèr campionat deu mond de pelòta vascona, en tot bàter Espanha. Aqueth eveniment memorable que s'escadó en Biarn, tres mes a.

Doncas, que passèm ua partida de la jornada de dimenge au trinquet tolosan deus Argolets, manèra de celebrar la victòria occitana. Bon, que i èram com espectators, plan segur, pr'amor jogar a la pelòta basca, que non soi segur qu'aquò sia ben adaptat tà quauqu'un com jo. Enfin, sia que'm haré ben, sia que'm tuaré definitivament, anatz saber.

D'espiar la partida, qu'èram a nse'n ua hèsta quan, còp sèc, Ramón, un galhèc d'Arièja, e's hiquè a filosofar tot hòrt:
"Aqueris macarèus de bascos, que'm demandi quin hèn na jogar ath scrabble: ambe totas aqueras K, X, Z, deven cap jamès poder acabar eths mots, con! "

Lenga forestièra

Lo darrièr comunicat d'Iniciativa per Occitània m'a ficat dins un estat de perplexitat abismala. I afirman - e pas sonqu'un còp- que lo francés es una lenga "forestièra" (o siá forestau en lengua occitana oficiau) en Occitània. Sai pas se podèm dire que lenga francesa es mai forestièra en Occitània qu'en Illa de França, en tot cas la lenga occitana sembla plan forastièra (en occitan oficiau: estrangèra) en co d' Iniciativa.

Espèri que los militants motivats per la recuperacion de l'occitan se botaràn pas a creire aqueste comunicat. Seriá colhon que s'imaginèssen qu'en cremar totes los bòsques occitans, poiràn far desaparéisser la lenga francesa de nòstre polit territòri nacional.

Ara sul fons, òc, segur, tròbi patetic e particularament cretin lo jutjament en contra de la senhalizacion occitana de Vilanòva. Gausi pensar que serà pas confirmat en apèl.

La gaita asturiana (2)

En Astúrias, l'utilizacion tradicionau de la gaita qu'èra de dus tipes:
1- tà hèr dançar, alavetz qu'èra generaument jogada en duo dab un tambor.
2- Qu'èra tanben emplegada tà acompanhar un cantaire. E a còps, lo cantaire e lo gaitèr que podèvan èster la medisha persona, lo cantaire s'acompanhava ad eth medish en tot soar la gaita. N'avem un bèth exemple dab aquesta video d'Héctor Braga:


Ua utilizacion mes recenta de las gaitas - non tradicionau- qu'ei estada engendrada per las participacions deus gaitèrs asturians en manifestacions com lo Hestenau Interceltic de Lorient: son las "bandes de gaites", tà hèr lo passacarrèra. A l'origina, aquesta utilizacion de la gaita com a instrument de marcha (militara) que'ns viengó d'Escòcia, qu'estón seguits pes Bretons qui adoptèn la cornamusa de las hautas tèrras d'Escòcia rebatejada "biniou bras" (cornamusa grana), tà formar lo bagad, forma bretona de la pipe band escocesa. Los Asturians n'an pas agut de cambiar de cornamusa, qu'an guardada l'asturiana, a còps equipada de bordons supplementaris tà hèr-la mes semblant a la cornamusa escocesa. Totun qu'adoptèn las percussions escocesas, tocadas a l'estile escocés, e que'us caló inventar un repertòri de marchas e de passacarrèras, desconegut de la tradicion. En tot cas, los Asturians (e las sharmantas Asturianas ;)) que i son vaduts mèstes e las bandas de gaitas que s'an hèit extremament popularas en Astúrias.

La gaita asturiana

Non cau pas con·hóner la gaita asturiana e la gaita galhega, que son dus instruments plan distints. L'organologia de cada gaita qu'ei diferenta ua de l'auta, la manèra de tocar e la digitacion que son diferentas tanben. Tà reconéisher las duas, qu'ei simple, en generau. Se vedetz que lo sonaire toca dab un bordonet de la gaita pausat suu bras dret, qu'ei ua gaita galhega. La gaita asturiana qu'a tradicionaument un bordon solet pausat sus l'espatla, e a còps mes d'un bordon, dus o tres, tostemps pausats sus l'espatla e pas jamès suu bras.


La digitacion de la gaita galhega modèrna qu'ei generaument completament obèrta, la gama qu'ei completament cromatica (digitacion crotzada) e l'amplitud qu'ei tradicionaument d'ua octava, enqüèra que pòt cobrir ua octava e mieja en instruments modèrnes.

Aquiu qu'avetz un video deu musician folk cantabre Marcos Bárcena tocant la gaita galhega qui ensenha au conservatòri municipau de Cabezón de la Sal (Cantabria).
.

Per ua tessitura identica, l'auboè de la gaita asturiana qu'ei mes long. La digitacion de l'asturiana qu'ei tancada per la man dreta e semi-tancada per la man esquèrra. L'amplitud tradicionau qu'ei d'ua octava e mieja, imperfeitament cromatica. Quauques instruments modèrnes van dinca duas octavas completas. L'asturiana mes tradicionau qu'a sonque un bordon d'espatla, mentre los instruments modèrnes qu'an sovent dus o tres bordons, tostemp pausats sus l'espatla.

La digitacion tancada permet efeits deus plan caracteristics, en particular los "picats". Aquiu qu'avetz un exemple de jòc caracteristic d'aquera gaita, peu gaitero asturian Xuacu Amieva (qui jòga com un esquerrèr, dab las posicions de las mans invèrsa per arrepòrt a çò "normau" ):



Las dos gaitas, l'asturiana e la galhega, que pòden perfectaments jogar amassa, estant de la medisha tonalitat. N'avetz un exemple dens la video qui segueish, on i vedem un duo format per Xuacu Amieva (a l'asturiana) e lo gaitero galhec Anxo Lorenzo (a la galhega) a tocar ua muiñeira (molièra) galhega seguida per ua xota (jota) asturiana.

Un còp qui vien, que'vs parlarèi de la gaita cantabra.

Tornat

Adishatz a tots,

Òc, qu'èri partit luenh d'Internet. Qu'avèvi gana de passar per la libreria Tantín de Santander tà crompar libes e CDs. E qu'avèvi tanben gana de visitar lo fabricant de gaitas David López García tà discutir "cornamusas". Lo Dàvid que viu en la vath cantabra de Cabuérniga.

Doncas, qu'ac hasoi.

E resultat: ua gaita cantabra nava, perdon, que volèvi díser ua gaita asturiana nava, ;-) que deuré sortir deu talhèr deu mèste David d'ací tà quauques mes. Qu'anarèi a quèrrer-la quan e sia prèsta.

David que joga sustot de la gaita galhega (fabricada per eth medish, clar) e que s'a inventat ua cornamusa aperada gaita de Cabuérniga.

Bon, qu'aurèi l'ocasion de vse'n díser mes, mes tard!

Tà bèthlèu!