Fray, may, pay, Pey: gasconismes en las lenguas d'Espanha

Fray, pay, may que son tres mots qui an suberviscut a l'assimilacion deus immigrants gascons en Espanha. Enqüèra que non tostemps acceptats en las lenguas estandardizadas, que son demorats vius en las lenguas popularas e/o religiosas de l'Estat vesin. En la grafia occitana deu blòg,  aqueths mots que i son escriuts frair, pair e mair. Totun, la r finau de cadun d'aqueths mots qu'ei sonque ua convencion grafica, no's pronóncia pas. La grafia istorica gascona que’us escriu meslèu fray, pay, may o frai, pai, mai, shens nada r finau.

En l'Espanha de delà los Pirenèus (qu'ei a díser lhevada la val d'Aran), lo mot gascon fray qui i estó introdusit au sègle 13 quan  membres de las comunautats monacaus d’òrdis mendicaires deu nòrd deus Pirenèus (en particular los Domenicans, òrdi  inquisidor de sinistra memòria, fondat a Tolosa tà combàter l'eresia catara) e s’installèn hens la peninsula tà i establir comunautas navas.  Hens los tèxtes medievaus d’Espanha, tà designar aqueths religiós, que i trobam los mots fray (gascon), fraire (occitan), frare (catalan) e freire (occitano-franchimand? O meslèu galaico-occitan o galaico-francés?). Uei lo dia, en espanhòu, fray que s’utiliza sonque davant un nom de persona : fray Bartolomé, fray José etc, mentre que lo nom comun ei fraile, un fraile que designa un frair d’aqueths òrdis religiós. Lo mot espanhòu fray qu’ei generaument considerat com ua forma abreviada de fraile qui vieneré de l’occitan fraire.  Totun, lo cambi de la r en l  tà balhar fraile a partir de fraire no'm sembla guaire naturau e aquò que’m mia tà prepausar unha auta explicacion. Lo mot gascon fray adoptat en espanhòu  qu’a de hè'i lo plurau en frayes.  Frayes que pogó miar tà fraile  per reconstruccion e crotzament dab fraire. O sia fray >frayes>frailes>fraile. Que podem notar l'anglés qu'adoptè aqueth medish mot gascon fray devath la forma friar (grafia adaptada a l'anglés, de prononciar frayə ['frajə] en anglés britanic) tà designar los membres d'aqueths òrdis religiós, probablament importats deu continent per frairs gascons. O sia qu'en anglés a friar e significa un frair (religiós) en gascon e un fraile en castelhan. Non cau pas oblidar qu' au sègle XIII, la màger partida deus gascons èran subjèctes deu rei d'Anglatèrra.


En catalan, lo gasconisme fray, forma supausadament abreviada de fraile, que i ei estat calcat en fra, forma abreviada  de frare (sègle 14).

 En aragonés, lo frair religiós que s ’i ditz  (o/lo/el) flaire -evolucion probabla deu mot castelhan fraile- mentre lo gasconisme fray davant lo nom deu frair que i ei plan conservat.

En galician, lo frair religiós que s'i ditz o freire mentre que los portugués e disen o frade (forma portuguesa deu latin frater). Totun, los portugués qu'emplegan plan frei (de freire e de frai) davant lo nom deu frair.

En catalan, que cau soslinhar lo gascon que i a deishadas traças de las bèras.
Per exemple, lo mot frai que i ei conegut e emplegat. Qu’ei un gasconisme colloquiau qui deu remontar au gran vagat de l'immigracion gascona en Catalonha deus sègles 14 e 15. L'Alcover-Moll que'ns balha un beròi exemple de frasa qui testimonia d'ua lengua ibrida gascono-catalana qui devèva èster la de las familhas gasconas emigradas au Principat: Ha vingut el meu frai per ha vingut el meu germà (D.C.V.B, véder a frai). Los gasconismes pai e mai per “pare, mare” que i son tanben presents, que son considerats com formas dialectaus o colloquiaus (cf. las entradas mai e pai hens l'Alcover-Moll D.C.V.B.). Qu’apartienen au vocabulari  reservat taus nins, çò qui a permetut la convivéncia d’aqueths gasconismes dab los mots pare e mare de la lengua formau.

Tanben de la medisha epòca (sègle 15) que deu datar l’incorporacion deus gasconismes pay e may en aragonés, qui concerneish uei lo dia l'airau tot, benasqués inclús. Dinc au sègle 15, hens los manuscrits aragonés, n’i trobam pas jamés los mots pay e may, sonque padre e madre (cf.  Francho Nagorre Laín: los occitanismos en aragonés). Uei lo dia, padre e madre qu’an desaparegut deu lexic aragonés (sauv l'acceptacion eclesiastica), acaçats peus mots gascons pay e may, completament adoptats. 

Hèra espandits per tota la peninsula- en modalitats colloquiaus deu castelhan, de l'astur-leonés e deu catalan - que son los mots mamay e papay. Aqueths mots que soan gascons tà jo, (en  un aute continent, qu'aurí dit quechua en lòc de gascon), eretatge possible de l’importanta immigracion gascona en Espanha aus sègles 15 e 16. Mamay que representaré l'expression gascona ma may, assimilada a mamá en Espanha.  Papay que seré alavetz ua reconstruccion calc. Lo gascon qu’a ma mair e ma (o mon) pair, sa mair e sa pair, tanben a còps ma hilh per mon hilh (ma hilh en lòc de mon hilh per atraccion de la h aspirada iniciau, que'm pensi, e ma pair per simetria dab ma hilh).

L’aragonés, de manèra completa e generau (cf.  Francho Nagorre Laín: los occitanismos en aragonés), e l’espanhòu, de manèra dialectau o colloquiau, qu’an adoptat lo gasconisme compay per compadre,  popularizat peu chafre deu cantaire cuban Compay Segundo.

E fin finau, a la lista deus mots fray, pay, may que podem tanben hornir lo nom de persona Pey, en grafia gascona, o sia Pèir en la grafia d’aqueth blòg (Pèire en occitan, Pere en catalan). Deus emigrants gascons a Catalonha, los Catalans qu’an eretat lo nom de familha  Pey / Pei, qui correspón a mes d’un linhatge au Principat. En Espanha, las duas regions qui presentan la mes gran occuréncia de Pey o Pei com a noms de familha que son Guipuscoa (don las vilas costèras, en particular Sent Sebastian, èran gasconofònas) e las quate províncias deu Principat de Catalonha.

 Lo D.C.V.B. que'ns balha la citacion qui segueish (a l'entrada Pei):

Testament de na Guiamoneta, muyller d’en Pey de Senahuja…Item, don Pey de Caralt (testament datat de 1400 conservat en los archius parropiaus de Santa Coloma de Queralt, Tarragona).
Notatz que los noms e son compausats deu petit nom (aquiu Pèir dus còps) seguit deu nom deu lòc de l'ostau, com a l'acostumat. Senahuja, uei lo dia Senaüja, qu'ei ua comuna de la comarca de Segarra (Lhèida). Caralt qu'ei Queralt.

E tanben, a Pei hens l'Alcover-Moll:

2. Llin. existent a La Jonquera, Ventalló, Pont de Molins, Mollet d'Empordà, St. Feliu de G., Berga, Balsareny, Gironella, Llerona, Montmajor, Barc., Sitges, Vilalba, Fatarella, Arseguell, etc. Mas d'En Pei: partida del terme municipal de Sant Julià de Cerdanyola. Coll de Pei: coll de muntanya situat en el Conflent.

Llin. per llinatge, que vòu diser linhatge.

Los gasconismes en las lenguas espanhòlas que demoran sovent non detectats pr'amor de la pòca coneishença deu gascon qu'an los nòstes vesins deus Pirenèus enlà. B'espèri  qu'aqueth blòg e poderà ajudar a despertà'i l'interés e la consideracion entà la lengua nòsta!