A las fautas de lengatge, la mea correctora que i hè puisheu.

Hens un poèma recent, que i avèvi mau-escriut lo mot *puishèu. Non soi pas solet a balhar un accent grèu au mot, erronèament, de segur. Que i ei escriut dab l'accent en mei d’un diccionari e autors deus mei bons que hèn aquera fauta. Urosament, Domenja Lekuona, de Ràdio-País e deus Reclams, qui ‘m torna léger los poèmas e qui’us me corregeish dab gran paciéncia  (que’n sia arregraciada), que se n’avisè.

De hèit qu’ei puisheu o puishiu ou paishiu o poishiu, mot misteriós, polimòrfe (adonc ancian, indigène, non manlhevat),  hèra corrent e hèra gascon.  Que’u trobam en un sarròt d’expressions com har / hèr puisheu, tirà’s deu puisheu etc. Que m'èi demandat d’on pòt viéner aqueth mot.

Que supausi que devèva estar un adjectiu a la debuta :  paish + iu. En efèit, qu’apareish atau hens ua formula vielha deu nhirgo juridic: « seis nulh contrast paxiu » (compréner: shens nada causa contrària qui ac empache, cf. Lespy). Que’m pensi lo mot "paish" de paishiu qu’ei lo medish « pach » d'empach, (en-pach), qu'ei a díser que vien de l’arraditz  latina pĕdī- , de pĕdus ( pè) o mei exactament d’un derivat afixat com *pĕdīus, atestat com nom en latin: Pedius (chafre probable d'ua persona andicapada, qui caminava dab dificultat), o pĕdīca (qui volèva díser 1- trava tà empachar de caminar 2-gahadèr, podapè tà capturar animaus) cf.  lo mot francés piège, deu latin pedica; lo mot francés empêcher, de in+ pedica -re, de comparar dab lo mot gascon (vielh) empedir  (in +pedi-re), de medisha significacion. Que supausan generaument lo mot empachar que vieneré deu francés empêcher. Totun, perqué descartar qu'aqueth mot non posca viéner directament d’un vèrbe baish-latin,  *impediare (crotz enter impedicare x impedire), puishque lo gascon a dus mots de la medisha familha, paishiu e empach, qui i son desconeishuts en francés? En gascon, lo vèrbe que i deu estar indigène, que non un gallicisme.

Lo mot empach que s'a encontrat un brave succès hens la peninsula iberica tota puishque totas las lengas romanicas s'i an incorporat aqueth occitanisme devath la forma empatx o empacho, juntament dab empatxar o empachar. Lo mot que devó viatjar en passar de l'occitan tau catalan puish deu catalan tà l'espanhòu e finala de l'espanhòu tau portugués.  

En gascon, paishiu que s’ibridizè dab formas de podiolum (pujeu, pujòu, pojòu) tà balhar - en particular, mès pas sonque- puisheu  qui, autes còps, e podèva aver las duas significacions d’empach o de pujòu, segon los cas. La confusion enter los dus mots qu'èra facilitada per la semblança devuda a l'etimologia compartida. Podiolum (d'on vien lo noste pujòu) qu'ei ua forma afixada de podium (d'on vienen las formas puei, pueg, pog, poi,  pui en occitan, puig en catalan). Aqueth mot podium n'ei pas sonque l'adaptacion latina deu mot grèc ποδιον  (podion), forma diminutiva de πους qui vòu diser precisament pè.  O sia que la significacion prumèra de ποδιον (podion) qu'èra la deu gascon pedon.