Peric, peruc, perruca, perrec, esperrecar: gasconismes en aragonés, espanhòu, catalan e francés (dusau partida)

Hens lo pòst precedent, que'vse prepausèi unha ipotèsi navèra segon la quau mots com peric (deu quau derivaré perico en espanhòu), peruc e perruca  e serén gasconismes derivats deu mot latin pīlleum o de pellis dab sufixes diminutius.  La geminacion de la /r/ gessida deu /ll / intervocalic latin qu'ei un fenomèn fonetic tipicament gascon, que s'arretròba en mots com perrissa (lengadocian pelissa, catalan pellissa, francés pelisse, latin pellicia); porròt e porron, derivats de poròt e poron, fòrmas afixadas de poth (latin pullus). Quant au catalan, qu'ei lo mei bon candidat com a responsable d'aquera a inexplicada de la prumèra sillaba deu mot toscan parruca, enqüèra que'nse manca la pròva de l'anterioritat deu mot catalan per arrapòrt a l'italian. Las traças escriutas que'n suggereishen meilèu lo contrari. Totun, l'abséncia d'un mot en un manuscrit non constitueish pas ua pròva de la soa non-existéncia en la lenga contemporanèa deu dit manuscrit.. 

En tot cas, lo mot latin  pīlleum, qui designava a l'origina ua sòrta de bonet grossèr hèit de pèth d'aulha, qu'ei  a l'origina deu mot francés peille, de l'occitan pelha e deu catalan pella.
Lo lexic gascon que compren dus mots mei derivats d'aqueth pīlleum : un qu'ei lo quiti mot pelha,. En gascon, aqueth mot qu'ei sinonime de vestit e qu'a perdut la connotacion pejorativa qui n'a en las lengas vesias (totun que l'an conservada derivats afixats com pelhòt, pelhandre...). L'aute qu'ei lo mot de formacion gascona perrèc (var. perrec o perrac), derivat de pīlleum o de pellis dab un sufixe despreciatiu.  Lo mot gascon perrèc qu'ei vadut l'exacte equivalent semantic de l'occitan non-gascon pelha: 1-tròç de teishut shens valor 2-pelha vielha, traucada o mau pedaçada, pelhòt.

De perrèc que's formè lo vèrbe esperrecar (var. esperracar, esperricar) sinonime d'esquiçar. La geminacion de la r n'ei pas tostemps etimologica en gascon, aqueth fenomèn fonetic que contribueish tà augmentar la dimension expressiva deu mot. Aquera fonetica que degó contribuir au succès d'aqueth mot en las lengas vesias, particular(a)ment en aragonés e en catalan.  Lo vèrbe esperrecar qu'ei d'applicacion mei generau que non pas juste entaus teishuts. Palay que'nse balha quauques exemples (aquiu en grafia febusiana):
Las brumes que-s soun esperrecades, 
û libe esperrecat, 
qu'èy la pèt esperrecade p'ous arroumècs, 
l'eslambrec qu'esperrecà l'escû. 

Locaument esperricà's o esperrecà's qu'a la significacion d'escampilhà's. 

Deu vèrbe esperrecar que's va gessir un derivat postverbau esperrec (esquiç, esquiçada).

Autorn deu perrèc e de l'esperrecar, lo lexic gascon qu'a un pialat de mots derivats com:
Perrequèr: persona qui hè comèrci de  harda vielha (P. Morà, TeG) (dab los sinonimes perrecaire e perraquet).
Perrecar: amassar perrècs.
Perrecada: accion d'amassar perrècs.
Perrecalha, perrequèra, perrequeria: 1- amassada de perrècs 2- gusalha, pelhandrèr.
Perriaca: 1- perrèc espelhandrat, 2- hemna esperrecada.
Esperrecada o esperrecadura: 1- esquiçada 2- peleja, baralha.
Esperrecat: 1- esquiç (d'un teishut) 2- gus mau vestit, pelhandre.

En occitan non-gascon (lengadocian), lo mot gascon perrèc que i estó manlhevat. Los lengadocians que'n derivèn perreguièr (en gascon: perrequèr, perrecaire, perraquet). Lo vèrbe esperrecar qu'ei absent deu diccionari occitan d'Alibèrt. Que i ei hens lo de Josiana Ubaud. 

Per contra, tant lo vèrbe esperrecar com lo son derivat esperrec qu'estón manlhevats per l'aragonés: esperrecar (i.e. esquiçar, id. gascon) e esperreque. En aragonés, un esperreque que designa un praube gus o un objècte shens valor mentre lo son diminutiu esperrequete qu'ei un bricon, un  brigalh, exactament com peruc e peric en gascon. En benasqués, lo vèrbe qu'ei esparrecar e lo mot esparrec qu'a tanben la significacion d'un bricon, d'un brigalh. 

En catalan, lo vèrbe que i ei estat manlhevat de manèira probablament pro recenta (lo mot n'i ei pas atestat sonque desempuish lo sègle 20 segon lo G.D.L.C) e adobat dab fonetica orientau: esparracar. Aqueth vèrbe, hòrt popular e corrent en catalan, qu'a guardat la significacion d'esquiçar deu mot gascon. E que i arretrobam lo nòste esperrecat vadut esparracat : 1- esquiçat , 2- persona vestida d'ua pelha esperrecada o mau vestida, pelhandre. 


Totun, contràriament aus aragonés qui saben hòrt plan, dab Francho Lagore, que lo mot aragonés esperrecar ei bon gasconisme, los catalans qu'ac ignoran generaument. D'aulhors, lo quite mot gasconisme qu'ei absent deu lexic catalan. Los lexicografes catalans qu'ignoran generaument lo lexic deu gascon. N'an pas jamei avut l'idèa de comparar lo lexic deu gascon dab lo lor  (a maudespieit de l'òbra lexicau de Palay, per exemple), e qu'an gran tòrt. Ac agossen hèit, qu'aurén pogut arreligar aloja dab alòi/ aloja, arronsar dab arronsar, cónsol dab cónsol / cónsou,  coet dab cohet, Déu n'hi do dab Diu me dau, frai dab frair, gaús dab gahús,,  galet e galleda dab galet,  galeta e gau, goja dab goja, gojat (e goiat) dab gojat, esparracar dab esperrecar, porró dab poron/ porron, xanca dab chanca etc, etc…De manèira generau, los catalans que son enqüèra tròp ignorants deu hèit diferenciau  gascon. Que i tornarèi. 


Tà resumir e clavar, jo que pensi lo mot gascon perruca e l'espanhòu perico (un gasconisme, de peric) qu'arrepresentan  fòrmas afixadas (diminutivas) deu mot latin pīlleum (qui designava a l'origina un bonet grossèr de pèth d'oelha). Los mots peric e peruc que prengon la significacion de brigalha, de bricon, de micalha, com a resultat de l'espericar e de l'esperucar; aquerò qu'explica lo nom de Peiròt balhat popular(a)ment a la hami e a la misèria (Peric = Peiròt, Pèr qu'ei unha auta fòrma de Pèir en gascon).  Lo gascon perrèc (var. perrec, perrac) qu'ei un aute derivat afixat, de manèira despreciativa, de pīlleum  o de pellis. De perrèc que deriva lo vèrbe esperrecar (esquiçar), e d'esperrecar que deriva esperrec. Lo mot perrèc qu'estó manlhevat peu lengadocian (perrèc) e peu catalan (parrac). Lo vèrbe esperrecar e lo son derivat post-verbau esperrec qu'estón manlhevats per l'aragonés (esperrecar, esperreque, esperrequete), peu benasqués (esparrecar, esparrec) e peu catalan (esparracar, esparrac).

EDIT  Lo gascon que va contribuir de manèira significativa a la formacion deu lexic catalan modèrne com a consequéncia de  l'immigracion gascona importantissima au Principat.  Peus capdèths gascons aubligats de húger la misèria, los conflictes religiós e la conscripcion, Catalonha qu'estó ua Gasconha nava, com unha America daurada.  N'avèn pas tostemps bona reputacion, los Gascons de Catalonha, ua especialitat gascona estant  (enter hèra d'autas de las mei aunèstas) lo "mestièr" de bandolèr. D'aulhors, lo gascon qu'a balhat quauques mots deu registre argotic en catalan com frai o perrot qui, en catalan, e significa gendarma (perròt qu'ei lo mot coseranés e haut-comengés per polòi, cf. poulet en francés, vediatz los messatges de Jpgine). L'apòrt deu gascon tau lexic catalan n'ei pas un ahar de prestigi linguïstic (que cau deishar la ierarquizacion deus parlars e de las autas lengas aus vestuaris deus departaments de lingüistica). Qu'ei ua question de pès socio-lingüistic…e de musica e d'expressivitat deus mots. Que i a mots e locucions qui agradan. E puish la lenga deus gascons que's va diluir en la deus catalans en i deishar traças. En son Don Quishòte, Cervantés que hasó allusion a la lenga  au còp gascona e catalana deus bandolèrs de Catalonha. Traças d'aquera lenga ibrida que's tròban enqüèra hens l'Alcover-Moll (sègle 20).