Gahús |
L'etimologia de gahús qu'ei discutibla. W. von Wartburg qu'opinè lo mot gascon qu'èra un manlhèu basco (gauhuntz). Ne soi pas d'acòrd dab aquesta prepausicion, que pensi lo mot basco qu'ei un manlhèu indoeuropèu, celtic, romanic o gascon. En efèit, la fòrma mei anciana deu mot gascon qu'ei gaus (accentuacion indeterminada), shens nada evidéncia d'aspiracion quina que sia, nada traça de f en lo mot. O sia que lo mot gascon n'ei pas significativament diferent deu mot occitan caús, còis: l'etimologia qu'ei romanica, sia un celtisme (segon jo), sia un germanisme (segon romanistas com Wartburg), en tot cas, romanica. De la medisha faiçon, lo mot gascon gavèca n'ei pas significativament diferent de cavèca (un mot basco que'n deriva tanben: kaheka, id.). Las fòrmas modèrnas guèhus, gahús que vienen d'ua prononciacion populara deu mot romanic gaus = caus, dab l'insercion d'ua h intersillabica entà copar l'iat, un modus operandi plan corrent en gascon.
Que supausi lo mot galloromanic càuus qu'ei d'origina celtica, kàwos. La lenga gallica qu'avè aumensh un mot cauos, representat en l'onomastica e la toponomia gallicas, totun la significacion deu mot que n'ei pas briga clara per coupa de l'abséncia de corresponents evidents en las lengas neocelticas (Ved Delamarre). Que'u trobam per exemple en lo nom de la nacion galesa deus Andecauii, qu'ei a diser, segon jo, literaument los hòrt cridassèrs (ande- = hòrt, hèra; caus : cridassèr, gahús) que balhèn lo lor nom a la vila d'Angers. Delamarre que-nse balha un hèish d'exemples de noms de tribus o de lòcs qui presentan aqueste mot cauus en composicion, tant en Gallia com en Bretanha (l'insulara) (ved. Dic. Gaulois, adrèça cauos). Per exemple, Chaomps(Aisne) de *Cauo-magos, camp deu 'cauus' (gavèca o gahús) de comparar dab Chavenay (1004 Cavenoilus) de *Cauano-ialon (artiga deu chavan, deu gahús). Qu'èra autanplan un petit nom: Cauos, Cauus, possiblament Cauia, Cauilla (gahus, gavèca?), comparable aus autes noms d'ausèth Cauanus (gahús) e Brennus (corbaish). En las lengas neocelticas, que'u trobam sonque devath ua fòrma derivada deu celtic ancian kawannos o kwannos (de kauamos? = lit. lo mei cridassèr o auta fòrma afixada? O compausat kauo-uanos lit. gahús-tuaire? Totun, lo mot qu'ei present shens afixe en alemand (Kautz = gahús), que i tornarèi. W. von Wartburg qu'optava per ua origina sonque germanica deu mot *kawu, totun no'u segueishi pas aquiu, que consideri lo mot galés cauannu- (gahús) com ua fòrma derivada deu mot cauus. Atencon: aquesta ipotèsi de kauannu representant un derivat de cauus qu'ei personau, n'ei pas jamei estada considerada peus linguistas. Dongas, au contra de çò qui poderatz léger en tots los bons obratges, jo que supausi lo mot cauus qu'èra shens que germanic, autanplan celtic, totun uei lo dia absent en las lengas neocelticas insularas, possiblament cadut en desus per coupa de l'omonomia dab un aute mot 'cauos' parion deu latin cauus (gualés, breton cau = gascon cau, cava, còva, cf. latin cavus, cava), alavetz remplaçat peu son sinonime cauannu (atestat en breton ancian cwan, breton modèrne cawan). Totun, lo mot non afixat qu'a suberviscut en alemand (al. kautz = gahús), possiblament un celtisme. En tot cas, deu mot galloromanic càuus, sia celtisme, si germanisme, que deriva lo mot occitan còis, var. caús. La conservacion de la s deu cas subjècte, com la fluctuacion de l'accentuacion que s'explican com a sostien tà mantiéner la fòrma bisillabica, de valor onomatopeïca. Aquesta conservacion de la s finau qu'ei generau en romanç com en basco, lhevat benlèu lo cas hòrt interessant - lingüisticament e etnologica- deu mot landés "gat-hum" (sinonime de gahús) qui poderé provénier de ga(h)úm. Aqueste mot gat-hum que s'arreliga a la mitologia vascona de l'Esperit de la Nueit (Gaueko en basco) qui pòt gahar la fòrma d'animau, aquiu, un gat volaire (cf. chat-huant), com demorar immateriau (hum).
Aqueste mot *kàwos / càuus, conservat en lenga d'òc ( còis, caús o sia gahús), que constitueish la basa d'ua seria de mots qui'n derivan per afixacion.
Dab lo sufix diminutiu -etta (d'origina celtica) la fòrma femenina de càuus, caua, que formè cauetta (fr. chouette) e dab lo sufix despreciatiu -ekka (autanplan celtic) cauèca, (fr. chevêche, oc. cavèca, gascon cauèca, gauèca, gavèca, chavèca, eusk. kaheka etc). Los vascons que devón assimilar lo mot celtic o vascoromanic cauèca, gauèca au basco gaueko, literaument: de la nueit. En basco, Gaueko qu'ei lo nom d'un personatge nueitau, sovent mauhasent, de la mitologia vasc(on)a, l'Esperit de la Nueit qui pòt demorar invisible o qui's pòt préner ahurs d'animaus inquietants, en particular lop, gahús, gavèca e tinhahús.
Alavetz, e lo mot cauannu? Possiblament ua fòrma afixada, per analogia dab los mots qui vienem de véder o un compausat. D'aqueste cauànnus, que vienen lo mot de lenga d'òil chouan, francés chat-huant, en santongés chauan, passat en nòrd-gascon (chavan) , autanplan lo breton kawann (gahús en breton), etc.
Gèira |
Tinhahús - Tinha-hus |
L'element cauva, lo de soritz-cauva, qu'ei evidentament lo medish que lo mot francés chauve de chauve-souris. Totun, en realitat, non s'ageish pas aquiu d'un derivat deu latin calvus, calva, la soritz-cauva n'ei pas briga... cauva. Aqueth mot cauva de soritz-cauva que deu resultar de l'evolucion de la fòrma femenina deu noste mot càuus: caua via l'adaptacion gascona deu mot compausat francés chauve-souris. En francés, a l'origina deu mot "chauve" (-souris) qu'arretrobam lo noste mot galloromanic caua, o mei exactament lo son variant cauua /kaw wa/, exactament com en gascon lo mot cauüs (càuus) b'ei un variant atestat de caüs (càus) (cf. Palay). D'aquera etimologia qu'atèstan las fòrmas valonas deu mot "chauve-souris": en valon, tinhahús que's ditz chawe-souri, escriut anticament cauwesoris (sègle XIII), segon lo CNRTL. Dongas, lo mot celtic puish galloromanic càuus, caua que devè designar a l'origina lo gahús en conformitat dab la significacion celtica e l'etimologia indoeuropèa deu mot. Puish, lo mot que's prengó lo sens mei generau d'aujami volaire nocturn, e en particular que va poder servir tà designar lo tinha-hús. D'aulhors, b'ei plan lo significat probable deu mot gascon hus (deu basco huntz / hüntz): aujami volaire nocturn! Adonc, que cau enténer lo mot chauve-souris com (ga)hús-murga, que non com murga cauva, e tot parièr en gascon dab soritz- cauva.
Chauga (chauca) |
Agraula (corbaishina, cava) |
Honts:
- Diccionaire de Bearnais et Gascon Modernes de Simin Palay
- Lou Tresor dou Felibrige de F. Mistral
- Bite-Bitante de M. Camelat
- Dictionnaire de la langue gauloise de X. Delamarre
-Dictionnaire en ligne du CNRTL
-Dictionnaires de basque
-
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada