Un nadalet valencian deu sègle 16 en gascon e catalan, sus un aire de rondèu landés (Bartomeu Càrceres)

Ja mencionèi la lenga ibrida gasconocatalana qui's va desvolopar en Catalonha com a conseqüéncia de l'aflux importantissime d'emigrants gascons  au Principat. Aqueth briu migratòri que deu estar responsable, per ua gran part, deu gran nombre de gasconismes qui trobam en catalan. Tèxtes en gasconocatalan o qui testimònian d'aqueth sharnego, que son rars, totun  que'n coneishem quauques-uns.  Qu'avem dejà mencionat lo manuscrit de Ripoll deu sègle XVII (un nadalet en gascon catalanizat, probablament escriut peu canonge manresenc Francesc Frade). Un aute exemple (totun, lingüisticament hòrt fantasiós) qu'ei aqueth nadalet qui remonta enqüèra a un sègle abans, compausat peu caperan catalan (o mei probable, valencian, lo tèxte qu'ei conhit de valencianismes) Bartomèu Càrceres (mieitat deu sègle 16). Aqueth musician que tribalhè un temps a Valéncia au servici de Ferran d'Aragon,  duc de Calàbria.  Càrceres qu'èra possiblament d'origina gasconocatalana, lo nom de Càrceres que significa presons en catalan, lhèu un eretatge d'un ajòu gascon bandolèr com n'i èran tants en Catalonha?  En tot cas, l'arrepic deu son nadalet  qu'èra en bon, o  quasi bon, gascon.  Los coplets de la cançon que son en catalan aproximatiu, en ua lenga "gasconizada" de manèira fantasiosa, caricaturau. Aqueth nadalet que devè estar cantat peus pastors de la pastorala. Non cau pas desbrombar  los pastors catalans, en la vita vertadèra de la Catalonha deu sègle barròc, qu'èran en fèit tots gascons, e mei precisament landés.  L'eqüacion pastor = gascon qu'èra lavetz normau en la ment catalana d'aquera epòca. Aquò que t'explica lo catalan dolent (caricaturau) deus quitis pastors de la pastorala; puishqu'èran pastors, qu'èran dongas fataument gascons. Que tròbi au còp significatiu e extraordinari lo fèit qu'aquera melodia de l'arrepic (la partida en gascon), autorn de laquau ei bastit tot lo nadalet, qu'ei arretrobada identica hens un rondèu tradicionau de las Lanas, ua cançon de nau qui tots los bohaires e coneishem plan: A l’entorn de ma meison. Adonc, la prumèra frasa d'aquera cançon de nau: A l’entorn de ma meison, nau arròsas en boton, que sembla constituïr la basa de la melodia deu nadalet de Càrceres.  Lo recuelh de melodias e cançons on e figura aqueth nadalet qu'estó publicat a…Praga (Chèquia), en 1581.
Aquiu que n'avez ua version per la Coral Espígol de Barcelona (precisament de la vila de Gràcia ;-):




Arrepic:
Tau garçó la durundena ( dorondena= cançon de breç, probable per dondorena. Dondorejar = jumpar, breçar, en  l'òbra de Joan Guiraud d'Astròs, escrivan gascon contemporanèu de Bartomèu Càrceres.  cf.  doundoù, doundene hens Palay).
Tau Jesú la durundó (dorondon: sonsaina de breç; nosaus que dirém la dondon, la dondena)
E tau hillot (hilhòt en grafia catalana)  la durundó.

Tan chiquet e tan polit,
com t'es nat (neishut, vadut) aquesta nit,
Lucifer serà 'scarnit,
Tot l'infern n'aurà gran pena!

Arrepic
Tau garçó…

Los àngeus (gasconisme per cat. àngel, gascon: anjos) n'an gran plausir (sic,  ipergasconisme  fantasiós, cf.  francés plaisir, per plaser, cat. plaer).
Vent (vedent,  cat. veient)  cumplir nostre deusir (aute ipergasconisme fantasiós, qu'èra "desir" en cat. vielh com en gascon, en cat. contemporanèu: desig).
Que l'alt cel s'a de fornir
De gascons per bella 'strena (aqueths gascons que son los quitis pastors de la pastorala vienguts tà portar "quauque present" -en cat.  "bella estrena").

Arrepic
Tau garçó...

O Iesus e com miràveu (miràvatz, espiàvatz)
Com los angelets baylaven (dançavan)
D'aut ( gasconisme autentic, cat. d'alt, lit. en gasc. contemp: de haut) en l'ayre no tombaven
Ni cayen (caden) en l'arena (sable)

Arrepic
Tau garçó…

I a ses veus (sas votz) tan angelines
Raussonaven (sic, per ressonaven,  faus gasconisme,  probable inspirat per la diftongason gascona de la o iniciau atonica : aunor, auliva, aumiatge etc; en oc. : onor, oliva, omenatge etc. Com anecdòta, aqueth gasconisme que s'arretròba, dab d'autes, en parlar de Solsona, varietat hèra gasconizada de catalan) les maitines (maitines: fòrma valenciana e occitana deu mot cat. matines, pregàrias de la matiada)
E tocaven les orguines
Tots cantant ab veu (cat. per votz) gran plena:

Arrepic
Tau garçó...

E sonaven tots acòrds ab rebequins (rebequin: cordofòne de la familha deu rebec, Francesc Comte que mencionè los "rebaquets" deus pastors gascons) e monacors (lhèu tambor de còrdas o tonton, dongas "mono acòrd?" En catalan contemporanèu, un manacort o manacor qu'ei un genre d'instrument de musica dab clavièr).
Y ab veus (votz) autes (autes: gasconisme autentic per cat. altes, gasc.contemp. hautas), grans e forts,
Dansaven l'auta (gasconisme per alta. L'alta qu'èra ua dança espanhòla de l'epòca, segon Gustau Gallardo Lorés, de la Coral Espígol )  serena

Tau garçó…

Tots ensemps fasan (gasconime imaginari, cat. fan) la xiera (xiera: gasconisme imaginari o meilèu navarroaragonesisme  per cat. xera = hèsta, batahòri, lo gascon qu'ei assimilat au navarroaragonés per Càrceres)
en esta nit plazientiera (esta: valencianisme e gasconisme per aquesta; plazientiera: gasconisme imaginari per cat. pla(s)entera: agradiva, qui platz)
davant la verge partiera (partiera: gasconisme imaginari , navarroaragonesisme, per cat. partera: qui vien de parir)
Que trau lo món de cadena. (trau, de cat. traure , fòrma antiga de treure =gas.  tréger)

Jordi Savall que contribuí a popularizar aqueth vielh nadalet gasconocatalan. Qu'ei significatiu eth, com a catalan, que non podó arrevirar correctament la preposicion tau: tau garçon, tau Jesú. Aquera preposicion entà, tà, comuna au gascon e a l'aragonés, qu'ei desconeishuda en catalan qui auré d'arrevirar-la en per al. En  con·hóner tau dab tan,  Savall que s'engana suu sens deu tèxte en gascon, d'aquiu l'introduccion un pòc ridicula de la soa version qui podetz escotar sus la videoneta juste avath.

Visiblament, lo gascon qu'èra pro familiar tà Bartomèu Càrceres, per fantasiosas qu'estossen las fòrmas de quauques mots catalans, manèira de tipar-las com a gasconismes. Que's cau raperar  los pastors en Catalonha non podèvan pas estar sonque "aquitans" (compréner: landés), com ac escrivó lo cronicaire rosselhonés Francesc Comte (1586), e doncas que devè semblar normau de balhar un ahur gascon (quitament fantasiós) tà las pastoralas. E l'aire de l'arrepic d'aqueth nadalet qu'èra, shens nat dobte, un tradicionau landés. Càrceres que'u degó audir de landés, se n'èra pas eth medish gessit de la diaspora gascona.






E tà acabar e tà'm har content, aquiu qu'avetz la melodia deu dit rondèu tradicionau landés  titolat "A l'entorn de ma meison", interpretat peus bohaires e percussionistas deu grop de musica d'arrua deu conservatòri occitan de Tolosa (deu quau hè partida lo vòste servidor  qui'n podetz véder a bohar dab los companhs deu conservatòri devath la direccion de Bernat Desblancs).  Que podetz comparar e notar l'aire de l'arrepic gascon deu nadalet valencian deu sègle XVI qu'ei plan identic a la prumèra frasa d'aquesta Cançon de Nau de la tradicion landesa (lo ritme a despart). Gasconissime! Quasi cinc cents ans adarron, que podem enqüèra seguir las traças de las chancas deus pastors lanusquets per Espanha, o meilèu n'audir lo resson de la lor musica, gràcias au musician catalan deu sègle barròc Bartomèu Càrceres.

A L’ENTORN DE MA MEISON - rondèu

A l’entorn de ma meison, nau arròsas en boton. 

A l’entorn de ma meison, nau arròsas en boton

Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’arròsa !

Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’argent !

A l’entorn de ma meison, ueit arròsas en boton.
A l’entorn de ma meison, ueit arròsas en boton.
Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’arròsa !

Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’argent 

etc,  sèt, sheis, cinc, quate,  tres, duas, ua.