Lo País de Buish n'ei pas lo país de Bush

Jà 'vs brembatz deu temps, pas tròp luenhèc, quan tot çò qu'èra francés n'èra pas benviengut au País de G.W. Bush, après que França s'estó opausat a la guerra contra Iraq. Lo 11 de Març de 2003, los representants republicans Robert W. Ney (Ohio) e Walter B. Jones, Jr. (North Carolina) que hasón horabandir tota referéncia aus "French fries" e "French toasts" suus menus deus restaurants e cafetérias de la Casa deus Representants. Còp sèc, las fritas e las tòstas d'acerà qu'estón arrebatejadas "freedom fries" e "freedom toasts". Eh ben, n'i a, en Gasconha, qui i volèn replicar!! Que parlèn de desbatiar lo país que solem aperar en francés le Pays de Buch!!!



Aqueth país de las lanas de Gasconha que s'esten sus 17 comunas a l'entorn d'Arcaishon e de la vath de Lèira en Gironda. Un país magnific, com e son tots dens las lanas, tèrra de còstas sauvatgas, de pinhadars, de lacas e de dunas. Lo capdulh que n'ei la vila de La Tèsta. Quin se cau escríver "Pays de Buch" en occitan? La responsa n'ei pas briga aisida. Lo diccionari francés-gascon de Per Noste (la seccion bearnesa de l'Institut d'Estudis Occitans) que'ns da: "País de Buc" mès que s'ageish a l'evidéncia d'ua enganada, d'ua mala transcripcion deu mot Bug trobat dens un document bearnés. Aquí la g finau que devèva soar ch o tch com la g de passeg, de sauneg o de pueg o d'estug (estuch), puish que trobam las gràfias buyhs e buyz dens un manuscrit deus alentorns de 1300, segon Jean Lafitte, president de l'Enstitut Bearnés e Gascoun. Los poblants d'aqueth país que son aperats en gascon los Bogés (prononciat Boiés). Lo nom que vien en linha dirècta deus Boiens, Boiates o Boii en latin. Los Boiens qu'èran ua nacion gala dab arradics antigas dens la vath de Danubi (Boiohaemum : lit. País larèr deus Boiens-> Bohèmia). Acerà, los Boiens que i fondèn mantuns oppidums, dont los qui vaderàn mei tard Praga e Bratislava. Com mantuas nacions celtas, que s'instalèn en Galia a l'edat deu hèr a consequéncia de las invasions peus Germans deu lor prumèr territòri. Los trobam en aqueth medish país de "Buch", a la periferia d'Aquitània. Que's sap on avèvan quilhat lo lor oppídum, mentavut com Boiòs o Boii e fondat au sègle 5 abans JC. Qu'èra a La Mòta de Biganòs. Atau, la gràfia gascona de "Buch" que poderé estar sia Bug o Buig, que cau prononciar Buish, e que poderem escríver de manièra mes simpla atau, Buish. Los Gaus que colonizèn tota la vath de Garona, de Salardú (Salardunum) dinc a la mar grana, mès non podón pas o non gausèn pas s'instalar dens l'Aquitània interiora. D'autas ramas de la nacion boiena que s'instalèn en la Galia celtica (part deu Borbonés, on i trobèn monedas hèra semblant a d'autas trobadas a Praga) e que fondèn tanben Bolonha en Italia . Los tornam trobar en Asia Menor, juntament dab los Tectosages qui èran a Tolosa e a Ancara. Los Gaus d'Asia Menor (Turquia actuau), fòrça hellenizats, qu'èran coneishuts com los Galates.
A çò que sembla, en Gironda, las autoritats que's volèn horabandir lo nom deu País de Buish e cambià'u per País de la Concha d'Arcaishon e de la Vath de Lèira. Aquò n'a pas arren a véder dab Bush o los Estats-Units, plan segur :))! Nani, nani, que s'ageish aquiu simplament d'ua question de "marketing" o de comunicacion. Nosautes qu'esperam plan que lo nom de Buig/Buish, cargat d'istòria, non va pas desaparéisher. Adara qu'aus Estats-Units los "French fries" e "French toasts" an tornat trobar la lor plaça suus menus deu congrès com deu temps d' abans l'invasion d' Iraq, que caleré que lo País de Buish, país gascon deus hèra vielhs, estósse respectat e guardèsse lo son nom antic!!!
E puish que parlam deu País de Buish, que m'agradaré arrebrembar aquí la memòria d'un poèta d'acerà. Emilian Barrèira (Emilien Barreyre), vadut en 1883, mort en 1944, qu'èra hilh d'Arès en país de Buish. Qu'èra pescaire de mestièr e tanben poèta. Que'ns deishè ua òbra remarcabla en lenga occitana, qui non s'amerita pas de càder dens lo desbromb. En 1983, Las Edicions Princi Negue e Per Noste que tornèn editar Las Malinèiras, lo cap d'òbra de Barrèira, un recuelh de poèmas epics. La lenga d'Emilian Barrèira, lo gascon de las lanas girondinas, n'ei pas tostemps de hèra bon compréner tà nosautes Gascons deu sud, mès que canta l'amor au son País e que ns'encanta a nosautes tanben. Aquí, qu'avetz un poema dedicat au tuc deu pilà. Que trobaratz la virada en francés a çò de la Calandra de la Tèsta. Òc, lo País de Buish qu'a tanben sa Calandreta! E los calandrons que i pòden apréner los poèmas deu gran poeta bogés. Que cau notar los calandrons acerà que son o vàden "trilingües": gascon deu País de Buish, gascon normatiu e francés. De notar que, dens las lanas girondinas, la s inter-vocalica que vad d com a la Vath Hauta de Garona: audèth, radim, díder (ausèth, arrasim, díser...). E los mots qui acaban dab "èr/a" en gascon normatiu (latin -arium) qu'ac hèn dab "èir/a" en gascon girondin (hustèir/a per hustèr/a, eca).




La Ròca Blanca



Digun no’m coneishèva autes còps. Ajacada
Au sòu de la gran’mar com un isla ahonada,
Mon gran ventre de sable abriguèva a milèirs
Peishons qu’an páur das bruscs maishèrars marsopèirs.

Mès cada còp qu’envèrs la tèrra un temps possèva
L'andarejau pesant, mon curpit se hauçèva
De vint braçats ; e’n jorn, los pescaires bauians
Me víren crequegentar au ras das aigòts plans.

E totjorn cap au cèu pugèvi lonquegenta.
A mei tanben largosa e totjorn blanquegenta.
Colerosa, alavetz, qu’apròshi dau plen’mar,
Per m’abrasar, pertot me truca la gran’mar.

Hortalèssa de ren : hèuc mon camin, longuèira,
Capegens haut dens la ventorla malinèira,
E mestrèssa dau Cròt qu’alentorn de jo plau
Sos revolums graumós, tòqui per fin Molau,

Après dus còps cent ans d’una batèira amara,
Ei vist morir "Boïòs", e’mb sa gran’concha clara,
Audit los crits guerrèirs das Vandaus cendrejós,
E la pregària de cent praves pescadors,

Sauvats per Nòsta Dama un dessèir qu’auratgèva.
Quauque sègles mei tard, un gran òme vadèva
Qu’emb lo pin galhardàs e lo gorbet greulós
Volut estanquejar los galips gigantós

De las ròcas, mas sòrs, que lo país ganhèvan.
E valà que los pins e los gorbèts gahèvan
Dens nòste vèntre : e jo m’adròmi com mas sòrs
Devath los ombralàs d’un miraglegent bòsc.

Mès un bèth matin d'estiu, un bruit que cançoneja,
Alègre a mi shens cès, s'audí, me desmequèja.
E demandens çò qu'èra au boscàs pinalut
L'aubràs me respondut: "Es lo cant cigalut"

Me vedens dens tant d'ombra au miei de tant de cantas,
Lavètz cridèri: "shau! O pinèiras gigantas !
Car n'es pas a vosauts d'ombrar mon vielh curpit,
Mès es ad eth d'ombrejar vòste joen capit !

"Shau! car pérder ne vòi mon nom de Ròca Blanca !
Ne vòi veire sus jo n'arbishon ni balanca!
Per ma beutat ne fau que só, mès ren que só!"
E tornèri hauçar mon sable envèrs l'asor,

Tan haut qu'anuit medish a mon cret pòden veire
Quauques capits de pins com peus en peguilhèira,
E que lèu ganharèi; la lutz ne reveiràn
Que quora tots mòs gruns terron volent seràn.

Emilian Barrèira