Haynt iz Purim!!!! / Uei es Porim!!! (aqueth ser, en realitat)

Porim qu'ei ua hèsta judiva plan gaujosa qui commemora la desliurança deu pòble judiu de la persecucion pèrsa deu temps que los Pèrses (ara aperats Iranians) e avèvan conquesit Babilònia (ara l'Iraq). Lo prumèr ministre persan de l'epòca, lo maishant Haman, qu'avèva planificat l'exterminacion totau de tots los judius (qu'èra dijà a la mòda, aquò) e lo libe biblic d'Ester que'ns relata quin aquò's podó evitar gràcias a la reina Ester, ua beròja judiva qui lo rei persan Assuerus avèva esposada sens saber qu'èra judiva.

La hèsta de Porim que's hesteja lo 14 de hadar segon lo calendari judiu. Generaument, aqueth dia que cad en heurèr o la debuta de març mès l'an passat l'an judiu que's guanhè un mes mei. Totau: aqueste an, lo 14 de hadar que cad pro tard e la hèsta de purim que comença la nueit qui ven tà contunhar doman dinc au ser.
A la hèsta de Porim que hèn ua sòrta de carnaval, plan dens la tradicion deus carnavals europèus, qui s'acaba per un gran lenhèr on se brutla l'efigia deu maishant Haman.

A casa deus Peirotons, aquesta hèsta qu'ei l'ocasion de's minjar los "Humentashn" preparats per la Peirotona.






Los Humentashn son cauçonets que's preparan especiaument tà Porim. Humentashn, o meslèu Homentashn en yiddish normativizat, aquò vòu díser literaument las borsas de Haman (en alemand taschen que vòu díser borsas, sacs). Mès la virada correnta e oficiau que'n hèn, qu'ei aurelhas de Haman (sonque lo hilh que las apèra en occitan blos las colhas d'Aman, version corteta, la version longa estant las colhas d'aqueste putarassa d'Aman). La Peirotona que las hè farcidas de compòta de poma mès que's pòt farcir tanben de pasta d'amètla, de confitura, de mèu o d'autas doçors quaus se volhan ...Dens la tradicion judeo-occitana, las pastisserias de Porim son diferentas deus homentashn. En shoadit, sia la lenga judeo-occitana deu Comtat Venaissin, que las dísen "li(s) den(ts) de Haman" (las dents de Haman en provençau). Normaument, tant lo yiddish com lo judeo-occitan s'escriven dab letras ebrèas e non pas latinas, mès jo qu'èi avut pietat de vosautes, amics legedors, e que v'èi balhat sonque las transliteracions.

N'i a pas nat carnaval sens cançons, doncas que v'èi penjat duas de tradicion ben yiddish. A Porim, dens lo yiddishland, los mainatges disfrassats que passavan d'ostau a ostau en cantar cançons, aufrir pastisserias e bonbons, e demandar quauques sòus.
La cançon qui segueish que comença per ua de las formulas ben tipicas de la hèsta :

Uei qu'ei Porim,
Doman n'ei pas acabat,
Datz-nos un gròsh (un centime),
E fotetz-nos dehòra!





Haynt iz Purim,
Morgn iz oys!!!!
Gib uns a groysh,
Un farft unz aroys !!!

A Gut Purim
Yidn, Mazeltov!
A simkhe, a nekhome,
Mir hobn haynt in Homenen,
Derebt a nekome

Gekritst, farkhapert mit di tzeyn,
Hot Zeyresh di marshas,
A sof gehat, a bitern,
geklapt zikh far kas


Un Ester-Khayim perl, gold
In palats iz gezetsn
Flodn, fish un roshinkes
Mon mit nis gegesn.

Un Mordkhai, Mordkhai, tatenyu,
iz genyeral gevorn
Un Akhashvereyshns mundir,
iz er raytendik geforn.

Un ale sonim undzere
Hobn gezogt af undz treyfnakes
Un apikorsim zaynen zey
Hobn zey gekhapt di makes.

nu genug geveynt, genug gekrekhtst
Hot mayn umedike fidl
ikh nem tants mitn poyk
un ikh sing a purim-lidl

"Shoshans Yankev" yidelakh,
Tants, zingt, un makht a keyze,
un take teykef nokh eyne,
un uderbare a greyse

Keyn Ester hobn mir sheyn nit,
Un Mordkhai, ir bagern
To lomir ale freylekh zayn,
Iber a yor zoln zayn
Iber a yor mir deriebn

A gut Purim, Yidn!!!




Uei qu'ei Porim
Doman n'ei pas acabat
Datz-nos un un sòu,
E fotetz-nos dehòra!

Bon Porim, Judius, mazel tov!
ua hèsta, ua celebracion,
pr'amor qu'ei lo dia de la revenja nosta
contra Haman

Azeyres la broisha
furiosa que's hasó croishir los caishaus
E s'a trucada ad era medisha de ràbia
pr'amor que tad era tot s'a acabat de la maishanta faiçon

E Ester, perla, aur, e plea de vita,
èra asseduda en son palai,
a se minjar peish sucrat dab arrasims
e amètlas dab esquilhòts

E Modkhai, Mordkhai, petit pair,
qu'ei vadut un generau
e que se'n ei anat de virada
vestit de l'unifòrme d'Assuerus

E tots los nostes enemics
que ns'an aperats impurs
mès los blasfemators que son eths medishs
E la plaga que los ei caduda dessús


Bon, lo men umble violonet ,
s'a pro lamentat e a plorat a bastança,
Ara me'n vau dançar au son deu tambor
e cantar ua cançon de Porim : "La Suzana de Jacob"

Donc, dancem e cantem
E lhevem los vèires, judius!
E tanlèu acabat aqueste , tornem préner-ns'en un aute!
E enqüèra un aute, que sia enòrma la hèsta!

l'Ester bera que ns'a deishats,
E son Mordkhai tant aimat dab era,
Lavetz que'ns cau demorar tots gaujós
E que poscam víver ua annada mes!!!!

Bon Porim, judius!!!!


E deus Klezmatics, aquera auta: Makht oyf! (Obritz)
Obritz! obritz! obritz e deishatz-nos entrar!!! Uei qu'ei Porim!
Uei qu'ei Porim dens lo mond entièr!



Donc, bon Porim a tots!!!!

PS Tà vs'assabentar més sus la hèsta de Purim en catalan, podetz anar visitar lo blòg de l'ARCCI l'Associació de Relacions Culturals Catalunya Israel.