Gargolha, alias Gribolha, alias LaFripolha, alias Cascolha, alias BAB (òc, com l'agglomeracion Baiona-Anglet-Biàrritz e sustot com Boîte à Bétises) qu'a mudat de l'ostau de la Mela tà casa deu Peiroton a Tolosa.
Qu'ei vaduda ua gatoneta plan gualharda. N'a pas mei problemas a l'uelh, mercés aus suenhs de Dauna Mela.
Que s'a trobat un companh de jòc qui se ditz Déclic. Déclic qu'ensenha a Gribolha-LaFripolha quin e cau jogar a la bala: Après lo jòc, que hèn la siesta amassa. Enfin, qu'ei Déclic qui vòu hèr la siesta. A Gribolha-LaFripolha non l'agrada pas tròp de dormir. S'estima mes jogar.
Lo collectiu TisseÒc comunica: Lo collectiu TisseÒc organiza una jornada d'accion aqueste dimècres lo 28 d'abril, per demandar l'amelioracion e l'extension del bilingüisme dins lo mètro de Tolosa. Rendètz-vos a 4 oras del vèspre a las alèias del Pdt Roosevelt (estacion Joan Jaurés) per una animacion. D'artistes tolosans nos vendràn sosténer. Vos esperam plan nombroses ! :)
En gascon occidentau com en catalan, que coneishem los dus mots quin e com. Lo sens prumèr de quin qu'ei lo medish en gascon com en catalan: Quin camin e'ns cau seguir tà anar tau vilatge? Cat.: Quin cami ens cal seguir per anar al poble? Quin camin mei beròi! (Cat.: Quin camí més bonic!)
En gascon modèrn, quin a prengut lo sens de de quina manèra de com: Quin t'apèras? (Cat.:Com et dius?) Quin va? (Cat.: Com va? Què tal? ). Non sèi pas quin e'm cau har/hèr tà anar tau vilatge. No sé com em cal fer per anar al poble. Aqueth emplec de quinper com qu'ei ua caracteristica deu gascon per arrepòrt a la rèsta de l'occitan.
En gascon, com s'a guardat lo sens de "la medisha manera que": negre com la nueit (cat.: negre com la nit) e lo de "la manera que": haràs com volhis/volhas (cat.: faràs com vulguis/vulgues). En ua partida pro grana deu maine gascon, de cap a la termièra dab lo maine lengadocian, com ei remplaçat per la fòrma occitana coma: negre coma la nueit, haràs coma volhas etc. En aranés, qui hè partida deu gascon sud-orientau, com e quin son dus advèrbis interrogatius absolutament sinonims: Com ac as hèt? = Quin ac as hèt? (en catalan= com ho has fet?). Com te dides= quin t'apères? (cat.: com et dius?). Mès la fòrma de la preposicion e de la conjoncion en aranés qu'ei tostemp coma com en lengadocian: nere coma era net, haràs coma volgues, sò tan gran coma tu; (en lengadocian: negre coma la nuèch, faràs coma voldràs (futur de l'ind.), soi tan grand coma tu).
La preposicion com a, dab lo sens de "en qualitat de" qu'ei perfeitament corrècte en gascon, com en catalan, mès lo son emplec qu'ei cadut drin en desús en gascon modèrn qui'u prefereish com mentre que com a ei demorat normau en catalan: Que soi vienut/viengut/vengut com (a) medecin/mètge. (He vingut com a metge).
La conjoncion causau deu catalan estandard : com que n'existeish pas en gascon, enqüèra que l'aranés l'aja adoptada. Com que qu'ei ua particularitat deu catalan. En gascon qu'ei tostemp com (o locauments, coma a la termièra dab lo lengadocian). De notar que com que n'existeish pas tanpòc en catalan septentrionau. Podem comparar: Catalan: Com que plou, em quedo a casa. Catalan septentrionau ("rosselhonés"): Com plou, resti a casa. Gascon occidental: Com e plau, que demori a casa. Lo mot "e" qui segueish com qu'ei un deus enonciatius gascons (Los autes enonciatius gascons que son que, ja e be). Aranés: Coma plò, demori en casa. Lengadocian: Coma plòu, demòri a l'ostal.
Lo catalan septentrionau que pòt emplegar com de en lòc de com en las comparasons. Qu'ei un lengadocianisme (e non un occitanisme, puishque no's ditz pas en gascon). Hom veu a saltar rats grossos com de llapins (A. Saisset). La frasa aquesta, arrevirada en gascon occidentau, que hè: qu'òm ved a sautar arrats gròs com lapins. En gascon centrau e orientau, lo plurau de gròs que hè gròsses o gròssis, doncas la frasa que vad atau: Qu'òm ved/vei a sautar arrats gròsses coma lapins. En aranés: òm ve a sautar arrats gròssi coma conilhs. Un aute exemple: Un munt de gent premits com d'arengades (J. Marty). En gascon, la frasa que's pòt arrevirar per un arramat de monde premuts com eishardinas. Lo vèrbe rosselhonés premir qu'ei un lengadocianisme (que non un occitanisme), la fòrma "normau" en catalan qu'ei prémer, exactament com la deu gascon (deu latin prĕmĕre), mentre qu'ei premir en lengadocian.
Ara qu'ei a discutir-se en Principat de Catalonha era lei der aranés. Coma ac sabetz, er aranés qu'ei occitan, qu'ei era unica forma oficiau que s'a prengut era lengua occitana. O mès exactaments, qu'ei eth parlar de Vielha-Mijaran que s'a hèt er estandard. S'anatz visitar un sit de Salardú coma aguest, poderatz constatar qu'era version aranesa dera pagina oèb ei plan en aranés de Vielha (estandard), que non en aranés de Pujòlo coma lo parlen en Salardú. Er aranés que s'a hèt lengua oficiau sense copar es ligams damb era rèsta der occitan. Aquerò provoquèc ua reaccion escandalizada - e escandalosa deth mèn punt de vista - d'uns intellectuaus occitans e catalans qui pretenen impausar eth lengadocian coma substitut der aranés en principat de Catalonha. Aquera nocion d'estandard lengadocian entar occitan que remonta ath sègle XX, damb er esfòrç d'estandardizacion deth son dialècte pròpi de part d' Alibèrt qui ère lengadocian. Qu'ac cau plan díder: es lingüistes occitans qu'an estat incapables de normativizar era lengua occitana, que se son acontentadi de normativizar es dialèctes. Tà cadun gran dialècte, trapam ua lengua normativizada distinta, e de còps, mès d'ua. Tar occitan, non i a cap d'estandard unificat. Un argument en contra dera causida der aranés coma estandard representatiu dera lengua oficiau serie eth petit nombre de locutors d'aguesta modalitat. Per jo, au contra, qu'ei ua rason excellenta entà adoptar er aranés coma estandard oficiau per tot er occitan. O mès exactaments, qu'i vedi dues arrasons des bones: 1- nosati occitans non-aranesi, que seram linguisticaments toti egaus deuant era lengua estandard e oficiau. Toti auram de hèr un esfòrç d'aprentissatge dera modalitat oficiau dera lengua nacionau d'Occitània, que sigam originaris de Tolosa, Pau, Lemotges, Montpelhèr o Marselha.
Quan eth yiddish estandard siguèc creat, en 1934, o quan eth basc estandard siguèc creat en 1963 enlà, er estat dera lengua yiddish o dera lengua basca ère comparable ath der occitan dera fin deth sègle XX, qu'ei a díder qu'i auie estandards distinti corresponent as dialèctes màgers dera lengua. Èren es dialèctes qu'èren normativizadi, que non era lengua madeisha. Totun, tà remediar aquerò, linguistes yiddishi e basqui heren un gran trabalh entà crear un estandard unificat tà cada ua d'aguestes lengües, basat sus un mescladis d'aumens dus dialèctes naturaus. Qu'ei a díder que, quan siguèren creadi, es estandards yiddishi e basqui non èren representadi per absolutaments cap de locutors, absolutaments degun parlaue aguest dialècte estandard e la literatura en aguestes modalitats èren ben evidentaments inexistenta. Agueste hèt non empachèc er èxit deth yiddish estandard, unificat, emplegat aué dia de manèra exclusiua ena premsa escrita e en obratges dera literatura contemporanèa per tot eth planeta. Aguest estandard qu'ei tanben era forma dera lengua ensenhada enes universitats. Isaac B. Singer (neishut en 1902) adoptèc aguest yiddish estandard, que non parlaue cap jamès. Quan parlaue yiddish, ac hege tostemp en sòn parlar naturau, mès escriuie en estandard. Açò non l'empachèc de guanhar eth Prèmi Nobel de literatura en 1978. Ara debuta, eth basc batu que se trapèc dab ua resisténcia hòrta en contra per èster ua modalitat artificiau e non parlada deth basc. Ara non i a cap mès resisténcia, eth basc batu que s'a ben hèt era lengua nacionau des Basqui. È prengut aqueri dus exemples deth yiddish e deth basc simplaments pr'amor que son lengües sense Estat, coma ac ei er occitan. Aqueth trabalh de normativizacion non siguèc hèt tar occitan. 2- Es Aranesi qu'an aconseguit hèr der aranés, donques der occitan, ua lengua oficiau, ensenhada de manèra normau enes escòles e emplegada pera administracion. Aquerò plan qu'ei tornar a balhar ara lengua occitana un estatut de dignitat que li mancaue. Per jo, aquerò sufís tà adoptar er aranés coma modalitat oficiau e representatiua dera lengua occitana. Era union hè era fòrça, adoptem er aranés! Adoptar er aranés coma forma d'Occitan unificat qu'ei contribuir ar esfòrç de normalizacion der aranés, donques der occitan. Militar en contra qu'ei politicaments desastrós e non miarà enlòc. Aquerò non vos empacharà cap de continuar d'escríuer en vòste dialècte o parlar preferit, jo en gascoinés, tu en lengadocian, eth en provençau o en lemosin etc , mès aumens, dispausaram d'ua modalitat escrita oficiau e universau der occitan, de base aranesa, d'ensenhar e de promòir a costat (e non en plaça) dera modalitat locau dera lengua nòsta, en cada escòla deth territòri occitan. Hèr tindar er aranés enes administracions e en organismes internacionaus que cau.
E coneishetz lo grop de musica folk country Dry Branch Fire Squad? Shens nat dobte un deus mens favorits. Qu'ei prumèr un nom, lo deu comedian, cantaire, mandolinista e multi-instrumentista Ron Thomason qui fondè lo grop en 1976. A cada àlbum (n'i a un detzenat, lo grop joga enqüèra) la composicion de la banda que càmbia, mès l'unic qui non càmbia pas qu'ei precisament Thomason. Non pòdi pas díser que comparteishi totas las valors e la cultura deu sud deus Estats-Units, hòrt inspiradas per la bigoteria cristiana ambienta, tot lo contrari. Mès, qué voletz, que m'agrada hèra la musica folk d'aquesta region, e particularament quan ei interpretada per Dry Branch Fire Squad... Dry Branch Fire Squad : bluegrass, oldtime music, gospel e cants religiós, que i trobam drin de tot. E quasi tot çò qui hèn que m'agrada a jo.
Tà començar, que voi escotar ua canta acompanhada per lo son magnific deu banjo de 5 còrdas tocat a la mòda vielha (qu'ei a díser d'estile clawhammer, arren de bluegrass). Que'm hè quauquarren d'audir-la, que soi fan de clawhammer, e jo que cantavi precisament aquesta cançon dab lo men banjo quan èri, digam-ne, ... mei joen. Rider on an Orphan Train (tirat de l'àlbum Echoes of the Mountains):
Que continuarèi dab ua auta cançon Love has brought me to despair (tirada de l'àlbum Fertile Ground)
E escotatz aquestas duas jòias: ua canta gospel cantada a capella: Looking for the stone (tirada de l'àlbum Memories that bless and burn):
E la medisha en version bluegrass (deu medish àlbum):
E tà acabar, aquiu qu'avetz un classic bluegrass: Nazeer, Nazeer (tirat de l'àlbum Hand Hewn):
Se voletz crompar los trocets o los àlbums de Dry Branch Fire Squad, anatz sus itune store! E sus youtube, en picar lo nom deu grop, que i trobaratz tot plen de videos dab lo grop en concèrt. En la video qui segueish, prenguda en 1993, Ron Thomason i tòca la guitarra:
En tot passejar per París, me trobè damb era anma deth poeta sovietic (de pair georgian e de mair armeniana) Bolat Okodjava qui moric mentre qu'ère de viatge en caplòc francés, en 1999.
Песенка о моей жизни
А как первая любовь - она сердце жжет. А вторая любовь - она к первой льнет. А как третья любовь - ключ дрожит в замке, ключ дрожит в замке, чемодан в руке. А как третья любовь - ключ дрожит в замке, ключ дрожит в замке, чемодан в руке.
А как первая война - да ничья вина. А вторая война - чья-нибудь вина. А как третья война - лишь моя вина, а моя вина - она всем видна. А как третья война - лишь моя вина, а моя вина - она всем видна.
А как первый обман - да на заре туман. А второй обман - закачался пьян. А как третий обман - он ночи черней, он ночи черней, он войны страшней. А как третий обман - он ночи черней, он ночи черней, он войны страшней.
Cançon dera mia vida
Eth prumèr amor –vos creme eth còr Eth segon amor – a costat deth prumèr s’arruque, E eth tresau amor - era clau tremble ena sarralha, Era clau tremble ena sarralha -auem era valisa ena man. E eth tresau amor - era clau tremble ena sarralha, Era clau tremble ena sarralha -auem era valisa ena man.
Era prumèra guèrra - non ei cap eth tòrt de degun Era segona guèrra - ja ei eth tòrt de bèth un, E era tresau guèrra - non ei quasi qu’eth tòrt mèn, E eth mèn tòrt - toti lo pòden veir. E era tresau guèrra - non ei quasi qu’eth tòrt mèn, E eth mèn tòrt - toti lo pòden veir.
Era prumèra enganha - era bromèra enconhe eth solelh. Era segona enganha - trantalhejam coma borrachos. E era tresau enganha - qu’ei mès nera qu’era net qu’ei mès nera qu’era net, mès terribla qu'era guèrra. E era tresau enganha - qu’ei mès nera qu’era net, qu’ei mès nera qu’era net, mès terribla qu'era guèrra.
Bolat Okodjava, (n. eth 9 de mai 1924 en Moscòu- m. eth 12 de Junh 1997 en París
Un eveniment familiau dolorós que'm hasó tornar tà París, la vila on vadoi e on i visquoi las meas 23 prumèras annadas. Arribat divendres passat, lo retorn a Tolosa qu'ei previst divendres qui vien: ua setmana sancera partatjada enter visitas a la familha, tribalh au sit parisenc de l'enterpresa qui m'emplega e passejadas per las arruas deu París vielh qui tant m'agrada.
Qu'ei trobada ua vila cambiada. Ua suspresa de las granas: a París, los noms de las carrèras que i son balhats sistematicament en doble, com a Tolosa. Supausi qu'ua version ei la francesa e l'auta qu'ei balhada en parisenc. Be son fòrts, aqueths parisencs!
Tè, un compatriòta, l'èi arreconeishut!
Lo patués parisenc b'a plan cambiat! A la debuta, jo que pensavi que's tractava de basco: herriko erregea o quauquarren semblant. Mès non. Enric que's ditz Errico en patués locau.
Las cavitats o tutas com aquesta que i son fòrça nombrosas en aquesta paret calcaria e que serveishen d'abrics taus vutres qui i nidifican en genèr en tot utilizar quauques brancas. Adara qu'èm en plen sason d'eclosion e non cau pas apressà's deus nids tà non pas desrengar los cobles.
La pena de Santoña, sia lo "Monte Buciero" deus geografs, a la vista. Qu'ei de bon arreconéisher dab las duas bonhas arredonas mes hautas.
Qu'avem un punt de vista magnific sus la plaja de San Julián (Liendo) au prumèr plan e sus la baia de Laredo-Santoña au hons. Que's pòden véder Santoña dab la soa "peña" (pena) de las duas bonhas, com las d'un camèu, e l'extremitat (El puntal) de la plaja de Laredo. La plaja de Laredo qu'a tres noms. Qu'ei coneguda com El Arenal, o com El Sable qui ei la version afrancesada d'El Arenal qui remonta au sègle 19 quan la borguesia laredana pretenèva parlar francés e enviava los sons mainats a estudiar a l'escòla salesiana de Baiona. Lo nom d'el Sable ei tostemp viu au dia de uei, enqüèra que pòc utilizat. La plaja qu'ei autanplan coneguda com la plaja del o de la Salvé. Salvé qu'ei probablament ua deformacion populara de Sable per influéncia deu latin de glèisa : los mainats de la clasa populara laredana estudiavan a l'escòla deus Trinitaris, a Laredo, que non a França. Lo quite nom de Laredo poderé derivar deu roman vielh glaretu, o sia la plaja de sable o de glarèr (en realitat de sable fin, 5 km de longor, la mes longa de la còsta cantabrica).
Au hons tot, darrèr Santoña, que's deishan endevinar las colinas de Noja.
A mesura qui pujavam au travèrs deu macís de la Candina, los crums que s'estavanivan tà deishar plaça a un cèu de mes en mes blu. Passèm per un correder enter parets de quarsita, m'arrestèi davant un horat d'on se podèva contemplar la punta de Sonabia, qui coneishem locaument coma La Ballena (la baleia). Lo pretèxte entà estancà'i qu'èra de'n préner una fòto, en realitat qu'avèvi sustot besonh de tornar gahar l'alet.
Mes haut, que tornèm trobar lo bòrd de la galihòrça dab la mar a l'enbaish. Just a la hautor nòsta, que podèm contemplar un magnific vutre qui pujava au dessús de l'aiga en planant.
Mes de quate cents mètres de desnivelat per un caminòt arrabent qui serpenteja au demiei de l’euseda, deishant apercéber lo teishut verdiós de la mar de Gasconha: non cau pas èster sensible au vertigi ! Èram a caminar de cap au som deu mont Candina, acompanhats per un par de naturalistas bilbainés qu’avèvam rencontrat a la botiga d’Oriñón. N’avèvam pas crotzat arrés mes durant la nòsta pujada a despièit de las vacanças de Setmana Santa. Lo temps qui mercandejava drin, qu’avèva probable retienut los rondalejaires a casa.
Los vutres qu’èran de volada. En sortir deu restaurant, suu camin qui miava tà la plaja de Sonabia, que n’avem vist prumèr un gessit tot sobte de la linha de la cresta, lèu seguit per dus autes puish per un arramat qui la montina semblava escopir deu son piet . Que’n comptèi tretze o quatorze qui planavan au dessús nòste. Alavetz ua question que’s hiquè a’m tarabustar: e’us vederam de près un còp en haut ? O serà un rendetz-vos mancat ?
