Prumèr, lo mot en gascon que pòt tiéner duas fòrmas foneticas: /traβy'ca/ e /trawy'ca/ (ALG), çò qui suggereish lo b de "trabuc(ar)" que vien d'ua v latina intervocalica e non pas d'ua b germanica. Aqueste doblon fonetic non cap pas tròp en aquesta ipotèsi d'un etimon francic "buc".
Dusau, lo substantiu trabuc qu'a un doble ahur semantic en gascon. L'un que's refereish au resultat deu "trebucar": "heurt", "faux-pas", "trébuchement". L'aute que's refereish a la causa: obstacle, accident, piège (Palay). Lo mot qu'ei mei o mensh sinonime de "puisheu". L'idèia de basculament, renversament a l'origina de l'ipotèsi "tra - buc" n'existeish pas en gascon. Per contra, lo mot trabuc que's prsenta com un derivat afixat de trau, trava. Aquesta relacion dab trava o entrava qu'ei enqüèra mei evident dab "entrabuc(ar)", sinonime de trabuc(ar).
Adonc, lo mot trabuc(ar) ( de trava) que sembla de construccion tipicament gascona, segon un modèle qu'arretrobam dab mots gascons com horuc(ar) (de for o fora, latin forare, en catalan occidentau pirenenc, foruca = sòrta de còva), peruc(ar) de pèth, lat. pellis; peluc(ar) de pèl, pèu , lat. pilius; shens oblidar "entrabuc(ar)" d'entrava.
Perqué ua "b" e non ua "v" en trabucar? La prononciacion "trawyc'a" , confòrma a l'etimologia, qu'ei estada atestada a Capsius, totun qu'ei rara. La generalizacion de la prononciacion /β/ que s'explica com a reflèxe articulatòri plan gascon entà evitar la pèrda d'ua sillaba per aferèsi qui escuraré la significacion de la frasa. Dit autament, la "b" de "trabuc(ar)" que jòga lo medish paper que hens (f)labuta (flaüta) e hens "robinar" (fòrma plan gascona de ruïnar, cf. Arnaudin, Palay etc). Aquesta "b" que permet d'evitar l'aferèsi observada en francés, per exemple, dab lo mot flûte (dautescòps flaüte). Totun, a la diferéncia de la b de (f)labuta o de robinar, la b de "trabuc(ar)" n'ei pas epentetica, qu'ei plan etimologica, derivada de la "u" de "trau" (latin trabs).
Com s'explica la deriva semantica de "trava" cap a la, non etimologica, de "renversament", basculament"? La fauta que vien deu trabuc, maquina d'artillheria medievau. La significacion mei anciana deu mot trabuc, var. trebuc, qu'ei la deu mot en gascon. Puish, a partir deu sègle 13, qu'esto inventada la maquina d'artillheria qui estó aperada trabuc o trebuc pr'amor deu mecanisme qui trava lo bras de la catapulta en posicion de carga dab lo recipient de la carga en baish e lo contra-pes mantiengut en l'aire. La difusion d'aquesta maquina en las peninsulas vesias (iberica e italiana) que permetó la difusion deu mot gascon eth-medish en las lengas vesias: trabuc en catalan (sègle 14), trabuco en espanhòu (sègle 15) e en portugués, trabucco en italian. Totun, en aquestas lengas, lo concèpte de trava qu'estó perdut, remplaçat per lo d'arma d'artilheria e de renversament, basculament . En las lengas de la peninsula iberica, lo mot trabuc, trabuco qu'estó reciclat per designar ua sòrta de fusil artisanau, cf. los trabucaires catalans. Lo concèpte de renversament, basculament, capvirada, qu'estó inspirat peu movement capviraire e catapultaire deu bras deu trabuc aliberat de la soa trava.
Mei d'explicacions e de detalhs en francés aquiu.
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada