Vòme(r), vome(r): l'analisi deu Jan (JIG) e las meas responsas.

 L'amic Jan  (JIG) que'm balhè la soa analisi deu problèma. Qu'ei tostemps bon de saber l'analisi  deu Jan. Que i èi ajustat las mias remarcas en arroi. 

Aquiu qu'avetz lo tèxte deu Jan: 

Que’m pensi com lo Joan que la grafia vómer n’ei pas justificada, e que carré simplament vome (o vòme). Mes, au reboish deu Joan, be’m pensi jo lo mot latin.

Que s'ageish donc d'estudiar lo còrpus e aqui l'alh: qu'ei escàs au delà.

& vōmer et vōmis, ĕris, m., soc de la charrue : Cic. Phil. 2, 102 ; Virg. G. 1, 46, etc.

F. Gaffiot - Dictionnaire latin-français - Hachette, 1934

que ns’arriba tot de lis en gascon.

Que s’ageish donc d’estudiar lo còrpus e aquí l’alh : qu’ei escàs au delà.

• Taus diccionaris :

• Lespy & Raymond : boume, boumen (Aspe), bome (Baretous) (version numerica en linha)

• Lespy & Raymond : boume {vome}, boumen {vómenn} (Aspe), bome {vòmenn} (Barétous)

(edicion de J. Lafitte tà las Éditions des Régionalismes)

• V. Foix : bome

• Palay : boùmẹ, boumén (Aspe), boumét, bòmẹ

• AK/LZ : vómer, vòmer, voment, vomet

• Chaplain : vome

• Halip Lartiga - Lexic francés-gascon deu parlar de Biscarròce : bòme (e aqueste qu’estableish que lo vocalisme nòrd gascon e vòu l’ò obèrta)

Honnorat, Lévy e Raynouard qu’an vomier pres a Pèir de Corbian (o Corbiac), trobador

medoquin deu sègle XIIIau :

& E sai... / De Sangar, com aucís ab un vomier 1 dos cents...

Au mensh lo mot que sembla tot gascon a maugrat, aciu, d’ua adaptacion (vòme + ièr) a la lenco “trobadorenca” suu modèl cotre < cotrièr 2. (lat. cultĕr).  (cultĕr? ! N'ei pas l'avís de Menéndez Pidal. Que hè derivar le mot gascon cotre deu latin popular cultrum (Etimologia Españolas p. 335. consultable en linha aquiu): . Alavetz, cultrum -> cotre -> cotrièr. De tota faiçon, qué que'n sia l'etimon deu mot, la derivacion cotre -> cotrièr qu'ei perfèitament normau aquiu. La de vómer en vomièr ne n'ei pas. Qu'ei precisament  aqueste problèma qui'm hè arrefusar l'etimon).  O lhèu lo vomièr, tot parièr com lo cotrièr, qu’èra un tip d’aret especific (equipat d’un vome, donc)...

Taus diccionaris en generau, las causidas graficas deus autors, probable motivadas mes non pas explicitadas, ne permeten pas tostemps d’arbitrar. Totun que sembla lo vocalisme /ɔ/ (vòme) que domini tau nòrd d’Ador, e /u/ (vóme) tau sud.

• Las Coutumes de Bordeaux qu’an lo mot vomer — un apax, mes ua forma atestada parièr

& Vomer de gravas, XV deners; de palu, IIII soudz. – Cotre de gravas, VI deners;
de palu, XVIII deners 3

La prononciacion probable que serà donc [ˈbɔme] (vòme). Non i a pas nada rason seriosa de refusar aqueth mot, part d’ua lista d’apèrs plan coneisheders (sarpa, marra, sarcle, vedoth, etc.). Per qué la lectura vòmer ei mei probabla que la lectura vomèr aquiu puish que sabem la fòrma vomièr atestada? Ni mei ni mensh probabla. Sauv que dab la lectura vòmer (o vómer, rai) que tornam càder sus l'incompatibilitat dab lo mot trobadorenc vomièr. La lectura alternativa en vomèr d'aqueste mot medievau grafiat "vomer" qu'ei compatibla dab lo mot deu trobador, qu'ei la soleta de las duas!!! E lo nòste lingüista diplomat Tolzan que ns'ensenhè que la "r" de vòmerr e's prononciava plan sonòra a l'atge miejan, enqüèra piéger!!! . Vòmerr -> vomièrr !!!!  N'ei pas briga acceptabla aquesta derivacion. 😔
en ua taula de prètz : l’informacion qu’ei de portada practica shens nhirgo-nhargo juridic 4.

• Quauques autors de la revista Reclams (quate exactament : Camelat, Courr.ges, Notz, deu  Puishèu) qu’emplegan la forma boume, sheis còps en tot ! ( Pfff, que se'n fotem d'aquò, non? N'ei pas lo problèma. Que's cau estacà's a las "données brutes", pas a las grafias. b = v  en gascon de totas mòdas, non? Ne'n haram pas nada religion sus l'etimon a partir d'aquò, clar. A la fèita fin, se l'etimon n'ei pas lo mot latin vomer, v o b, aquò n'a pas nada importància.)

Que cau remarcar qu’escrivan tots en Reclams autorn de 1930-1935, com si estossi un mot a lam.da alavetz, un d’aqueths mots desbrombats e arretrobats qui dauvuns, de quan en quan, e s’ihèn a promàver. N’ei pas briga segur lo vòme o vome qu’estossi sabut deu “gran public”, e ençà o enlà d'aqueth tempsòt qu'ei disament introbable.
• Mes sustot, güeratz ua forma de las estranhas, d’un F. Bèthvéser, bigourda. Escouliè de 1re a Garrasou . revirant la dusau Georgica de Vergili (Reclams, gen.r de 1928) :
& U cop lous cherménts plantats, que cau rehourni tucouléts de terra à tout tour
lous pès, e houtyà dab picous dous pla herrats, ou barita la tèrro dab lou boumre
en hasén passa e tourna entreméy lous crampats lous bouéus galhards.
Aquesta forma que sembla mitat aragonesa (v. buembre, etc. en la n.ta 6. mei a baish). L’r b s’i serà conservada. Ac volossi escríver en grafia de uei que hicarí :
...o baritar la tèrra dab lo *vombre…
I seré donc estat ua varianta locau (vōmer <) *vombre, sola recenta a s’aver guardat ua r sensibla? Que ser anteriora a la sortida deu diccionari de Palay, donc a priori non “suggerida”. Mes ne pòdem exclúder ua creacion drin . l.sta entà rènder lo vōmere latin ? Au mensh que s’avien dablas formas aragonesas, e qu’ei chic probable l’escolan o lo son mèste que la agin coneishudas. (Aquesta fòrma n'ei pas atestada per l'ALG ni peus documents ancians  e com per azard, lo gojat qu'èra a tradusir lo mot vomer de Vergili. Qu'ei probable lo gojat que hasó ua  ipercorreccion deu mot gascon boume basada  suu mot vomis de Vergili (fòrma declinada vomer-) . En tot cas, lo problèma que demora que bomre non pòt miar tà vom(i)èr per nada sòrta de derivacion de tota faiçon.  E tà vomet tanpòc, d'alhors). 
A préner dab un gron de sau parièr.
• E donc çò qui cau har dab tot aquò?
La mia analisi en tot cap que seré hòrt diferenta de la deu Joan. Que sostieni tota l’evolucion fonetica deu mot qu’ei normau, -r finau amudida compresa (mes véder mei enlà, nòta 6.).
Assajam d’ac demostrar.
Objeccions deu Jan tà las objeccions deu Joan
• L’esitacion o/. t. la vocala aqu. rai. Qu’ei çò de corrent, especiaument (mes shens) au contacte. Que soi d'acòrd, que la retiri, aquesta objeccion. N 'ei pas briga pertinenta. 

Lo problèma qu'ei meilèu l'abséncia de derivats qui presentarén la "r" etimologica. N'ei pas vertat que i aja  exemples de derivacion fantasiosa en la lenga deus trobadors, que jo sapi. O m'engani? Cotre - > cotrièr qu'ei ua derivacion normau, arren a arreprochar.  Per contra, qu'insisteishi: lo mot medievau teoric "vòmer" (o vómer, rai) ne pòt pas briga miar tà "vomèir". E "vomre" tà vomièr, pas mei. Que i ei ACÍ lo problèma. Alavetz, a la question de per qué los gascons an pas causit lo mot latin vomer, ne sèi pas, qu'avèn un mot de lors que'us agradavan, probable, mès la soleta causa qui poish díser qu'ei  lo lor mot n'ei pas lo latin vōmer.  Lo mot deu quau deriva vomier qu'ei (v/b)(ò/o)m(e) mès ne pòt pas estar vómer, en nat cas. Que's deu tractar d'ua omonimia parciau dab lo mot latin. Un efèit deu azard  o benlèu pr'amor lo mot latin que comparteish l'etimon celtic. Remarca: en lemosin qu'an un mot bizarroid "chambija" (timon de l'aret) , probablament celtic, compartit per digun. N'ei pas piéger que lo nòste mot gascon. En tot cas, que demori convençut de l'impossibilitat de har derivar vomier de vòmer a l'epòca medievau. L'exemple de cotre ne'nse ditz pas arren de speciau, lo derivat cotrièr qu'ei totafèit regular, qué que'n sia l'etimologia. La vocau finau "e" de cotre que dèisha plaça a -ièr de manèra plan regulara (shens aver a recórrer au latin, lo derivat n'ei pas necessàriament ua fòrma latina d'origina), totun la finau atòna -er n'ac pòt pas, que conserva l'r. ex. bóder -> boderèr. 

Tota comparason dab autes mots latins que deu har compte de la fonologia, especiaument de las vocalas longas o bracas, tonicas o non.

Per exemple lo latin vōmĕrem n’a pas medishs vocalisme, consonantisme, sillabisme ni accentuacion que pāstōrem (< pastor) o que būtȳrum (< b.der/boder) ; e donc n’a pas medisha evolucion fonetica de cap au gascon. Lo mot vōmer que dam.ra accentuat sus la purmèra sillaba a l’acusatiu vōmĕre(m) 6, qui horneish lo gascon vòme(r).

Mes sustot, la derivacion vòme(r) < vomet ne hè pas nada dificultat. Que soi totafèit d'acòrd sus aqueste darrèr punt. N'èi pas jamei pensat qu'aquesta fòrma e pause problèma. Çò qui pausa problèma qu'ei l'abséncia totau de derivat "regular" dab ua r intèrna en conformitat dab l'etimologia supausada, e quitament la fòrma vomièr de la lenga anciana qu'ei aberranta per rapòrt au mot vòmer e aquò qu'ei significatiu deu men punt de vista. N'ei pas lo mot vomièr qui cau espudir, qu'ei l'ipotèsi d'ua derivacion a partir deu mot latin vōmer qui cau deishar. N'ei pas la bona etimologia, lo mot medievau vomièr que n'ac atèsta plan. 

La forma regulara e serà *vomeret, non trobat ? Lhèu quiòc (shens garantia), mes la formacion vómer < vome < vomet n’ei pas aberranta nimei especiaument rara. Que sufeish que sii possibla e de hèit que sabem que n’ei, pr’amor que n’am exemples a palhats :

gascon deu gascon deu latin

libièr, libiòt deu gason liber, òc,  totun tanben liberet, liberòt, shens problèma

maiòta totun tanben mairòta, etc shens problèma

mestejar OK totun tanben mestrejar  nat problèma

nega  negra tanben. Nat problèma 

Peiòt Peiròt tanben. Nat problèma

vespada qu’ei un d’aqueths shens r. òc totun vrespada que n'a plan un. Nat problèma. Vome(r) que seré ua excepcion excepcionau en gascon en presentar nat derivat dab la "r" esperada per l'etimologia e non m'agradan pas las excepcions, sustot qu'a la fòrma trobadorenca n' i a pas nat "r" tanpòc. Aquesta darrèra observacion que'm sufeish a jo entà espudir l'etimon latin vōmer per de bon. 

En generau, ne cau pas voler tota derivacion que sii de formacion latina, sustot s’ei tardiva. Lo. monde ne daish.n pas de derivar mots un c.p desbrombat lo latin qui av.n. L’ipocoristic maiòta ne vien pas de māter, nimei de mair.ta – r, sinon dirèctament de mair prononciat [maj] + -òta. Lo frequentatiu mestejar qu’ei format sus meste + -ejar, pas sus magister ni sus mestrejar – r. Pas segur que ne sia pas format sus mestrejar. De tota faiçon, l'r qu'ei plan arrepresentat en mei d'un d' aquestes derivats. N'ei pas lo cas dab vomer !!!

E qu’ei parièr entà vome < vomet 7. En estar paucas las ocurrèncias de vome(r), e unic lo diminutiu vomet, n’i a pas nada rason de cercar nhaute explic que : lo sol cas de trobat dinc ad ara qu’ei un d’aqueths shens r. Ne soi pas d'acòrd. L'ALG balha mei d'ua fòrma d'aqueste tipe: quitament un boumet dab lo "ou"  diftongat /uw/, totun nada fòrma, ABSOLUDAMENT nada, dab r. Qu'ei la diferéncia dab tots los exemples que balhas mei haut!!! A mei, jo que m'estau dab la constatacion que la fòrma vomièr b'ei rasonablament compatibla dab totas  las fòrmas de l'ALG totun en nat cas dab l'etimon vōmer. 

.

• Mei estranha segon jo qu’ei la forma aspesa *vomen(t) (boumén segon Palay : accentuacion dobtosa). Lo FEW que da bo.men (accent sus la purmèra sillaba. L'ALG que balha las duas fòrmas bomen (Aspa) e bòmen (Areta, Varetons). la fòrma boumén n'ei pas a l'ALG.  Error probabla de lectura de Palay, que supausi,  en tot cas un derivat (illegitim) d'ahur postverbau de vome assimilat erronèament a un infinitiu deu tipe díser, préner etc.

deu Lespy : *v.menn [ˈbumen] tad Aspa, vòmenn* t. Varetons (tanben en ALG II 264, ce senhala lo Joan). Tot aquò que supausa faussa la forma voment.

E pòt estar ua refeccion en latin imperiau : vōmis o *vōmen, -ĭnis, -ĭnem ? Qu’ei hòrt possible,e medish que sembla compatibla dab las formas aragonesas. Mes n’explicar. pas dirèctament

vomet : que deuré estar *vomiet, *vomenet o quauquarren atau e lo supausat problèma iniciau aquiu tanben que l’aurem au poishiu (que carré adméter v.men < vome < vomet, totparièr com vomer < vome < vomet).  vòme -> *vomenet -> vomet (par pèrda de la n intervocalica) o directament vome - > vomet.  Pas tròp de problèma, aquiu, ce'm sembla. 

Ua auta solucion que seré, mei tard e en gascon ua refeccion locau .òme ~ v.men suu mod

exāmĕn < eishame ~ shàmen (qui ei precisament la forma aspesa). Qu’ei la qui favoreishi jo. Totun nat r enlòc! Ua auta explicacion possibla entà explicar la concordança de la fòrma aspesa: etimon (v/b)omen (cas objecte ), l'ipotèsi   en plaça de (v/b)omĭnem. Las duas que'm van,  la prumèra dilhèu mei pr'amor qu' explica miélher l'n finau dentau deus mots aspés e varetonés.   que balhan (v/b)òme compatible dab vomièr, vomèr, shens parlar de las autas fòrmas derivadas. 

Conclusion

Entà resumir tot aquò :

1. que s’i passa adaise deu vōmer latin tau vomer nòrd gascon, boume bigordan e buembre. . 

aragon.s : l’evolucion vōmer < vòme/vome qu’ei ad ua dab la fonetica gascona, e

vomet que deriva naturaument de vome(r) prononciat [ˈbume]. En l’estat deu còrpus,l’etimologia generaument admesa qu’ei la de mei parsimoniosa e probabla ;

2. entà vòmen/vómen, ua refeccion analogica en gascon, sus shèmen, tanben que’m semblal’explic mei economic ;

3. la forma vomièr (cf. cotrièr) qu’ei sii ua refeccion trobadoresca , sii lo nom d’un mod.especific d’aret. O a la rigor, un empront medievau deu mot vomer au latin (e non ua derivacion),  prengut de Vergili o de Ciceron, travestit en mot occitan shens préner en compde l'accentuacion lat. vomer -> gascon vomèr (vomièr )-> vome, vóme (desafixacion illegitima)-> vomet, vomen per confusion. Aquesta derivacion invèrsa dab accentuacion anormau non m'agrada pas briga mès qu'ei la soleta manèira qui vei de religar vom(i)èr au latin vomer, deu men punt de vista. Totun, estant un mot de la tecnica araira, un mot de paisan, qué, n'i crei pas briga a aquesta etimologia miei-sabenta erronèa. Que hè pachòca. La solucion d'un celtisme latinizat vienut d'un parlar paisan, cognat deu breton bomm, buem (sillon de la charrue) (se non lo quite mot breton), que'm sembla hòrt mei logica e hòrt mei probabla sustot que lo mot ei deu lexic de la tecnica araira, tostemps conhida de mots celtics, e que las duas atestacions ancianas de l'etimon en gascon  e vienen deu Medòc e de Bordèu, duas zònas d'Aquitània de poblament celtic a l'Antiquitat. A mei, un informator de l'ALG que prèsta exactament aquesta definicion au mot gascon  "boumet": "sillon de la charrue" (ua nòta toa, tirada deu FEW.) Com en breton, exactament!!!  Aquesta confusion que la trobam tanben dab lo mot "soc" qui significa "sillon de la charrue", donc n'a pas la significacion deu mot  fr. " soc" (en breton souc'h com en francés). Per jo, n'i pas nat dobte possible. Que sabem l'etimon de soc qu'ei lo gallés *sukku qui significa " groin du porc" , l'etimon de bom(e), cognat deu mot breton bomm (sillon de la charrue) qu'ei lo celtic  *bonno: tust, còp. Las significacions de tots aquestes mots d'origina galesa ligats a l'araire que son metaforicas, de tota faiçon. Ne son pas las significacions etimologicas. 

Atau la cadena vōmer -  > vòmer o vómer -> vomier  Aquesta derivacion, ne la crei pas possibla, francament. Se trobam un contre-exemple, d'acòrd, qu'accèpti la solucion. Jo n'i crei pas briga mès ne soi pas cretin: que poish cambiar de religion shens nat regret ni nada vergonha davant un contra-exemple pertinent. Un mot dab un r finau clarament escriut (e prononciat a l'atge miejan com ac hè remarcar Tolzan)  qui haré un derivat en pèrder l' r? vòmerr - > vomierr ???  Desolat, qu'ei impossible, que va en contra de l'usatge et de la règla. M'auré agradat un "vomerièr" o "vomrièr" o quitament "vombrièr" com ac  suggerí lo quite Tolzan. Mès vomièr qu'ei çò qui avem. Shens r. L'exemple de cotre n'ei pas lo bon, que hè cotrièr absoludament shens nada dificultat, la derivacion aquesta qu'ei normau e regulara. L'etimon vōmer, non, n'ei pas coherent dab l'ensemble de las dadas qui sabem.  La fòrma vomièr (compatibla dab la lectura vomèr deu mot deus archius bordalés) que  ns'obliga a espudir l'etimon vōmer, que'm sap grèu!!!  Qu'ei lo men parèr. 

vomet

m

vòme o vome

k

mv.òmen o vómen

qu’ei tota compatibla dab las formas atestadas shens aver a hargà’n d’intermediàrias cf. Nòta 8).

4. En aver dit tot aquò, e tà clavar, vertat qu’ei e bèths uns que nse n’aviènem : a l’escriut, en principi, l’r posttonica muda (quan seré etimologica) n’ei pas notada en substantius.

Donc, per coeréncia dab éste, pas éster*, libe, pas liber*, mèste, pas mèster*, etc., que serà logic d’escríver vome/vòme, pas vòmer/ vómer* 9.

.

^

Nòta 8 Dinc ad ara *bomarius o *vominem que son introbables en latin. Sus l'abséncia d'atestacion de totas aquestas fòrmas que soi d'acòrd. Mès la fòrma (v/b)ominem  o quitament  (v/b)omen (mercés a M de Tolzan) qu'ac pòt  tot explicar shens tròp de dificultat. E com, a causa de "vomièr",  l'etimon non pòt pas estar vomer(em), que cau plan proposar ua alternativa!!! Shens dobte un celtisme a causa deu mot bomm, buem, plan atestat en breton, via ua fòrma latinizada o romanizada en gascon. Devossem refusar totas las ipotèsis etimologicas qui remontan  tà un mot o ua fòrma non atestat, ne demoraré pas gran causa 😁. 

Nòta 9 O guardar l’r pertot e escríver : “Lo mèster que’u s’a enviat tà la heira de novémer entà crompar un navèth vómer…” etc. Supèrber!  😂

 Mercés peu ton avís, Jan! Escota, que cercarèi se poish trobar un exemple d'anomalia trobadorenca qui posca justificar la derivacion vòmer - > vomièr (diferenta de cotre -> cotrièr, bad exemple this one, aqueste qu'ei totafèit regular.  Totun que tròbi l'idea bona. Que soi convençut qu'ei beròi impossible mès un contra-exemple que'm haré cambiar de religion shens problèma. La pista celtica adara qu'inclòu un navèth argument "pro" qui m'apòrtas en ua nòta: l'identitat semantica 100% enter la significacion locau deu mot gascon boumet segon un informator de l'ALG e lo mot breton bomm (= sillon de la charrue). Ne pòt pas estar ua coincidéncia, anem! Tot que designa la pista celtica e non la latina: l'abséncia de r au radicau deus mots pertot (lo mot vomer ancian que's deu léger vomèr com vomièr), l'impossibilitat de har derivar vomièr de l'etimon vōmer,  l'existéncia deu mot breton bomm, la significacion deu quau (sillon de la charrue) e s'arretròba locaument en gascon.  N'ei pas pro clar, tot aquò?  Desolat peu copiar-pegar un chic bordelic deu tèxte, mila excusas! N'èi pas sabut hà'c mei corrèctament.  Bona setmana!!!