Ua lenga enpuntejada (dens las es.hlamas de l'in.hèrn)

Adishatz a tots e totas. Com ac sabetz, lo gascon que s'assepara de TOTAS las varietats occitanas, catalan inclós, per aver ua acha (h) sonòra. En catalan, l'acha qu'existeish plan, mès n'ei sonque ua convencion etimologica de gràfia e en realitat non compta pas per arren. Aquera h deu catalan, la gràfia de l'IEO non la nòta pas: qu'escrivem l'òme, l'am, òc o aver, e non pas l'home, l'ham, hoc, haver com en catalan. L'acha gascona non correspon pas a la catalana mès a la efa occitano-catalana: hilh, haria, bohar, cauhar, in.hèrn, gahar eca. Que hèn en occitan non-gascon : filh, farina, bufar, calfar/caufar, infèrn, agafar eca. En gascon, que i a sonque quauques mots on la h n' èi cap ua f transformada: per exemple haut ((n/d)alt, naut), e noms pròpis com Hongria, Holanda, Hendàia, Heribèrt eca (e los lors derivats). A la debuta d'un mot davant ua vocala, e au bèth mièi d'un mot enter duas vocalas, l'acha que's prononcia aspirada com, en alemand e en anglés, hand, hund/hound eca: ex. hilh, in.hèrn, cauhar. Mès que's vad muda quan e's tròba davant ua consonanta: ex. hlor var. es.hlor, hlama var. es.hlama, hred var. arred. En aranés, la h gascona qu'ei tostemps muda, com en castelhan, a despart de Bausen e Canejan on quauques ancians e pòden contunhar de prononcià-la.

Lo gascon estant generaument considerat com occitan (bon, pas per tots e eths qu'an quauques arguments deus bons, qu'ac sèi), qu'avem eretada la gràfia de l'Institut d'Estudis Occitans (IEO). Aquera gràfia qu'estó concebuda en prumèr tà varietats non gasconas de la lenga nosta, qui, ac tòrni díser, desconéishen totas l'acha. E que'ns causin NH e LH (eretadas de las leis d'amor) tà representar los fonèmas que lo catalan nòta NY e LL. E que'ns balhèn tanben las solucions SH/CH en lòc de X/TX en contradiccion dab ua gràfia occitana (e particularament gascona) tradicionau a tota la cadea pirenenca (Foix, Seix, Mirapeix, cf. un aute messatge men suu tèma ). Notatz qu'en occitan unificat medievau d'Aragon e de Navarra, non i trobam pas jamès las solucions gràficas NH, LH ni SH. Si n'èi pas arren a díser a perpaus de LH, que'm va hèra plan aquesta, que tròbi la causida de la NH e la SH hèra malastruga en gascon pr'amor que ns'obliga a hicar punts au bèth mièi deus mots tà distinguir sh de s.h e nh de n.h : es.hlama, es.hlor, en.honsar, in.hèrn , eca (normaument que'm caleré hicar lo punt a miei-hauçada de las letras, com en catalan, mès n'ac sèi pas hèr dab lo men teclat). Au finau, que ns'arretrobam dab ua lenga gascona "enpuntejada" com la catalana! L'adopcion de LH per LL en catalan los auré facilitat la gràfia en "despuntejà"-la: filha / imbecillitat, e l'adopcion de NY e X/TX per SH/CH en occitan ns'auré permetut d'ac hèr tot parièr en gascon: montanya / inhèrn, xiular / eshlama. A mes, aurem mielhorat l'unificacion grafica entre catalan e occitan d'aqueste biais.

Duas autas pecas, aquestas de las mes granas, ça'm sembla, que son aqueras: en prumèr, la gràfia oficau de l'IEO que nòta de la medisha faiçon mots qui no's prononcian pas parièr. Per exemple, en gascon, lo pan (de la paret) no's prononcia pas com lo pan (qui's minja). En catalan, pan e pan que's disen respectivament pany e pa, doncas lo problèma no's pausa pas atau en la lenga "germana". Joan Coromines, lo regretat lingüista catalan dab arradics familiaus a Haut-Comenge e gran coneishedor deu gascon, qu'avèva adoptat la gràfia nn: pann n'èra cap pan a çò deu Joan. Quauqu'uns gascons qu'an adoptat aquesta solucion. Jo, qui soi hèra disciplinat, qu'espèri ua refòrma de l'IEO suu subjècte (l'ahida que hè víver...)...
Ah! E aquesta darrera peguessa de la gràfia de l'IEO, que i vacilha e se'n cambia d'idèa cada decada, qu'ei la z dens mots com realizar, normalizar mentre qu'avem ua s (prononciada parièr com la z) dens analisar, hisà's. Qu'ei inutilament complicat, ça'm par! Jo que'm trompi hèra sovent, qu'escrivi realisar, normalisar (o meilèu normativisar, un neologisme men derivat deus mots catalans "normatiu" e "normativitzar"). E tanben la z de azòte mentre qu'avem ua s dens l'aso, l'ase...Ua simplificacion que seré agradiva, tà'vs pregar!!!
D'acòrd, non soi pas aquí tà reformar la gràfia. Totun, los saberuts de l'IEO be podóssen hèr miélher! E un pauc de bona volontat d'unificacion grafica enter Catalans e Occitans a la debuta que ns'auré podut hèr la gràfia (donc la vita) mes comòda per tots nosautes, catalans com gascons. A mens que n'i a qu'aiman los punts au bèth mièi deus mots...Jo non soi pas d'aqueths, qu'ac auratz comprenut. A lèu!