Virar barar que'm varaneja!

Dens un pòst passat, que vedom lo mot varan (autanplan escriut segon los autors baran, varand, barand o barann).

Non cau pas con·hóner (lo) varan dab (lo) varan. A despièit deu noste maudit sistèma grafic plan defectiu qui non hè nada diferéncia enter los dus mots, signe tangible de la gran incompeténcia  deus autors d'aquera grafia e deus membres deu Conselh de la Lenga Occitana (CLO) en generau, varan e varan no’s pronóncian pas briga parièr.  Lo varan dab n finau velara o a finau nasau (latin varanus) qu’ei un reptile, ua sòrta de lausèrp. Lo varan, dab ua  n dentau (pre-roman varanda), que vòu díser 1-cerc, aròu, 2-tesic, preocupacion, 3-vertigi. Varan (dab n dentau) qu’ei lo cap de lista d’ua familha de mots especificament gascons : varanar, envaranar, varanejar, varanet , tots relacionats au còp dab lo concèpte de cerc, de causa arredona e dab lo vertigi, la pèrta d’equilibri. En Joan Coromines qu’establí que lo mot gascon varan (escriut barann en la grafia gascona deu gran lingüista catalan)  èra en realitat la forma masculina deu mot noste barana (cat. barana, esp. baranda, port. varanda).

 Que podem notar l’abséncia quasi completa en gascon deu mot latin gyrare (girar en portugués, espanhòu, catalan, occitan-non-gascon…). Gyrare que vien de gyrus, adaptacion latina d’un mot grec  qui vòu díser precisament cerc, varan. En gascon, lo mot girar que i pòt subervíver hèra locaument, totun qu’a completament perdut lo sens de virar. Girar en gascon que vòu díser miar un tropèth (en catalan: menar un ramat).  Tà virar lo mot catalan girar, lo gascon que pòt causir enter tres mots, segon las nuanças: varanar, barar e lo mot panoccitan virar.

Varanar que vòu díser virar (mes que mes en hèr vòltas), hèr vòltas, e tanben balhar vertigi.  Locaument que pòt tanben significar envaranar, qu’ei a díser balhar ua forma arredona a ua causa. Que son gasconismes deus ancians.

Virar, deu baish latin virare, qu’a un sens fòrça mes larg en occitan que non pas en catalan. Virar en gascon qu’aplega, entre autre, los sens deus mots catalans girar, virar, tornar, que pòt tanben voler díser tradusir, cambiar etc.

 Varar, o  barar com escriut per Per Noste, qu’ei un gasconisme occidentau, possiblament deu latin varare  (qui vòu díser corbar) o lo resultat  d’un crotzament de virar dab barar (dançar), per atraccion deu mot varan. Que’m sembla, totun, que non cau con·hóner varar dab l'omonime barar, deu latin ballare (dançar) (balar en occitan-non-gascon, ballar en catalan), au contra de çò qui hasó en Coromines. Varar que s’aplica particularament (totun pas sonque) a las arròdas, çò qui l'aprèssa a la seria deu mot varan e deus derivats. Har varar (o har barar) qu'ei un tèrmi tecnic de la corsa landesa , qui consisteish en varanar autorn de la vaca tà desvariar-la.  Barar (dançar) qu’a completament desapareishut deu biarnés, lo mot que i ei estat substituït peu sinonime dançar, dilhèu acaçat per l’omonime varar e per influéncia deu francés dancer. Totun, barar (dançar) que demora viu en d’autas modalitats gasconas, e particularament en aranés, e que'u trobam fossilizat en mes d'un idiomatisme gascon, on s'i pòt con·hóner a còps dab varar.