En catalan, lo mot identic au nòste mot gascon pantaishar que pòt arrevestir duas fòrmas dialectaus egaument normaus : pantaixar (estandard valencian) e panteixar (estandard principatin). Aqueth mot qu'existeish tanben en lengadocian devath la forma pantaissar, enqüèra que lo sens generau d'aqueth mot en lengadocian (somiar, saunejar) s'aparta deu sens qu'a prengut lo mot dens l'airau catalanogascon (haletar, halar, respirardab dificultat, patir opressions, e tanben en gascon: hèr un mau-som) .
Segon lo Gran Diccionari de la Lengua Catalana, pantaixar que seré ua alteracion tipicament valenciana deu mot emplegat en catalan principatin panteixar:
[alteració de panteixar per analogia flexiva amb nombrosos verbs valencians]
vintrPAT Panteixar.
pan_tai_xar.
Qu'ei pr'aquò pro evident la fòrma mes "corrècta" deu èster la conservada en valencian, pr'amor qu'ei la mei tanhenta a l'etimon (lo grec latinizat pantasiare) e qu'ei perfectament identica a la fòrma panoccitana (dab l'equivaléncia grafica abituau x/sh/ss). Lo diccionari Alcover-Moll qu'ac nòta hèra justament:
Etim.: del grec-llatí*pantasiare, var. dephantasiare, ‘sofrir opressions’ i originàriament ‘somniar’; aquest significat originari es troba en el provençal pantaisar (cf. Levy Suppl. Wb. i Mistral Tres., s. v.). La forma catalana més correcta i etimològica és, doncs,pantaixar i el derivat postverbalpantaix; però en el català modern de Barcelona ha prevalgut la formapanteixar, perquè, a causa de la confusió de laa i lae àtones, ha passat a pronunciar-sepanteixo, panteixes, etc., en lloc depantaixo, pantaixes, i consegüentment s'ha formatpanteix en lloc depantaix. També s'ha produït una contaminació analògica del sufix -ejar, de la qual ha resultat la formapantejar usada per Verdaguer, Oller, Ruyra i altres escriptors. Finalment, en el català occidental existeix també la formapantegar, produïda per adopció del sufix -egar, i d'ella procedeix el postverbal dialectalpantec.
Que soi a liéger, en version originau occitana e, tà jo, estranha, lo cap d'òbra de Max Roqueta: Vèrd Paradís.
Que m'ac cau plan reconéisher: cercar la significacion de bèths mots en diccionari d'Alibèrt a cada tres linhas ne contribueish pas briga au plaser de la lectura. Mès que cau ua debuta a tot, e soi segur qu'a mesura qu'avançarèi dens lo tèxte, que'm sentirèi de mes en mes ad aise dens lo paradís deu Max. E que'm consòli dab la satisfaccion de constatar los mots de Roqueta qui'm pausan problèma, no' s tròban pas dens lo diccionari gascon de Palai.
Que soi a notar tots los mot qui m'an pausat question o problèma, dab tota l'aplicacion de l'estudiant conscienciós qui deishèi d'èster bèth temps a. Tà vse'n dar ua idea, aquiu qu'avetz las meas prumèras anotacions (en gascon) portadas sus la prumèra plana deu tèxte (paja 9 deu libe, sus 15 linhas de tèxte, chic o mic):
Congreèt (au frontispici deu prumèr capítou): rendó, dè, lhevè.
recòrd (linha 1): tardivalh, arrecoadís (qu'avèvi comprés, a tòrt: sovier, pr'amor de record en catalan).
(matas) fernissentas (linha 5): matas, òc, mès ...fernissentas? (Aqueth, l'èi pas sabut trobar dens l'Alibèrt).
rebalant (linha 6) e cinc linhas mes luenh, rebalavan : (non, rebalar no's vira pas per arrebalar en gascon, que son faus-amics. Qu'èi enqüèra un dobte sus quin e'us me caleré arrevirar...). Dilhèu: en tot arrossegà's, s'arrossegan; o ben eslissà's, s'eslissan???
faisses (linha 11): hèishs.
escrachar (linha 12): esglachar (aqueth que l'avi podut endevinar, enqüèra qu'escrachar no's ditz cap en gascon).
brofoniás (linha 14) = borradas, ventòrlas.
E quan soi tròp hart de cercar lo sens deus mots lengadocians, que torni capbussar dens un roman-policièr en catalan. Las òbras de l'Eduard José que son divertissentas e shens nada pretension literària, de bon léger en temporada de vacanças.
EDIT-Post Scriptum. Ma professora d'occitan (qu'aimi) que'm ditz fernissentas qu'ei ua forma locau de fremissentas, o sia en gascon: frementas. E ben jo que pensi l'occitan de Roqueta qu'ei...drin particular.
Uei, en tot passar per lo vilatge de Peiriac, au ras de Narbona, que i èi podut contemplar ua colonia pro importanta de becaruts (n'i a tanben qui'us apèran flamencs). Qu'èran a remudar la barda de l'estanh entà cercar de qué minjar. N'èi prengut quauques fòtos. Ailàs, lo temps n'èra pas tròp ensorelhat, aquò rai.
M'agrada de liéger los blògs en aragonés. Que'us compreni mes aisidament que non pas los en lemosin o en provençau. Ahèr de cultura personau, qué voletz. Au cim occitan, que i soi arribat en tot pujar per la faça sud-sud-oèst. De la-haut estant, qu'èi un punt de vista panoramic, de 360°C, suu món men. En França, que'm senti a l'estret, tà díser vertat. Jo que respiri en gascon, dab un pè hicat en cada costat de la frontèra estatau. E au sud, l'aragonés e lo catalan ribagorçanopalharés que son a contunhar lo gascon.
Ailàs, on ei passada la "luenga" de la "mai" , qui charràvam en cada banda de la montanha nòsta? En tot percórrer los fablogs, que'm sembla tornar d'audir-la, au còp antiga e familiara. Corbelh, 1258: la signatura d'aqueth tractat, qui fixava los limits deu reiaume d'Aragon e de las possessions francesas, que signifiquè la debuta de la fin deu sistema linguistic comun aragonesogascon, plan viu en la montanha. Los mots compartits per las duas lenguas sòrs, tant emblematics de cada ua, que'n pòrtan lo sovenir.
Nosautes occitans qu'avem progrès de hèr tà exportar la musica nòsta.
Prengatz la musica bretona, per exemple. Uei lo dia, que's pòt jogar shens nat breton. La pròva, que l'avetz: Los Chieftains que joguèn un An Dro acompanhats deus gaitèrs cantabres de la Banda de Gaitas "la Montaña". Qu'èra en agost passat, au hestenau "Cantabria infinita folk".
E òc, l'an dro, de hèit, qu'ei vadut patrimòni immateriau de l'umanitat. En tot cas per las tèrras de l'arc atlantic.
Bon, uei qu'ei Nadau e que'vs deishi dab un villancico cantat peu mediatic president de Cantabria, Miguel Ángel Revilla himself (originari de Polaciones e bon cantaire), en duo dab Benito Díaz, deu grop Pulso y Púa. Dab los esclòps (las albarcas o abarcas com e disen locaument), la barra ("palu") e tot.
Qu’avem eth aunor e eth plaser de vos comunicar acitau era creacion deth Partith Nacionalista Garbetan. Aqueste partith qu’a coma fin era defensa deths interessis deth nòstre polit país de Garbetània, constituith peras valeas deth Garbet e d’Uston. Devant era menaça de véser completament desaparèisher era sièva cultura e mès particularament era sièva lengua pròpia, eth garbetan, qu’avem decidit d’unir eths nòstris esfòrcis entà fèr ressonar era lengua deths nòstris aujòus, pertot e tostemp, damb fiertat, compromís, coratge e esperit de sacrifici.
Exigim era oficialitat dera lengua garbetana, autanplan coneishuda coma occitan garbetan. Non é vertat qu'eth garbetan é un petit dialècte deth occitan. Ath contrari que n’é era sieva expression màger, era lengua garbetana é un occitan mès pur e mès modèrne e, en tot cas, qu'é era lengua nòstra e non volem cap véser-la minjada per cap d'autra. Qu'é evident que non podem cap compdar eishús digun autre que nosautris entà parlar-la e defénder-la. Donc, ara qu'é ora!
Se deishariám morir era nòstra bèra lengua garbetana ? Que non ! Que n’ac podetz-ac cap perméter ! Ara qu’é eth moment de reagir ! Que vos balham rendetz-vos ena casa de Justin, eishura còsta dera Mola deth Aveth, aqueste dissabte, a 20 h 00. Que vos racondarà era istòria vertadèra deth país nòstre desempueish eth magdalenian denquiara e que vos expausarà totis eths nòstris projèctes e eth programa deth P.N.G peth futur. Que i aurà de qué minjar e de qué béver, e musica deth país damb era A.A.A. (Associacion deths Aboesaires d'Aulús) e era famosa còlha de dançaires e de musicians "Eths Gaujosis Garbetans".
Filhas e filhs de Garbetània, deishidatz-vos, ja é ora ! Qu’avem de besonh totas eras bonas volontats, òmes e femnas, entà defénder era nòstra polida lengua e era nòstra cultura pròpia. En garbetan, tot, pertot e tostemp !
De la plaja de Somo (Trasmiera) estant, el Astillero e l'estrem industriau de Santander. Au hons, lo macís ennevat deus Pics d'Euròpa:
La còsta de Trasmiera:
Las duas palmèras chilenas (Jubaeachilensis) de Renedo de Piélagos. Aqueras palmèras que son monuments vegetaus pro rares en Espanha, sustot a la còsta cantabrica. N'i a un aute exemplar adulte semblant a Hendaia (Labord), tanben dus en Bretanha...N'i a mes en la còsta mediterranèa, sustot en França e Itàlia, mens en Espanha. En Catalonha, que'us trobam sustot en Rosselhon (particularament au parc Ducup de Perpinyà, a Salelles, a Sant Ciprià e las mes vielhas de França que son a Cotlliure, son contemporanèas de las de Renedo, 150 ans d'atge a vista de nas) , que n'i a ua - pas tant vielha- au parc Marimurtra de Blanes (Girona), que n'i a tanben a la còsta lengadociana e sustot provençau. Las palmèras chilenas son originàrias deu pèmont andin chilen. Aparentadas a la cocotèra, que son de creishença hèra lenta e que començan a dar frutas a un atge comprés enter 60 e 100 ans. Que pòden víver mes de 1000 ans. Las frutas son com nògas de cocot en miniatura, que n'an la forma e lo gost, totun qu'an la talha d'ua bala de pingpong.
Quauques ostaus tipics de Bárcena Mayor (Saja-Besaya):
Totun, non v'èi pas amuishat çò de mes agradiu deu sojorn!
Pendent un exercici de montatge d'un mòble en kit d'ua celèbra marca sueca, que m'èi hèit vestit de nau, e dera bona manèra: "Qu'ès inutil! Un inutil complet! Mes inutil que... que... qu'un lingüista occitan! "
Qu'ei dur, aquò, totun. Soi pas dotat, qu'ac sèi, mès quand mema.
En sòn blòg, eth sindic d'Aran Paco Boya mos aprén, damb un cèrt amarum ben comprensible, que non siguec convidat en acte de presentacion dera Lei der occitan, aranés en Aran, organizat per País Nòstre en Narbona. Voi exprimir acitau era mia indignacion pregonda e era mia solidaritat sancèra damb eth màger representant des aranesi e damb eth pòble aranés.
En sòn comunicat, eth CAOC - que contunhe de hèr-se era votz deth lengadocianisme mès jacobin i centralista - i escriu:
La Presidenta de la Calandreta, Bernadeta Boucher, i la Directora, Rachèl Garcia, lloaren la realitat de la Vall d’Aran, en relació l’ensenyament de la llengua, però lamentaren que els llibres aranesos no tenien per ells cap utilitat, malgrat que els interessen molt els llibres escolars en occità.
Jo, coma blogaire occitan, trapi lamentable qu'aguestes dues senhores encargades de preparar era mainada occitana ath futur non tròben cap d'utilitat as libres aranesi. En tot cas, non ei eth cas de toti es occitans, e m'enorgulhi - e non sò solet- de hèr partida d'aguesta segona categoria.
Un dia, lo Pin, un gaitèr cantabre de gran fama, qu'avó un problèma plan grèu: lo son instrument, ailàs, èra vadut hòra de servici. Aqueth malaur hasó la hemna deu Pin hòrt en colèra, pr'amor a la beròia gojata que'u agradava l'instrument deu Pin, de segur. L'istòria que'ns ditz la hemna deu Pin que s'encarguè de'n trobar un aute ( d'instrument), e qu'anè tà Sopeña entà'n trobar un. (Supausi que sabetz pas on ei Sopeña. Bon, que n'i a mes d'un en Cantàbria, mès aquiu que s'ageish d'un vilatge de 200 poblants perdut en la vath perduda de Cabuérniga. Sopeña de Cabuérniga qu'ei celèbre per duas arrasons: la soa platana giganta e sustot David, lo son fabricant de gaitas). A çò qui sembla, aquò non sufí pas tà adobar lo problèma deu Pin, e condan que la gojata acabè per deishar lo son gaitèr tà anar-se'n dab un rabelista, çò qui, a jo, e'm sembla hèra pòc versemblant. E'n coneishetz hèra, vosautis, de gojatas a qui'us agradan los rabels tant com las gaitas? Los rabelistas qu'an tendéncia d'ac emberogir tot a la soa mòda, vam!
Aqueste de la video non ei pas lo Pin, senon lo David de Sopeña que vedem a tocar ua de las soas gaitas entà divertir lo public, mentre que son a preparar la sono tà l'espectacle qui vien.
La pronóncia o lo hat de la f iniciau en parlars gascons de Euskal Herria qu'ei interessanta:
Qu'èra conservada f (bohada ) en gascon de Pasaia (Passage), près Donosti (Sent Sebastian), segon lo petit "phrase-book" gascon (de Passage) publicat per Serapio Múgica en 1923. fe-te = hè't (com en gascon d'Aulús).
Qu'ei substituïda per b (buelha per huelha) o p (pòrt per fòrt/ hòrt) en gascon de Baiona, en tot seguir atau ua fonetica plan basca.
Qu'èi notat passage que volèva díser pòrt (taus batèus) en gascon de Guipuscoa (segon Múgica), mentre pòrt que vòu diser hèra (fòrça) a Baiona.
En tot cas, pas de f iniciau aspirada, en contra deus parlars vesins de Gasconha e de Cantàbria.
En passar, la u intervocalica qu'èra conservada a Pasaia (auetz, que non avetz), contrariament a Baiona (avetz). A Baiona, lo passatge de la u intervocalica /w/ tà v /β/ n'afecta pas sonque las formas verbaus (sentiva per sentiua), qu'afecta tanben, per mimetisme, autes mots com iva (enlòc mes iua, ua) , liva (liua, lua), priva (priua, prua), divas (diuas, duas) etc.
Qu'ei ua evolucion tipica deu gascon baionés, enlòc mes en gascon maritim qu'ei tostemp e pertot auetz, sentiua, etc com en la majoritat deus autes parlars gascons. Aquesta u intervocalica, que la notam generaument per ua v (u en aranés) mès que pòt èster prononciada sia /w/ (la majoritat deus parlars gascons) sia /β/ (zòna centrada sus Bearn + quauques parlars a la termièra deu lengadocian e , en continuitat dab lo catalan, lo naut-aranés).
Aqueth betacisme de la u intervocalica qu'ei possiblament d'origina navarresa, que sembla mes ancian en occitan vianés (occitan navarrés, ara extint, aquera modalitat qu'èra pròishe linguisticament deu lengadocian e deu catalan, e vesia geograficament deu gascon bearnés) que non pas en castelhan.
Dilhèu n'ac sabetz pas mès la pelòta vascona - mes coneishuda com pelòta basca- qu'ei ua disciplina esportiva plan arrepresentada a Tolosa, vila dejà casi gascona.
L'especialitat de la vila mondina non ei pas tant la chistèra (un mot plan gascon, deu latin cistella), qu'ei la pala corta. Que son hèra hòrts a la pala corta, los Tolosans. Que representèn França e que guanhèn la medalha d'aur au darrèr campionat deu mond de pelòta vascona, en tot bàter Espanha. Aqueth eveniment memorable que s'escadó en Biarn, tres mes a.
Doncas, que passèm ua partida de la jornada de dimenge au trinquet tolosan deus Argolets, manèra de celebrar la victòria occitana. Bon, que i èram com espectators, plan segur, pr'amor jogar a la pelòta basca, que non soi segur qu'aquò sia ben adaptat tà quauqu'un com jo. Enfin, sia que'm haré ben, sia que'm tuaré definitivament, anatz saber.
D'espiar la partida, qu'èram a nse'n ua hèsta quan, còp sèc, Ramón, un galhèc d'Arièja, e's hiquè a filosofar tot hòrt: "Aqueris macarèus de bascos, que'm demandi quin hèn na jogar ath scrabble: ambe totas aqueras K, X, Z, deven cap jamès poder acabar eths mots, con! "
Lo darrièr comunicat d'Iniciativa per Occitània m'a ficat dins un estat de perplexitat abismala. I afirman - e pas sonqu'un còp- que lo francés es una lenga "forestièra" (o siá forestau en lengua occitana oficiau) en Occitània. Sai pas se podèm dire que lenga francesa es mai forestièra en Occitània qu'en Illa de França, en tot cas la lenga occitana sembla plan forastièra (en occitan oficiau: estrangèra) en co d' Iniciativa.
Espèri que los militants motivats per la recuperacion de l'occitan se botaràn pas a creire aqueste comunicat. Seriá colhon que s'imaginèssen qu'en cremar totes los bòsques occitans, poiràn far desaparéisser la lenga francesa de nòstre polit territòri nacional.
Ara sul fons, òc, segur, tròbi patetic e particularament cretin lo jutjament en contra de la senhalizacion occitana de Vilanòva. Gausi pensar que serà pas confirmat en apèl.
En Astúrias, l'utilizacion tradicionau de la gaita qu'èra de dus tipes: 1- tà hèr dançar, alavetz qu'èra generaument jogada en duo dab un tambor. 2- Qu'èra tanben emplegada tà acompanhar un cantaire. E a còps, lo cantaire e lo gaitèr que podèvan èster la medisha persona, lo cantaire s'acompanhava ad eth medish en tot soar la gaita. N'avem un bèth exemple dab aquesta video d'Héctor Braga:
Ua utilizacion mes recenta de las gaitas - non tradicionau- qu'ei estada engendrada per las participacions deus gaitèrs asturians en manifestacions com lo Hestenau Interceltic de Lorient: son las "bandes de gaites", tà hèr lo passacarrèra. A l'origina, aquesta utilizacion de la gaita com a instrument de marcha (militara) que'ns viengó d'Escòcia, qu'estón seguits pes Bretons qui adoptèn la cornamusa de las hautas tèrras d'Escòcia rebatejada "biniou bras" (cornamusa grana), tà formar lo bagad, forma bretona de la pipeband escocesa. Los Asturians n'an pas agut de cambiar de cornamusa, qu'an guardada l'asturiana, a còps equipada de bordons supplementaris tà hèr-la mes semblant a la cornamusa escocesa. Totun qu'adoptèn las percussions escocesas, tocadas a l'estile escocés, e que'us caló inventar un repertòri de marchas e de passacarrèras, desconegut de la tradicion. En tot cas, los Asturians (e las sharmantas Asturianas ;)) que i son vaduts mèstes e las bandas de gaitas que s'an hèit extremament popularas en Astúrias.
Non cau pas con·hóner la gaita asturiana e la gaita galhega, que son dus instruments plan distints. L'organologia de cada gaita qu'ei diferenta ua de l'auta, la manèra de tocar e la digitacion que son diferentas tanben. Tà reconéisher las duas, qu'ei simple, en generau. Se vedetz que lo sonaire toca dab un bordonet de la gaita pausat suu bras dret, qu'ei ua gaita galhega. La gaita asturiana qu'a tradicionaument un bordon solet pausat sus l'espatla, e a còps mes d'un bordon, dus o tres, tostemps pausats sus l'espatla e pas jamès suu bras.
La digitacion de la gaita galhega modèrna qu'ei generaument completament obèrta, la gama qu'ei completament cromatica (digitacion crotzada) e l'amplitud qu'ei tradicionaument d'ua octava, enqüèra que pòt cobrir ua octava e mieja en instruments modèrnes.
Aquiu qu'avetz un video deu musician folk cantabre Marcos Bárcena tocant la gaita galhega qui ensenha au conservatòri municipau de Cabezón de la Sal (Cantabria). .
Per ua tessitura identica, l'auboè de la gaita asturiana qu'ei mes long. La digitacion de l'asturiana qu'ei tancada per la man dreta e semi-tancada per la man esquèrra. L'amplitud tradicionau qu'ei d'ua octava e mieja, imperfeitament cromatica. Quauques instruments modèrnes van dinca duas octavas completas. L'asturiana mes tradicionau qu'a sonque un bordon d'espatla, mentre los instruments modèrnes qu'an sovent dus o tres bordons, tostemp pausats sus l'espatla.
La digitacion tancada permet efeits deus plan caracteristics, en particular los "picats". Aquiu qu'avetz un exemple de jòc caracteristic d'aquera gaita, peu gaitero asturian Xuacu Amieva (qui jòga com un esquerrèr, dab las posicions de las mans invèrsa per arrepòrt a çò "normau" ):
Las dos gaitas, l'asturiana e la galhega, que pòden perfectaments jogar amassa, estant de la medisha tonalitat. N'avetz un exemple dens la video qui segueish, on i vedem un duo format per Xuacu Amieva (a l'asturiana) e lo gaitero galhec Anxo Lorenzo (a la galhega) a tocar ua muiñeira (molièra) galhega seguida per ua xota (jota) asturiana.
Un còp qui vien, que'vs parlarèi de la gaita cantabra.
Òc, qu'èri partit luenh d'Internet. Qu'avèvi gana de passar per la libreria Tantín de Santander tà crompar libes e CDs. E qu'avèvi tanben gana de visitar lo fabricant de gaitasDavid López García tà discutir "cornamusas". Lo Dàvid que viu en la vath cantabra de Cabuérniga.
Doncas, qu'ac hasoi.
E resultat: ua gaita cantabra nava, perdon, que volèvi díser ua gaita asturiana nava, ;-) que deuré sortir deu talhèr deu mèste David d'ací tà quauques mes. Qu'anarèi a quèrrer-la quan e sia prèsta.
David que joga sustot de la gaita galhega (fabricada per eth medish, clar) e que s'a inventat ua cornamusa aperada gaita de Cabuérniga.
Bon, qu'aurèi l'ocasion de vse'n díser mes, mes tard!
N'ac sèi pas gran causa en politica catalana. Totun, lo resultat de las eleccions legislativas que'm sembla aisit de compréner. Los tres partits qui èran au poder, liderats peu Partit Socialista de Catalunya (PSC-CpC) que's son tots ahonsats, los verds d'ICV-EUiA mensh que los autes dus (PSC e ERC). E lo centre-dret qu'ei tornat devath la soas formas catalanonacionalista e ispanonacionalista- en clar, Convergència i Unió (CiU), autonomista mès guaire independentista- e los deu Partido Popular (PP), vadut tresau fòrça politica de Catalonha. Me sembla qu'aquò se ditz alternància, tot simplament. Qu'ei normau e guaire significatiu de qué que sia, pensi jo. Sustot en aqueth temps de crisi.
N'i a qui i veden un trionf de l'independentisme dens lo resultat d'aquestas eleccions. Trionf, aquerò qu'ei exagerat. B'ei cert lo partit de Joan Laporta, Solidaritat Catalana per l'Independència, qu'ei entrat au parlament dab quate siètis. Totun, que'm sembla qu'a sustot beneficiat de l'efeit de l'alternància au despens deu partit independentista de la coalicion au poder, Esquerra Republicana (ERC).
L'elector catalan de base qu'ei catalanista, mès aquò non vòu pas díser independentista, ça'm sembla. L'independentisme, aquerò ei valeder en un món virtuau, en un saunei de colors de senyera. Dens lo món reiau, lo passatge a l'acte non ei pas tant evident. Los independentistas catalans qu'auràn enqüèra tribalh de hèr tà convéncer los electors que la felicitat passa per l'Estat pròpi.
Per un catalan e un gascon, lo mot occitan non-gascon agachar qu'ei totaument incomprensible. En realitat, lo mot existeish en aquestas duas lenguas mès devath formas plan mes conservadas, qui s'apressan fòrça mes de l'etimon germanic. En catalan, qu'ei aguaitar, guaitar, dialectaument agoitar, goitar. En gascon, qu'ei generaument guaitar o güeitar. Qu'ei aueitar en gascon deu sud-èst. Qu'ei gaitar en parlars de la Gasconha centrau, pro influenciats per la lengua de Tolosa qui ditz efectivament gaitar e non pas agachar.
Agachar qu'a com sens prumèr lo de l'iberoroman mirar, mentre lo catalan aguaitar qu'a lo sens deu francés guetter. En catalan, guaitar (var. dial. goitar) qu'a ua dobla significacion: la prumèra qu'ei la deu catalan aguaitar, la segona - mens correnta- qu'ei la de mirar (dabatencion). En gascon, qu'ei parièr per guaitar o güeitar, com en catalan. Totun, en gascon deu sud-èst, aueitar qu'ei emplegat com agachar en lengadocian (cat. mirar), mentre, en parlars sud-occidentaus, qu'emplegan meslèu lo vèrbe espiar.
En gascon, dus sinonimes de guaitar / güeitar que son espiar e gardar (var. guardar). G(u)ardar que pòt aver los dus sens de protegir / vigilar e de mirar. Espiar dab lo sens de mirar qu'ei correntament emplegat en mantuns parlars gascons, lengadocians e en varietats septentrionaus deu catalan. Totun, espiar dab aqueth sens qu'ei desconegut en gascon sud-orientau, qu'emplegan meslèu aueitar o g(u)ardar.
En la varietat oficiau de l'occitan, qui ei deu gascon sudorientau, en lòc d'emplegar agachar, qu'auretz de causir enter aueitar o guardar. Seratz comprés s'emplegatz guaitar o güeitar -e dilhèu espiar, mès pas briga s'emplegatz agachar, varianta dialectau pòc arreconeishedera d'aueitar. Agachar en espanhòu que vòu díser baishar, inclinar.
Ho tenim de bona font: el seu ull és encara viu tot i que no va poder abandonar el seu militar. D'acord, això sembla una paradoxa dificil de creure. En tot cas, n'hi ha que aquesta notícia sembla commoure fins a un punt més enllà del límit del racional:
Per tant, no és gaire nova, aquesta historia. Fa temps que se'n parla.
La cançó popular "baixant de la font del gat" és adaptada de la sardana del mateix títol composta per Enric Morera i Viura en 1926. Antoni Vives i Batlle li va posar lletra i... voilà.
Ena darrèra emission der infòc (la en lengadocian presentada per Manèl Zabala), que i podem veir Jèp de Montoya a presentar-mos un petit diccionari, un lexic catalan - lengadocian- aranés que vien de sortir. Qu'ei estat hargat peth desgraciat Grop de Linguistica Occitana (GLO). Coma de costuma, es deth GLO non saben o non vòlen escríuer lengadocian. En aguest lexic, remplacen sistematicaments eth mot lengadocian per "occitan general". Per qué?
Jo que trantalhi entre dues possibilitats, non exclusiues entre se.
1- Es deth GLO consideren qu'eth mot lengadocian ei un mot obscèn e lèg que non cau ne prononciar ne escríuer, cap jamès, jamès. Imaginatz un títol coma: Lexic catalan -occitan (lengadocian e aranés). Quina abominacion!
2- Eth general Emiliano Zapata parlaue en lengadocian tà non hèr-se compréner pes federaus, d'aquiu aguesta terminologia estranha d'occitan general tà díder lengadocian.
Notatz, aurien pogut escríuer: Lexic catalan - lengadocian general - occitan oficiau. Aquerò aumens serie estat, fin finau, mès exacte. O dilhèu qu'era mencion "occitan oficiau" serie tanben obscèna pes deth GLO?
Era Unesco mos a ponut ua de ben gròssa: eth minjar gastronomic francés ei estat declarat patrimòni immateriau dera umanitat. Damb aguest concèpte revolucionari de gastronomia immateriau, segur que non vos poderatz capmès plànher dera nautada des prètzi des aliments. E cap de dobte qu'atau, es problèmes planetaris dera hame e dera maunutricion seràn rapidaments resolgudi.
Ja escriguí qu'eth mèn país tenguie coma espiada era cadea des Pirenèus. Eth mèn pais comence en bèth lòc entre eth pòle nòrd e es Pirinèus, e s'acabe en bèth lòc entre eth pòle sud e es Pirenèus. O dilhèu serà eth revèrs, qui sap? En tot cas, se non sai ben ben a on comence e a on s'acabe eth mèn pais, ua causa ei segura: en bèth miei que i son es Pirenèus.
Alavetz, quan liegi en un abans-díder d'un libre sus eth gascon de Barètge qu'aguest parçan, eth país tòi, en vessant nòrd des Pirenèus, ei un "finisterre" (!), me digui qu'eth tipe qui poguec escríuer ua bestiesa atau deu èster encara un d'aguesti franchimands estreti d'esperit, incapables de concéber qu'eth món non s'acabe damb es frontères der exagòn.
E ben non. Suspresa (o cap tant): aguest tipe qui semble confòner es païsi deth Naut-Pirenèu gascon damb Bretanha o Galícia ei lingüista e ensenhe er occitan ena universitat deth Miralh en Tolosa. E ei occitanista. Non ei d'expression gascona, notaratz. A mès a mès, i escriu qu'eth gascon ei un occitan un shinhau estranh, çò que non ei cap vertat. Un occitan estranh ei precisaments un occitan que non ei gascon, toti qu'ac sabem plan. Tot ei ua question de punt de vista e de referéncies, ce me dideratz, e a jo me semble evident qu'es mies non son cap exactaments compartides damb aguest professor d'universitat.
Nosati non auem de besonh de demorar qu'es montanhes s'abaishen tà saber qu' eth món- e mès precisaments eth món nòste- contunhe de cap tath sud, ben ath delà dera linha dera cresta pirenenca, entà acabar-se en bèth lòc entre montanha e pòle sud. Es Pirenèus non son e non son cap jamès estadi eth cap deth món.
Fa qualques setmanas, recebèri un pichòt libre, de segonda man, qu'aviái comandat per internet. Aqueste libre, escrit pel mètge-escrivan de Sàlias de Biarn, L. Al-Cartero, pòrta coma títol L'Escarre-Saq, Bercets, Coundes é Prousèys. Escarra-sac en gascon, aquò se vira per caganiu en lengadocian. Efectivament aqueste obratge foguèt lo darrièr del mètge-poèta. Foguèt publicat a Tolosa per "l'emprimerie e libierie Edouard Privat, 14, carrère Dous Arts", en 1926, es a dire tres ans aprèp la mòrt de l'autor.
Lo libre arribèt en bon estat, semblava nòu. E quina suspresa mai granda qu'aguèri en lo voler fulhetar: me resultèt impossible d'o faire per çò que las paginas èran pas jamai estadas separadas, pas cap de traça de talha enlòc, pas res! Aqueste libre vièlh èra pas jamai estat legit, èra... nòu!
Alavetz m'i calguèt botar, a talhar las paginas per las separar e poder legir lo tèxt. O faguèri pauc a pauc, a mesura de la progression de la lectura. E ben, m'o cal plan confessar: sentissiài una cèrta gaudença en tot liberar, amb l'ajuda d'un cotèl ponchut, las paraulas del mètge-poèta que dormián presonièras dels plecs del papièr dempuèi mai de 80 annadas.
E vaquí çò que sortiguèt d'en primièr:
LOUS BOSTES OÉLHS
Daune, qu'at abéts tout béroy, En bous de segu tout qu'agrade, Tout, entio so de méy thicoy, Daune qu'at abéts tout béroy E ha-y dab bous né sauré nade.
De so qui-s béd per dessus pélhs, De so qui paréch aumen brigue, Que soun toutû lous bostes oélhs, De so qui-s béd per dessus pélhs, Qui lou méy m'agraden, amigue.
Qu'abéts, daune, lous oélhs tant dous, E, quoan pléquats drin la perpère, Aqueths oélhs bé soun amourous ! Qu'abéts, daune, lous oélhs tant dous, Que tabéy tout que s'y apère.
Quoan au printémps arrid lou sou, Qu'èts, bous, coum lou printémps, daunète, Lous bostes oélhs qu'an la coulou Quoan au printémps arrid lou sou, Ténhèrote de la briulète.
Quinhs gaymants oélhs, quinhs oélhs pregouns, Malaye, qu'èy hèyt la houlie de boulé-us miralhar quo-us houns, Quinhs gaymants oélhs, quinhs oélhs pregouns, E despuch lo cap que-m barie.
Daune, lous qui coum you soun biélhs, Que déurén, tiéts, esta proû sayes, Enta hoéye lous bostes oélhs, Atau lous qui coum you soun biélhs Dòus que s'esparnhérén dous mayes!
D'acòrdi, es pas de Victor Hugo, mas aquò rai, m'agrada quand meme.
Los occitanistas deu CIRD'OC de València que hasón paréisher lo tèxte deu sermon qui lo predicator valencian Vicent Ferrer prononciè a Tolosa lo Divendres Sant de 1416. La lengua emplegada peu caperan valencian qu'èra de lemosin conhit de catalanismes. En tot cas, n'èra pas lengadociana, enqüèra que Ferrer hasó ua partida deus sons estudis a Tolosa. A l'epòca, la koinè panoccitana, de Clarmont a Guardamar, qu'èra meslèu lemosina.
Se saps parlar aranés e catalan, que't diseràn bilingüe; mentre, se saps parlar aranés e lengadocian, que seràs considerat com monolingüe. Curiós, non? De fèit, de lengadocians qui saben parlar l'occitan oficiau, que n'i a ben pòcs, se n'i a. E d'aranés qui saben exprimi's en lengadocian, enqüèra mensh. Que deu èster per aquò, la mencion monolingüe. Lo bilingüisme, aquiu, qu'ei improbable.
Dissabte passat, qu'èri a passejà'm per las arruas de Perpinhan.
Qu'èra un jorn de manifestacions. La deu matin qu'èra en contra de la refòrma de las retiradas, puish que's continuè per ua auta tà emparar lo dret a l'interrupcion volontària de grossessa qu'ei a desaparéisher en França per manca de mejans, e fin finau, lo vrèspe, que s'i debanè lo correllengua 2010, dab castellers davant la prefectura, parladís en catalan de cara au casteret e danças e concèrts a la casa musicau. Malaurosament no'i podoi pas anar.
A la libreria catalana que'm crompèi dus libes, un policièr d'Eduard José shens pretension literària, totun divertissent, e un roman de Baulenas que n'avèvi pas enqüèra lejut.
Tè, qu'acabèn per arrancar las palmèras minjadas per las arrucas de Paysandisia, au cap deu cors Palmaròla, de cara au cinema Castellet: los Chamaerops e Trachycarpus qui marcavan l'entrada deu parcatge n'i son pas mes. Totun, n'i demoran enqüèra dus Trachys deus vielhs qui amuishan traças claras d'infestacion, qu'espèri que'us podón suenhar com calèva. Las arrucas de Paysandisia, un beròi parpalhòu d'origina latinoamericana, que miaçan las palmèras deus genres Trachycarpus, Chamaerops e, mensh frequentament, Phoenix. Aqueths insèctes que son sensibles a quauques insecticidas, mès aquests produits quimics non son pas tostemps shens riscs per la santat. Lo "viverista" Eusebi Torrent m'ac avè explicat quin lo palmerar de Trachys plantat peu son pairin a Anglès (Girona) (mes de 1000 exemplars a créisher suu vessant d'ua colina) estó infestat per aquestas arrucas. Aquera pesta qu'estó importada dab exemplars de palmèra argentina Trithrinaxcampestris - l'Eusebi, a mes deu son vivèr gironin, que n'a un en Argentina e un aute en Florida, tots tres especializats en palmèras- e totas las palmèras d'Anglès qu'estón infestadas. Totun, dab l'ajuda de pesticidas, la plaga que podó demorar controlada e las palmèras que podón èster sauvadas.
Ei pecat qu'un ebdomadari occitan, damb era sua sed en Bearn, sigue escrit quasi completaments en un dialècte que non ei ne gascon ne oficiau. Que calerie qu'aguessem eth nòste unic setmanari occitan redigit principauments ena modalitat oficiau dera lengua, que non en dialècte, ça'm semble. Senon, de qué servís qu'er occitan sigue oficiau?
Donques, serie ora d'apréner era modalitat oficiau dera lengua nòsta, tant peth redactor dera Setmana coma per nosati, es legedors. Calerie preparar eth lectorat dera Setmana tà que, progressiuaments, mès e mès articles i poguessen èster redigidi en estandard oficiau dera lengua nòsta e qu'era transicion de cap tara normalitat se hesse sense dolor.
Es basqui adoptèren eth batu a partir de 1963, non sense dolor, d'acòrd, mès aué dia arrés - o quasi- non se'n planh capmès e toti podem constatar qu'eth batu jògue perfectaments eth sòn ròtle coma estandard oficiau dera lengua basca, ara universauments arreconegut. Totun, eth batu, aqueth dialècte basc estranh, non avie ara debuta absoludaments cap de locutor, non ère soportat per cap de tradicion literària, qu'ère a priori un dialècte sense arren que valgue. Per tant, a provat que fonciona fòrça plan coma estandard!
Non i a cap de rason que nosati es occitans non poguessem hèr era nòsta revolucion lingüistica exactaments dera madeisha manèra, en tot adoptar coma estandard unificat, d'emplegar ena premsa panoccitana, era unica modalitat oficiau dera lengua nòsta. Açò non vos empacharie de contunhar d'exprimir-vos ena vòsta modalitat ne de contunhar d'emplegar es modalitats locaus enes ràdios locaus e enes escòles, e degun non vos reprocharà de contunhar d'escríuer en vòste occitan preferit, pro diferent dera modalitat oficiau per non arriscar era extincion per substitucion. Totun, ara que dispausam per fin d'ua modalitat oficiau dera lengua occitana, hèm-la servir quan ei convenient. E se non ena premsa panoccitana, alavetz, a on mès?
Era pometa: que m'agrada aquera cançon coseranesa, de bon dançar. Com tota bona cançon de nau, que comença dab nau pometas e, en tot pérder ua mes a cada verset, que s'acaba dab ua soleta:
En aqueth pomèr que i a ua pometa, E eth vent la hè dançar, era pometa, era pometa, E eth vent la hè dançar, era pometa deth pomèr.
Tè, aquiu que n'avetz l'interpretacion instrumentau que'n hasón los musicaires ariegés de Trad'Estiu. B'ei l'ocasion d'audir a soar l'aboès de Coserans! Que m'agrada hèra a jo, aqueth instrument. Quan e sii pro gran, que'n jogarèi.
E aquiu que n'avetz ua version enqüèra mes "sudorientau". Si, si, enqüèra mes sudorientau que Coserans qu'ei possible e qu'ac ei gràcias a Mosaïca :)).
Lo 5 de deceme, de 8 h a 18 h, a la sala Jean Gay de l'ostau de las associacions de Tornafuelha (31), que s'i organizarà un estagi de danças d'Arièja. Que seré l'ocasion de dançar sus l'aire de la Pometa. L'inscripcion a l'estagi qu'ei de 10 euros. Entressenhas: Club de Danças d'Occitània de Tornafuelha o telefonatz a Hélène BAGAT : 05-61-85-97-32 o a Jean-Jacques BERNARD : 05-62-48-70-54.
EDiT Notaratz qu'èi escriut Coserans, que non Coseran. La forma Coseran qu'ei la que trobam en diccionari francés-gascon de Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo, qu'estó tanben la represa per la wikipèdia occitana. Totun, Coserans qu'ei la forma occitana istorica e qu'ei la emplegada peus linguistas especialistas de la zòna com lo regretat Joan Coromines e lo professor Aitor Carrera. Qu'ei tanben la emplegada peus quites coseranés (cf. la toponomia ariegesa establida per Patrici Pojada, que i trobaratz en particular Castilhon de Coserans), qu'ei tanben la emplegada per Joan Pau Ferré, escrivan comengesocoseranés d'expression coseranesa. Jo que pensi la forma Coseran shens finau qu'ei ua pèca indusida o influenciada per la correspondéncia occitanofrancesa Comenge / Comminges. Totun, dens lo cas de Coserans, tant lo mot occitan com lo deu francés an d'acabà's per ua s.
Uei, tà començar lo dia, que m'escoti un tèma judeoespanhòu, de Salónica (Thessaloniki) revisitat per la magnifica Mara Aranda qui'u canta dab mots catalans (virats deu judeoespanhòu) sus un aire de fandango, acompanhada peu son grop Solatges.
E n'aprofieiti per v'aconselhar lo canau youtube de sexenni, on trobaratz d'autas videos deu medeish grop e d'autes grops tanben. En particular, que m'agrada aquesta, on i podem escotar l'aire de la cançon coseranesa "eths caulets", passada au repertòri deus país catalans gràcias a la Val d'Aran. E tanben aquesta: els contrabandistes, ua cançon rosselhonesoampordanesa cantada dab fonetica valenciana. E perqué non?
La serada que comencè per ua estona culturau: la presentacion deu documentari Aran cante. Tot en aranés, dab sostitols possibles en mantuas lenguas, que compda quin s'a pogut hèr era recuperacion de la tradicion musicau e dançaira de la Vath. Plan hèit! Que sajarèi de'm trobar lo DVD. Puish que i agó lo discors deu sindic d'Aran qui'ns raperè tots los episòdis - dab las soas esperanças e los son trebucs- qu'amièn tà la lei de l'occitan, au cap d'un procès qui triguè 30 ans! Que tornè explicar perqué la tresau lengua oficiau en Catalonha èra l'aranesa shens deishar d'èster occitana. E qu'emetó lo vòt que l'oficialitat de l'occitan en Catalonha e pogosse hèr avançar la causa per tots los pais occitans per un efèit de taca d'òli. Que parlè hèra plan, lo sindic d'Aran!
E puish après: la hèsta de musica e de cantas (e de bon minjar) ! Mercés a tots los musicians!!!!
Tà resumir, ua serada de las bonas tà hestejar ua lei importanta. E perqué non harem pas ua trobada de blogaires occitans (e simpatizants, vam!) en Aran?
Deman que serè ara serada organizada peth Conselh Generau d'Aran, en Barcelona, entà hestejar era lei der occitan, aranés en Aran, gascon en Peirotonvielha. Aquerò que s'amerite eth viatge, didi jo.
N'aprofitarè per passar pera botiga de Sansluthier, en Sant Jaume de Llierca (Garrotxa). En Cesc m'i demore tà hèr-me sajar ua tarota en do. Atau, poirè escríuer, en mèn dossier (avenidor) de sollicitud de naturalizacion, "sonador de gralla i de tarota". Açò deurie accelerar notablaments eth procès, me pensi. Barar era sardana, qu'ei evidentaments ua auta opcion. Totun, me semble qu'a jo, era sardana me resultarie mès complicada. Non ei cap qu'era sardana non m'agrade, e!
Dilhèu era segona mès bona notícia der an: an desmontat o son a desmontar es cabanons dera aduana en Pertús/Portús, qu'èren illegaus. Es Estats m'emmerden, causa coneguda sigue. Un panèu damb ua inscripcion deth genre Benvengudi en França / Bon viatge, coma n'i a entre dues comunautats autonòmes espanhòlas o entre dues regions franceses o dus departaments, aquerò que marcarie pro e que m'anarie plan, fin finau. Pro de frontères massa marcades laguens eth nòste territòri europèu!
Tà díser "grèva", mot d'actualitat en França, que podem causir enter ua tièra de mots.
Grèva qu'ei ua adaptacion deu francés grève. De la seria deus nòstes mots, grèva qu'ei probable lo péger, per mes comprensible qui sia per un occitan de l'Estat francés.
Vaga qu'ei lo mot catalan, e qu'ei tanben aranés.
Lo diccionari lengadocian de Laus que balha grèva en tot precisar qu'ei un francesime, e que i horneish cauma com sinonim. Que'm sembla cauma en gascon no'us agrada pas tròp a Grosclaude, Guilhemjoan e Narioo. Dens lo son diccionari francés-gascon, tà virar lo mot grève, que trantalhan enter estanc, desatela e, sonque en tresau posicion, cauma. Tà díser "se mettre en grève", que prepausan desatelà's.
L'arrason d'aquera esitacion provien de que caumar, en gascon blos e naturau, non vòu díser deishar de tribalhar. Que significa meslèu pantaishar (pr'amor de la calor, deu caumàs), o sufocar d'emocion. A mes, la cauma qu'ei locaument sinonim de cavén, l'abric de husta on las abelhas e viven e tribalhan en tot hèr la mèu. En contra deus lengadocians, en gascon, non hèm pas nat ligam semantic enter lo caumàs e lo vagar. Que deu èster pr'amor Lengadòc qu'ei un país largament mediterranèu, mentre los País Gascons que son de l'arc atlantic.
Doncas, perqué non pas díser vaga com en catalan? En tot cas, lo mot vagar qu'ei plan occitan e plan gascon. Que vòu díser: non trabalhar, dà's lésers.
Lejut en diccionari bearnés de Lespy (1887): La natura qu'aima lo vagar e lo repaus deu còs. Tanben en aqueth diccionari: Qu'èm vagants, los paisans, per Sent Guironç: que'ns cauham en pelant castanhas e que devisam quauque drin.
Jo que serí per generalizar lo mot vaga, d'arraditz plan occitana e dejà ben sedimentat en catalan.
M'an demanat de redigir un pòst en encastre deth blog action day 2010 dedicat ath problèma dera aigua. Donques, ac è hèt, e en anglés, se vos platz. Aürosament qu'auem eth diccionari Occitan (oficiau)-Anglés de Ryan C. Furness (Pagès editors, Lleida), ja!
Water is an issue for today and future generations. Too many people cannot have access to water. And in developped countries, too many people are wasting water.
So, please, let's spare water, all of us who have access to it !!!
And one good way to spare water is not to drink any. Drink wine instead !! The best answer to water spoilage is to drink Occitan wine!!!!
Stop taking water baths, take showers of Occitan wine!!!
And rejoyce: wineyards are being planted in Aran Valley!!! So, guys, be prepared: you will have access to the Official Occitan Wine soon!
PS1- Too much alcohol is harmful and will endanger your health. So follow my advice: drink boiled, alcohol-free, Occitan wine. PS2- Penedès, vegueria! PS3- Ua abraçada tar amic Galdric de Molins de Rei. Com vas, Galdric?
Non sèi pas s'avetz seguit los episòdis deu sauvament, o deu rescat com e's ditz oficiaument, deus minaires chilens. Qu'estón grans moments d'intelligéncia en l'adversitat, d'esmaguda, de proesa tecnica, de solidaritat e de fraternitat. Òsca taus rescatats e òsca taus rescataires!
Segur, que i a ua galihòrça enòrma enter las condicions de l'expleitacion de la mina, qui semblan remontar a ua auta edat, e las tecnologias ipermodèrnas metudas en òbra tà rescatar los malurós. Esperem aquò que harà soscar las autoritats d'acerà e de pertot tà qu'un tau eveniment non posca tornar d'escàde's. Que i podem tostemps saunejar.
En tot cas, que demori dab aqueths imatges de coratge, de solidaritat e de felicitat.
L'Andriu de Gavaudan que consacrè lo pòst de ger a batalh e batalhaire. Lo batalh en occitan (grafiat batall en catalan) que designa la pèça (de hèr, de husta o d'òs) a l'interior de la campana o de l'esquira qui permet de la hèr soar en tot trucar-la. En occitan, que se n'a derivat lo mot batalhaire qui's ditz d'ua persona qui parla hèra. Totun, en gascon, que hèm ua distincion clara enter un batalhaire: persona a qui'u agrada la batalha - verbau o reau-, e batalaire, persona qui parla hèra shens díser arren qui valha. Lo gascon qu'a donc duas serias de mots; los derivats de batalh e los de la familha de batalar.
batalh: 1-la pèça (de hèr, de husta o d'òs) a l'interior de la campana o de l'esquira qui permet de hèr-la soar. 2- fig. las camas (en estille plasent). camas de batalh= camas primas.
En gascon, qu'avem las expressions: esquira shens batalh, qui's ditz d'ua persona qui manca de jutjadera, pòc senuda o qui non sap argumentar. Qu'ei estat com ua esquira shens batalh = que s'ei trobat shens argument. Qu'ei un batalh = que sòu parlar shens díser arren d'important o d'interessant.
batalha: 1- combat 2- qu'ei un batalha: que'u agrada de batalhar.
Batalhada: 1- soada de campana, carrilhon 2- brut hèit per monde, batahòri, bataclam, horvari. 3- en quauques lòcs, forma de batalada (batalhada dab aqueth sens qu'ei un arcaisme - o un lengadocianisme- en gascon)
batalhèr: 1- fabricant de batalhs 2-se ditz d'ua persona acostumada a argumentar, a contestar
batalhon: 1- petit batalh 2- batalhèr
batalhaire: combatièr, combatiu, se ditz d'ua persona a qui'u agrada de batalhar.
batalar: parlar shens díser arren d'interessant.
batalaire: parlar hèra shens diser arren qui valha la pena d'èster escotat.
batalís o batalèra: discors shens interés.
En aranés, batalar e los sons derivats n'existeishen pas. Batalar e los sons derivats en gascoinés poirén resultar d'un crotzament enter batalhaire e batalur (dab r sensibla) qui ei un mot d'origina francesa (bateleur). Doncas la seria deus batalar etc qu'ei absoludament incorrècta en occitan oficiau. Que cau evitar de hèr-la servir, o en tot cas jamés en dehòra deu gascoinés e de las modalitats locaus de gascon.
Còps que i a, que'm deishudi de bon matin en tot pausà'm questions existenciaus. La de uei concerneish la definicion deu mot gascó lejuda en l'Enciclopèdia Catalana.
gascó
Entitat lingüística vinculada a l'occità. Parlat a Gascunya, una de les seves variants és parlada a la Vall d'Aran ( aranès). Els seus trets peculiars li donen gairebé una categoria de llengua. Part de la seva peculiaritat prové de l'aquità. Té afinitats fonètiques lexicals amb l'aragonès i el català. Es caracteritza per l'aspiració de f llatina (hèsta, festa), per la caiguda de la -n- (lua, lluna), pel reforç vocàlic de la r- (arròda, roda), per la reducció de l'aplec -nd- a n (estona), per l'ús del perfet perifràstic (que voi ir, vaig anar) i per l'ús expletiu de partícules com que, be, ja, e (e t'en vas?, te'n vas?).
Fin finau, ara que la modalitat oficiau de la lengua occitana ei gascona, e podem díser los trets particulars deu lengadocian que'u balhan quasi ua categoria de lengua?
Que soi un fan deu musician cantabre Chema Puente. Chema qu'ei hilh de Cueto, un borguet qui apartién au terme municipau de la vila de Santander (Cantàbria), on i viu enquèra, dens l'ostau familiau.
Au Chema, que'u devem d'aver sauvat la bandórria (en espanhòu: bandurria). Aqueth instrument qu'ei caracteristic de la Vath de Polaciones, au sud-oèst de Cantàbria. Que'u trobam tanben en la region vesia de Paléncia e en Astúrias. La bandórria qu'ei un instrument de còrdas fretadas (d'arquet) de la familha deus rabels (de non pas con.hóner dab l'auta bandurria, instrument de còrdas de la familha deus laüts).
En Cantàbria, qu'existeishen aumens dus tipes pro diferents de rabels : la bandórria de Polaciones (tanben generaument conegut com rabel) e lo rabel de Campoo.
Campoo (caplòc: Reinosa) que's tròba au sud de la comunitat.
Lo rabel campurriano (campurriano =camporrian, de Campoo) qu'a sonque duas còrdas e que's pòt jogar tant de pè com assedut, dab lo rabel pausat contra lo pieit.
La bandórria (bandurria) purriega (purriega = de Polaciones) qu'a tres còrdas e que's jòga tostemp assedut, dab l'instrument pausat enter las cueishas. Qu'ei un instrument d'acompanhament mes que non pas melodic: lo cantaire canta las jotas en tot marcar lo ritme dab l'instrument. Abans que lo Chema s'i interessè, aqueth instrument rustic qu'èra quasi extint o en tot cas completament ignorat en dehòra deu son petit territòri.
Chema Puente qu'ei fisician de carrèra, ara retirat. Que s'a hèit etnomusicològ en tot realizar un tribalh de collectatge pro important per parçans de Cantàbria. Musician autodidacte, que's hiquè au rabel de duas còrdas, lo de Campoo. puish que s'avisè rapidament lo de Polaciones qu'aufriva -relativament- mes possibilitats e que's hiquè doncas au de 3 còrdas. Mercés au son tribalh d'ensenhament, que formè mantuas generacions de neo-rabelistas - ciutadans o non-, dont lo celèbre Miguel Cadavieco qui'u succedí com a professor de rabel au conservatòri de Santander. Uei lo dia, mercés au tribalh apassionat e militant de Chema Puente, lo rabel purriego qu'ei ensenhat un pòc pertot en Cantàbria, a Santander medish plan segur mès pas sonque, que l'ensenhan dinc a la còsta orientau, a l'oposat de Polaciones sus la mapa, au conservatòri municipau de Colindres. L'instrument e lo son repertòri que son estats sauvats. Aquiu que podetz véder au mèste a cantar uas quantas coplas de jota a lo ligeru. La musica qu'ei tradicionau. La letra qu'ei deu quite Chema Puente e qu'ei au còp d'inspiracion populara e personau, Lorina estant lo nom de la soa pròpia hilha .
Au Chema que'u devem mantuas composicions qui son passadas au repertòri popular de Cantàbria. E uei que'n vorrí destacar ua, vaduda emblematica: Santander la marinera. Qu'ei ua havanera on l'autor i exprimeish l'amor a la soa vila. Qu'ei vaduda l'imne santanderin per excelléncia, e un d'aqueths que m'esmaven mes a jo per arrasons que serén tròp longas d'explicar aciu.
Santander la marinera: que l'avetz aquiu interpretada per la Ronda El Midiaju. Las rondas que son canterias d'òmes. Autes còps, quan èri petiton, cantar qu'èra un passatemps apreciat peus òmes qui s'aplegavan dens los bars après lo tribalh, la television n'avèva pas enqüèra invadit lo lòc. Urosament, la tradicion a suberviscut, au despieit de la television, devath la fòrma d'aquestas rondas. La del Midiaju qu'a la soa sed a Reinosa, lo capdulh de Campoo. L'auta Ronda plan famosa de Reinosa qu'ei la deu Pico Cordel. Lo pelut qui dirigeish la ronda sus la video qu'ei lo rabelista camporrian Fernando Franco.
La medisha canta, aquiu interpretada peu son autor:
Santander la marinera (paraulas e musica: Chema Puente)
Paseando por tus calles, me encontré un son de habanera quizás la perdió un soldado, que de Cuba regresó Se me enredó en la memoria, me hizó un tiempo compañía, y una racha de nordeste, y una racha de nordeste a tus calles devolvió.
Santander la marinera, es la que más quiero yo, la que tiene azul el alma y al viento es su corazón. La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.
Me tienes a ti atrapado, en una red invisible trincado al Barrio Pesquero y a San Martín de la Mar. Siempre regreso a tu brisa, y a la luna en la bahía, y por lejos que me encuentre, y por lejos que me encuentre tu faro siento brillar.
Santander la marinera, es la que más quiero yo, la que tiene azul el alma y al viento su corazón. La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.
Hay dinamita en tu entraña y el trajinar de los muelles, viento sur enloquecido y una blusa azul de mar. En Puertochico te espero, frente de Peña Cabarga, ponte el pañuelo encarnado, ponte el pañuelo encarnado y vamos a pasear.
Santander la marinera, es la que más quiero yo, la que tiene azul el alma y al viento su corazón. La que crió a Sotileza, la del hablar cantarina en el tendal ropa blanca y un jilguero en el balcón.
pan_tai_xar.
.jpg)
_Mapa.svg.png)
