Adiu a tothom! Avui , ultim dia del mes de setembre de 2007, me voldrii fer ressó d'alguns fets que se passaren aquei mes (ara casi passat), i molt particularment, vull dedicar aquei missatge a una colla que belleu coneixireu pas. Vull parlar dels Angelets del Vallespir. Aqueixa colla té la seua seu a Sant Joan Pla de Corts, un vilatge situat entre el Voló i Ceret, al Baix-Vallespir.
Són pas gaire nombroses les colles de castellers a la Catalunya del Nord. N'i a soles dues o tres, crei. Sun pas segur, mes pensi que la del Vallespir és la més antiga. En tot cas, fa plaer de veure que a la nostra Catalunya, n'i a que se volen recuperar i desenvolupar mostres d'identitat catalana. M'estimi més veure una colla de castellers acompanyada per grallers que no pas una "corrida" com n'i a encara, malurosament, massa a Ceret que continua d'estre una "plaza de toros". Si's plau, més castellers, més musica catalana, més sardanes, més germanor i prou de barbaritats taurines d'una altra epoca!
Mira, a xò nostre, els grallers se diuen...les gralleres!!! :))
El diumenge 9 de setembre del 2007, la colla va festejar el seu quintè aniversari en fent una demostració castellera a la plaça vella del vilatge de Sant Joan. També hi participaren els Castellers de Cerdanyola. Els nostros Angelets van descarregar el seu primer castell de set (3 de 7) en aquesta ocasió.
I ara la foto del primer castell de 7 de la colla el dia del seu aniversari, FELICITATS!
Més recentment, el 16 de setembre, van actuar a la diada castellera de Sant Feliu de Llobregat a on van descarregar 3 castells de 6 : un 3 de 6, un 4 de 6 net i una torre de 6.
Un 3 de 6 com Deu mana :)):
FELICITATS, NOI/S/ES I PER MOLTS ANYS !!!!!!
Gràcies a l'Erick , en Sergi i en Josep per les fotos i el permís de publicar-les ací. Les tornareu trobar, i moltes més, a la pàgina web dels Àngelets.
PS En rossellonès, la o tancada es pronuncia u com en occità general. El Voló, llegir el Vulú. La desinència i a la primera persona del singular del present d'indicatiu dels verbs és pròpia de Catalunya Nord i d'algunes contrades del Principat. És un tret compartit amb el gascó i una gran part del llenguadocià. Sun pas segur: no estic segur Continua d'estre: segueix essent. Continuar de + infinitu és la construcció gramatical genuïna del català, seguir o continuar + gerondi és un calc de l'espanyol, foraster al català rosellonés. Estre és un occitanisme. estre, sere = ser (sun, só, son, som : sóc; sem: som; seu : sou) belleu : potser (occitanisme) mes: però. Però és desconegut en rossellonés. Mes és sovint substituit pel "francisme" mè.
Dens un messatge datat deu 23 de seteme, la nosta lingüista elitista que'm hasó plan arríder dab uas consideracions umoristicas sus l’usatge deus pronoms complements en catalan.
Be coneishem exactament lo medish problema en gascon! L’emplèc benparat deus pronoms qu’ei un copacap en la lenga nosta autant com en catalan. Tà jo, n’ei pas briga ua causa aisida d’ac botar com cau. Urosament, qu’avem gramaticas gasconas tà ajudà’ns ! Assajem-nse donc de resumir l’ahèr.
En gascon, las formas pleas (me, te, lo, la, se, ne, nos (nse), vos (ve), los, las, ac, i ) deus pronoms s’emplegan quan non tròban nada vocala vesina tà s’elidar dessús o quan la forma asillabica correspondent n’existeish pas.
Exemple : Caratz-vos! Ajudatz-me! Amassem-lo. Que la vau cercar. Que i avèva hèra de monde. Qu’ac vau tot díser ! (Calleu! Ajudeu-me! Amassem-lo. Vaig a cercar-la. Hi havia molta gent. Vaig a dir-ho tot. )
Los pronoms asillabics pòden estar proclitics o enclitics. Las formas deus pronoms proclitics gascons que son m’, t’, l’, n’, ns’, ns’, v’, n’ e s’. Per exemple : Que m’assedoi sus l’èrba. (Em vaig seure sobre l'herba) Aquerò que t’arriba pro sovent (Això et passa prou sovint) Que n’i arribèn de pertot (N'hi arribaren de tot arreu ) Que ns’avèva dit de i anar (Ens havia dit d'anar-hi) Que v’anatz cercar istuèras (Aneu a ficar-vos en un embolic, lit. a buscar-vos històries)
Las fòrmas asillabicas encliticas que son : ’m, ’t, ’u, ’n, ’ns, ’vs, ’us, ’n, ’s
Que’m hè arríder (Em fa riure) Que’t vas carar! (Vas a callar!) Que’u cerquèm pertot (El vàrem buscar a tot arreu) Que’ns digó de passar (Ens va dir de passar) Que’vs lhevatz de d’òra (Us aixequeu d'hora) Que’us portèi dinc a la gara (Els vaig dur fins a l'estació) Que’n dé ua tista aus mainats (En va donar una cistellada als nens)
Lo pronom « ne » segueish las medishas règlas que me, te, se : Que’n ditz... Tà n’aimar... Que te’n vas
Ara quinas son las règlas tà causir enter la forma proclitica e l’enclitica ? Aquò que depen si lo pronom ei plaçat abans o après lo vèrbe.
Prumèr cas : lo pronom qu’ei plaçat ABANS lo vèrbe. Quan lo pronom e ei enter duas vocalas, la forma proclitica que l’empòrta tostemps. Que m’ajudè plan beròi (M'ajudà ben bé- plan beròi: lit.: ben bonic) Que v’ac digoi jo medish (Ho us vaig dir jo mateix) Mès : Que’us aima hèra (ja que « los » n’a pas nada fòrma proclitica )(Els hi agradan molt)
Second cas : lo pronom qu’ei plaçat APRÈS lo vèrbe : lo pronom non s’ elideish pas jamès suu mot qui segueish excepte quan lo verbe e s’acaba dab ua consonanta au medish temps qu’ei seguit per un pronom :. Da’u ua poma (Dóna-li una poma) Balha’m aquò (Dóna'm això) E’n vòs drin? Hè’t en davant! (En vols un poc? Passa davant - lit. "Fes-te endavant") Torna-te’n a l’in.hèrn! (Torna-te'n a l'infern!) Gahatz-lo adara ! (Agafeu-lo ara!) Hètz-lo escapar ! (Feu-lo escapar!) Pren-te ua botelha de vin vielh
mès : Gahatz l’i ! Hètz l’i ! Pren t’ac.
L’òrde deus pronoms qu’ei un "trencacap" en gascon com en catalan. De manièra generau, l’òrde recomandat en la lenga escrita qu’ei com segueish : lo (la, los, las), se, te (ve), me(nse), ne, ac, i
Hè-te’m enlà Tira-te’m d’aquí Que me’n cau ganhar. Que’u me pòrta Que la me pòrta Que’u te pòrta
Que l’ac pòrti o Que l’ i pòrti Balha’u me ! Que’u me ditz. Ditz-lo me ! Ditz-m’ac, qu’ac voi saber
Que l’i pòdes balhar o Que pòdes balhar l’i Que calerà portar m’ac Que calerà portà’u me Que pòt hicar s’i Que la se guarda Que’us se hiquè dens la pòcha Guardatz-lo ve Guarda’u te Que’u me cau estruçar Balhatz-los ne duas ! Que l’ac èi balhat Que’us ac èi dit Que l’i hiquèi Que se’m cadó dessus Que se’n va. Que s’ac vira plan. Que s’i hiquè dab estrambòrd. Que te’n vas. Que me’n trufi. Que t’ac disi. Non v’i hidetz pas.
Aquiu que se n’i hica de costat. Que’u se t’ac mingè tot.
Totun, l’usatge de la lenga parlada que pòt diferir considerablament de l’usatge literari. Per exemple, dens las lanas, qu’avem : que'n lo pren, que nse'u pòrta, que me'u hè, que te'us envia.. en lòc de que’u ne pren, que ns’i porta, que’u me hè, eca.
Tà concludir, las lengas gascona e catalana s’apartan de las autas lengas occitanas per la subervivéncia de formas asillabicas deus pronoms nos, vos e los qui existivan en la lenga deus trobadors mès qu’an desapareishut de totas las autas varietats occitanas. Totun, quauqu’uas varietats catalanas e gasconas non las utilisan pas. Deguens lo domani catalan, lo “rosselhonés”, lo capsinés e l’alguerés non las emplegan pas jamès . Per çò qui tòca au gascon, la lenga aranesa non las coneish pas tanpauc, tot parièr los dialèctes gascons orientaus e septentrionaus de contacte dab lo lengadocian. Tà n'aver un exemple, que'vs sufeish de tornar léger lo tèxte de la crida tau sostien de la Calandetra de Betren, escriut en gascon sud-orientau: "Que vos envitam a devénguer eths actors...". Qu'ei plan la fòrma gramatica normau en gascon sud-orientau (Est-Bigòrra, Quate-Vaths, Haut-Comenge, Aran e Coseran).
Lexic gascon-catalan:
ac (var. dial.: at, ec, ic...) = ho balhar = donar (sinon. gascon: dar) botar = posar, ficar (gasc. hicar) cadó = caigué (càder, var. dial.: càser, càger, càier= caure) disi, dic (var. dial.: didi, digui) = dic (díser var. díder/díguer = dir) estrambòrd = entusiasme har/hèr = fer (hèi, hès, hè, hèm, hètz, hèn = faig, fas eca) hicar = ficar hidà's (var. dial. hisà's)= fiar-se medish (var. dial. medeish, madeish) = mateix plea = plena tà, entà = per, per a trufar = trufar M'en trufi = no se m'en dóna un clau
(Si us plau, ajudeu-me a corregir el meu català macaronic, no dubteu, ho corregiré amb plaer)
Anar tau delà deu tunel de Bielsa, tà jo qu'ei tostemps un encant... Qu'aimi l'Aragon Haut (l'aute, no'u conèishi pas tròp): un país dab paisatges fabulós, e lo monde, fabulós tanben !!
Los Pirenèus que son la colomna vertebrau deu País Gran deu men còr, que va de la Mar Grana dinc a la Mar Latina. Alavetz, no'm demandetz pas de causir enter nòrd e sud! Seré com me demandar si m'agradaré l'idèa de vàder emiplegic. (Ah! totun, si me demandatz ço qui pensi de las "corridas", e quitament si m'ac demandatz pas, que n'acabarèi pas jamés d'ac tornar cridar dinc a que sian proïbidas PERTOT e pas sonque en los país occitanocatalans: VERGONHA! VERGONHA! VERGONHA! STOP! STOP! STOP! INTERDICCION TOTAU ! ¡BASTA YA! )
Que tanqui la parentési tà tornar a Aragon. Lo lingüista Gerhard Rohlf que soslinhè similaritats toponimicas qui uneishen l'Aragon pirenenc dab Aquitània. S'interessè aus noms de lòcs qui s'acaban per òs-òsse. Aquestes noms son hèra frequents per tots los país gascons mès no's tròban pas a la resta deus país occitans. Lo prumèr element qui compausa aqueth tipe de nom qu'ei probablament derivat d'un nom de persona. La lista que i compren, per exemple, Andernòs, Angòs, Auròs, Argelòs, Arròs, Baliròs, Baulòs, Bernòs, Billòs, Binòs, Biscarosse, Carcòs, Garròs, Urdòs, Viròs eca, eca. Que n'i mancan ua pièla, non pòdi pas hicà'us tots. De manièra interessanta, que'us tornam trobar en Navarra e Haut-Aragon, la finau -òs i estant -ués au sud deus Pirenèus. E lo Gerhard que'ns cita: Aragüès, Arascués, Arbués, Bagüés, Barbués, Bernués, Binués, Chisaüés, Escabués, Gallués, Garrués, Gordués, Larués, Nardués, Sagüés, Sigüés, Undués, Urdués, Virués. Los antroponimes qu'èran los medishs au sud com au nòrd: Angòs : Angüés; Bernòs : Bernués, Binòs: Binués, Biscarosse : Biscarrués, Garròs: Garrués, Urdòs : Urdués, Viròs : Virués eca. Aqueth sufixe aquitan - òs a suberviscut tanben en la toponomia basca devath la fòrma -oz o -otze. Se sap que l'aquitan ei la lenga d'on provien lo basco. E que lo gascon com l'aragonés son idiomas romanç parlats per descendants de monde qui parlavan basco. Doncs Aragonés e Gascons que partatjam ua origina comuna! Ara, la jota de l'olivèra. D'acòrd, n'ei pas enqüera lo moment tà la cuelhuda de las olivas, mès aquò rai!...Ua bona jota, aquò que'm botarà d'umor excellenta tà la resta deu dia. Donc, endavant, gojatas e gojats ! Visca Aragon ! Visca Òsca :) !
Adishatz a tots. Que'vs hèi seguir un messatge recebut uei. A jo que'm sembla hèra important d'ajudar las calandetras si volem que la lenga non se pergui a tot jamès. Adonc aquí, qu'avetz lo messatge (en gascon sud-orientau):
Aperet de sosteng ara Calandreta de Bertren
Er’ actualitat comengesa e varossenca qu’ei estada marcada en seteme de 2007 pera obertura d’ua escòla occitana calandreta a Bertren (65). Eth vilatge de Bertren que’s troba ath còr deth triangle Sent-Gaudenç, Montrejau e Luishon-Vath d’Aran. Aquera escòla, que seguish eth programa der’ Educacion Nacionau. Qu’ei ua escòla associativa, laïca e gratuita. Que balha un ensenhament en immersion lingüistica en occitan de Gasconha. Qu’ei daurida a totas e a totis, e arcuelha mainats der’ escòla mairau dinc ar’ escòla primària. Era qualitat deth ensenhament e dera pedagogia d’aqueras escòlas calandreta (45 escòlas ath totau) n’ei pas mes a demostrar. Eras estatisticas que parlan d’eras madeishas : eths escolans sortits d’aqueras escòlas qu’an un nivèu superior ara mejana nacionau dens fòrças matièras : lengas, matematicas… Coma totas eras associacions, aquera escòla qu’a besonh de sòus entà foncionar coma cau. Qu’a besonh de finanças entà contribuir ath melhor desvelopament possible deths sués joenis escolans e entà contribuir ath desvelopament e ara promocion dera lenga e cultura occitanas. Qu’ei estat hèit ua lista non exaustiva deras despensas que deu suportar era associacion : salari der’ Ajuda mairau, despensas de cauhatge, electricitat, de telefòne, d’aiga, asseguranças, crompas de mobilièr, de materiau de burèu, de materiau pedagogic, despensas d’entretien deths locaus, contrat d’entertien (obligatòri)dera caudèra, despensas de contra-ròtle annau (obligatòri) deths amortidèrs de huec…. Aqueras despensas de foncionament be son relativament importantas! Era vosta ajuda qu’ei indispensabla entarà perennitat d’aquera prumèra en Comenge e Varossa. Que vos envitam a devénguer eths actors e eths pilars deth avénguer dera nosta cultura e dera nosta escòla. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Que sostengui er’escòla gascona e occitana □ Qu’accepti d’ajudar benevòlament, segon era mia disponibilitat, taras activitats d’arrepaish, hèstas, lòtos, espectacles … □ qu’adèri ar’associacion e pagui era cotisa annau de 60 € que hèi ua balhada de : □ 10 €, □ 20 €, □ 30 €, □ 40 €, □ 50 €, □ o mes que m’engatji a hèr un transferiment mesadàr de □ 10 €, □ 20 €, □ 30 €, □40 €, □50€, □ o mes sus eth compte der’associacion : Banque Guichet N°de compte clé 16906 00012 51038807149 70 Nom : ……………………………………Prenom :……………………………….. Adreça : ……………………………………………………………………............. tel: ………………………Corrièr electronic :………………………………………
A tornar a :
Calandreta Eths Capdèths de Gasconha, 43 rue Nationale, 65370 Bertren. Informacions ath 06 81 37 81 14
Donc, qu'am decifrat lo petit tèxte en letras ebrèas: שי אמב ונור װליאטץ אקאבאר אם טוט אום אבריטץ א אושאר דאום מאלבאט נובש לישאטץ אנגאנאר
si/se amb onor voliatts acabar" am tot om awretts a usar" d'om malbat no'ws (o no'bs) lessatts anganar
escriut dab la gràfia d'Alibert: si amb onor volhatz acabar, am totòm auretz a usar d' òm malvat no'us leissatz anganar (enganar en lengadocian centrau, anganar en lengadocian deus donesanés-fenolhedés e país de sault segon la manièra de prononciar deu catalan orientau qui caracterisa aquestes dialèctes lengadocians ja miei- catalans)
ara escriut dab la gràfia de Fabra: si amb honor vullats acabar am tot hom haurets a usar de hom malvat no us leixats enganar
En realitat, lo tèxte ei catalan, d'Empordan o de Rosselhon. Que s'ageish d'un extrèit d'un cant titolat en ebrèu שיר נשיר לחתן , sia Shir Nashir le Khatan (en gascon: cantem ua canta tau nòvi) e sostitolat en ebrèu: que compausè... (seguit en occitano-romanç): maestre Bonafes. Lo trobaratz dens l'assag de Jaume Riera i Sans: Cants de noces dels Jueus Catalans, parescut a las edicions"Llibres del Mall" a Barcelona (1974). Los Judius deu Nòrd de Catalonha, de tota evidéncia, practicavan enqüèra la lenga deus trobadors, enqüèra que catalanejant, mes d'un sègle après l'expulsion deus Judius deu reiaume de França. Los ligams enter Judius catalans, lengadocians e provençaus qu' èran estrets, se tractava de la medisha comunitat, unida per la lenga e la cultura. Totun, la lenga parlada peus Judius de Catalonha qu'èra plan lo catalan de l'epòca, aquiu qu'avem un cant compausat en la lenga deus trobadors (mes prononciada a la catalana orientau: enganan que soava anganan) mes los autes cants deu medish manuscrit que son en catalan blos. Qu'ei interessant de constatar la r finau deus infinitius qu'ei plan indicada per ua ר (rech), çò qui indica que devèva soar clarament, ja que la gràfia ebrèa deu romanç ei fonetica.
Aquí, qu'avetz lo còde tà hèr la transcripcion en lètras latinas
Aleph: א = A , o mut davant ua vocala tà començar un mot
Bet o Bhet: ב = B o W (aquesta darrèra en diftongue o triftongue: aw, ew, iw eca = au, eu, iu eca) Guimel: ג= G Daleth: ד= D Vav: ו = consonanta: V, vocala : O (pronunciat ò o ó, sia o o u en catalan, aqueste alfabet non hè pas nada distinction) Tet: ט= T Iod : י = I o E Lamed: ל = L Mem : מ = M Mem finau:ם = M Nun: נ = N Nun finau: ן= N TSadi finau: ץ= TS Qof: ק = K Resh: ר= R Sin o Shin: ש= S (pronunciat ss) (o SH)
Cau légir de dreta a esquèrra com en ebrèu.
Prumèr vers: שי : si, se , shi, she אמב : amb ונור : onor װליאטץ: voliatts אקאבאר: acabar
Que da:
"si/se amb onor voliatts acabar"
Dusau vèrs: אם: am טוט: tot אום: om אבריטץ: abritts, abretts, awritts o awretts א אושאר: a usar
Que da: "am tot om awretts a usar"
Tresau vèrs:
דאום: aqueth mot n'èra pas evident, que calèva separar la daleth de la resta: ד אום donc: d' om מאלבאט: malbat נובש: nobs o nows לישאטץ: lis(s)atts o les(s)atts אנגאנאר: anganar Que da:
"d'om malbat no'ws (o no'bs) lessatts anganar"
Qu'èm en 1450 o 1451. Ara la question seguenta : D'on èra lo judiu qui escriguó aquestes vèrs en occitan vielh?
Bon, aquò deu galò qu'ei estat pas tròp complicat gràcias a google. Ara, passem a un exemple que google ne v'i pòt pas briga ajudar. Aqueste tròç provien d'un manuscrit datat de l'an 5211 deu calendari judiu, sia en 1450 o 1451 deu noste. Aquèth manuscrit qu'ei conservat a la bibliotèca nacionau e universitària de Jerusalem devath la referéncia 8.°3312. Quina lenga e serà? Non, n'ei pas ebrèu. E de quin país?
Alavetz? Ara que hètz mens deus fanfarrons, eh? :D
Bon, com e soi pietadós, que'vs horni lo nom de quauques letras de l'alfabet ebrèu. A l'origina qu'èran sonque consonantas, mès despuish mes de 1000 ans quauqu'uas servéishen tanben de vocalas com indicat ací-dejós.
Aleph: א En la nosta lenga qu'a ua valor de vocala o a vegadas que pòt estar muda quan se tròba a la debuta d'un mot (com la h catalana o castelhana) mès pas tostemps. Bet o Wet: ב Guimel: ג Daleth: ד Vav: ו , en ebrèu, a mes d'estar ua consonanta, que pòt servir tanben tà notar la o de shalom o la u de kibbutz. Idem en la nosta lenga. Tet: ט Iod : י En la nosta lenga, aquesta medisha letra pòt servir tà indicar duas vocalas distinctas (n'ei pas lo cas en ebrèu) Lamed: ל Mem : מ Mem finau:ם Nun: נ Nun finau: ן TSadi finau: ץ Qof: ק Resh: ר Sin o Shin: ש
Bon, a vosautes de jogar! Endavant!
PS. Non vs'enganatz pas de sens, lo bon qu'ei lo maishant!
Ua hèra bona notícia, amics! Xazzar que vien de sortir lo son prumèr CD tant esperat! Que's titola "Que no s'escapin els gossos". Un gos, en catalan com en lengadocian, qu’ei un can, si per cas n' ac sapiatz pas. Lo grop Xazzar qu’ei compausat de sèt estudiants de l’Escòla Superiora de Musica de Catalonha (ESMUC) . Que son: Angela Llinarés (clarineta), Ildefons Alonso (bateria), Toni Vilaprinyó (baish), Clara Peya (piano, acordeon), Noemí Rubio (violon) , Miranda Gas (votz) i Laia Serra (violon). Lo lor tot prumèr disc (o numero 0 tà ac botar a la manièra deus amics de l’Agasalla) n’a pas jamès estat editat mès que podetz escotà’u suu hialat en clicar ací. Atau, qu’auratz ua petita idèa de la lor musica. Tanben poden escotà'us sus línia folk de icatfm, l'emission deu 15 d'agost d'augan tornè transméter lo lor concert qui dèn dens l'encastre deu hestenau Tradicionàrius a Barcelona. Los joens de Xazzar que hèn musica iniciaument d'estile klezmer, ara barrejada de folk, jazz e swing. Son un pauc los hrairs petits de Dúmbala Canalla, un aute grop qu’aimi hèra tanben. E mes que i podem audir lo Francis de Dúmbala Canalla hèr soar la trompeta, enter d’autes convidats. Son deus bons, aquèths joens ! Qu’an ganhat lo concors Sona 9 de 2006. Que cantan sustot en catalan, lhevadas quauquas cantas qui son en castelhan e quitament en francés. Las cantas son totas de la lor composicion pròpia. Dilhèu que’ns cantaran ua cançon en gascon dens lo lor futur dusau CD? Tè, que soi prèst a ajudà’us si volen compausar ua cançon en gascon! Ja sèi que legéishen aqueste blòc a còps. (Doncs, noies i nois, ja m'heu comprès, si voleu afegir un trocet o dos en gascó al vostre repertori, ara sabeu qui contactar! Una canya per pagament, què us sembla? :D) Lo CD qu'ei editat per Kasba music. La lista deus distribuidors que i ei indicada suu site web de Kasba music. Podetz crompar lo CD sus la web de K industria. Tà França, que podetz tanben contactar mosaic music distribution. Que son a Tolosa.
Com ac sabetz tot, ara que's debana la copa deu mond de Rugbí. E suu vessant nòrd deus Pirenèus, deu Bascoat dinc a Catalonha, s'i a quauquarren qui ns'uneishen tot, qu'ei plan la passion tàd aquèth espòrt. Non podèvi pas mancar de dedicar un messatjòt au noste espòrt nacionau e de'vs presentar la nosta equipa. Mès, en prumèr, que m'agrada hicà'i los explics que nse'n hè lo Joan deu Nadau sus l'origina deu rugbí e d'autas vertats que dilhèu non coneisheratz pas a perpaus de l'invencion deu haka...
"- Que i a d'innocentàs qui gausan díser lo rugbí que vien d'Anglaterra.
- Ah! E n'ei pas vertat ?
- Lo rugbí, abans, ne s'aperava pas lo rugbí. Que s'aperava la sola, pr'amor qu'ac jogavan a Mauleon. Qu'ac jogavan a Mauleon, e que i avèva trenta Bascos que's pelejavan tà ua borsa. Que n'i avèva de morts...e ua pièla de herits ! Un dia, que'us viengó l'idèa d'umanisar las règlas. Qu'an prengut un arbitre... - Ah! E aquò tàd evitar que's pataquegin ? - Non ! tà que'u pataquegin ad eth, l'arbitre ! - Ah ! E alavetz ? - Tot aquò b'anava plan per un moment mès a la fin, los arbitres que se'n hartèn de's har pataquejar e ne volèvan pas mei viéner. - Lavetz ?
- Alavetz qu'invitèn los Bearnés a jogar ! Donc los Bearnés que viengón. Arribar qu'èra pas mauaisit, tornà-se'n qu'èra un drin mei complicat... Alavetz los Bearnés que decidèn d'organisar la partida de retorn com cau. Qu'inventèn dus cants : un imne nacionau, l'aute qu'ei un cant de guerra: lo cant deu nhacar. Mantuns Bascos e Bearnes qu'immigrèn tà Navèra-Zelanda e que i importèn lo nhacar que vadó acerà lo haka."
Aquí, qu'avetz la letra deu noste imne nacionau (en la version gascona originau), enfin au mens la petita part cantada (magnificament) peus nostes rugbymen :
Aqueras montanhas, que tan hautas son M'empachan de véder mas amors on son
Si canti, jo que canti Canti pas per jo Canti per ma 'miga Qu'ei auprès de jo
De segur, qu'ei l'imne mei polit de tot lo planeta, tà jo en tot cas. E'n coneishetz d'autes, vosautes, d'imnes nacionaus qui sian ua cançon d'amor tà ua dauna ?
Abans de véder la video, que vòli dar ua petita leçon de gascon taus mens amics legidors catalans. Brembatz-vos que nh= ny, lh = ll, sh = x, ch= tx, e si n'avetz pas nat diccionari gascon a casa, assajatz donc de trobar lo mot dens lo diccionari català-valencià-balear (iberoccità, qué! :D ), après n'aver adaptat la gràfia ben segur. Per exemple: empachar: empatxar (impedir).
Brembà's : membrar-se Haut : alt Nhacar (pronunciat nyacà) : mossegar, donar un "nyac". Aquí, que n'avetz la definicion de nyac en "iberoccità":
NYAC m. || 1. Onomatopeia del mossegar o de dues coses que acostant-se s'enclouen una a l'altra. Al espolsar la cara de l'enemich comú, aquest li fa: nyac!, y d'una ràpida mossegada se n'hi endú una ploma del plomer, E. Soler de las Casas (Jocs Fl. 1904, p. 189). || 2. fig. Rèplica que tanca de cop (Lluçanès). «Quin nyac més ben dat!»
ac: ho entà, tà: per, per a Véder/véser/véier= veure/vore
Mercés au "hilhdeputa" (sic) per la video. Son plan (tròp) raras las videos de Nadau. Un grop emblematic e deus bons, que'n soi fan, plan segur. Qu'ei tot per uei!
El govern català està provant de legalitzar la caça d’ocells amb vesc (cola) mitjançant un decret.
Aquest cruel mètode està específicament prohibit per les lleis europees perquè a més és massiu, no és selectiu i és impossible de controlar adequadament.
En el nom de la “tradició” els caçadors usen reclams electrònics i centenars de milers de tords en migració des del nord d'Europa, i un 30% d’ocells d’espècies protegides, són atrets als arbres empastifats de vesc, en “barraques” tancades, i morts a les Terres de l’Ebre entre Octubre i Novembre.
En el mateix projecte de decret el govern català vol també legalitzar una modalitat de caça amb xarxa anomenada “filat”, que consisteix en atrapar ocells assedegats atrets per bacinetes d’aigua, mètode també prohibit a Espanya per no selectiu i impossible de controlar.
La protecció de la natura desenvolupa arreu noves actituds, però el govern català “progressista i ecologista” mira vers un passat de caça de supervivència que destrueix espècies protegides. Signa si us plau a la nostra campanya contra aquesta legalització i reenvia aquest missatge als teus coneguts.
La biodiversitat és patrimoni de tots.
Per a adherir-vos contra el decret, cliqueu ací (en català, en castellano, auf Deutsch, en français, in English). __________________________________
Amics, jo qu'ac èi hèit, ara per qué pas vosautes? Mercés a en Damià (lista gironina de discussion "naturmania") e a l'Aleix (l'Ateneu Naturalista de Girona) per m'aver enviat lo messatge en prumèr.
En Israèl que i a ua comunitat marroquina pro grana, francofòna e, segon las lors procedéncias comunitàrias, arabofòna o ispanofòna (que i parlan lo judeo-espanhòu marroquin o haketiyya, ua varietat de l'espanhóu uei lo dia practicament totaument "recastelhanisada"). En 1994, qu'estó creat l'Orquèstra Andalosa d'Israèl a Ashdòd, vila portuària d'Israèl on i viu ua comunitat marroquina importantissima. Lo projècte d'aquera orquèstra, creada per Motti Malka e lo doctor Yehiel Lasry, qu'èra de tornar apropià's la tradicion arabo-andalosa deus judius marroquins e la hèr conéisher en Israèl. Qu'èra ua jòga pro arriscada, dens un país on tot çò qui vien deus Arabes èra suspècte o despreciat. Mès vedetz: eths que son deus hèra bons, e qu'an agut un succès deus grans, tan en Israèl com au Marròc, on joguèn davant lo rei e on arrecebón un arcuelh triomfau. De notar: la màger part deus violonistas de l'orquèstra que son...rus e de formacion classica. Qu'an degut apréner l'estile e lo frasat arabes, devath la direccion du doctor Avi Eilam Amzallag.
Que podem escotar suu hialat tres cants tirats deu concèrt qui dèn a Yafo/Jaffa au ras de Tel-Aviv. Tres musicians marroquins i èran convidats, dont lo gran "cantador" Abdessalam Sefiani. Abdessalam e lo son grop de musicians qu'estón amenaçats de mòrt peu Hamas durant la lor virada en Israël (1999), ço qui provoquè l'annulacion de mantuns de lors concèrts prevists acerà. La coneria umana non coneish pas cap limit! Abdessalam, en arabe, que vòu díser: servidor de la patz...
Anem! Musica! En prumèr, ua version esplendida, d'estile arabo-andalós, deu magnific cant qui tracta de l'exili ya rayah, compausat peu regretat musician algerian Abderrahman Amrani, mes conegut com Dahmane El Harrachi. Aquí, lo cantaire qu'ei l'israelian Émile Zrihan. "Quina que sia la toa destinacion, un dia o l'aute, que tornaràs tau lòc que vas quitar" que'ns ditz la letra d'aquesta cançon.
Lo dusau tròç qu'ei bint bladi , un cant plan conegut e hèra popular au Marròc.
E lo tresau qu'ei com un dialògue arabo-ebrèu, la part arabe qu'ei cantada per Abdessalam Sefiani, l'ebrèa per Émile Zrihan. La part ebrèa qu'ei un cant deu shabat que la musica n'ei la medisha que lo cant marroquin. Tà escotà-la, que cau clicar ací.
E ara tres videos que'ns mostran ua version redusida de l'orquèstra jogant suu platèu de la TV israeliana.
Yedid Nefesh ("aimador de la mea amna") qu'ei un poèma escriut en ebrèu au sègle 16 per rabbi Eleazar Azkari, un cabalista de la comunitat judeo-espanhòla de la ciutat de Tsfat (Safèd), en Galilèa. Uei lo dia, aquèth poèma que hè partida deus cants deu shabat dens las comunitats tan ashquenasim com sefardim. La musica que n'ei diferenta segon las comunitats. Aquí lo poema qu'ei cantat (en ebrèu) per Benyamin (Benjamin) Bouzaglo sus un aire deu repertòri arabo-andalós, segon la tradicion judeo-marroquina. (Lo Benjamin que nascó e qu'estudiè en França e qu'a las duas nacionalitats, francesa e israeliana.) Los judius marroquins sòlen cantà'u normalment lo divendre ser quan comença la hèsta setmanau deu shabat. Lo dia deu s(h)abat qu'ei... lo dissabte, plan segur, com lo noste mot ac indica enqüèra hòrt plan.
Mancan pas sonque los ioio que son tant deus judius com deus musulmans! A jo, m'agrada hèra la musica arabe! A mes que'vs confiarèi un secret: si viatjatz en Israèl e voletz minjar plan (n'ei pas tostemps facile en aquèth país), hètz-vos invitar en çò de Marroquins! Coscos, tajins e pèishs deus bons, sens parlar deus pastis hèits a casa e deu tè dab menta...e l'ospitalitat magrebina assegurada!
Suu site de l'Orquèstra Andalosa d'Israèl, que podetz escotar d'autes tròç de la lor musica (pas los miélhers, malurosament). Lo site qu'ei en ebrèu, mès lo jogador de mp3 que's ved de plan. Vs'oblidetz pas de clicar sus >> tà hèr desfilar los trossets, n'i a pas sonque un! Si non, qu'avetz tanben la version "americana" deu site! Cercatz, que trobaratz! :D Tà crompar los lors CDs, que cau cercar "Orchestre andalous d'Israël" e Orchestre andalou d'Israel, dab o sens la s a "andalou(s)". Qu'an produsit tanben tres DVDs. Que'us trobaratz sus amazon.fr e a la FNAC. Que vs'aconselhi particularament los dus CDs titolats "du maghreb avec amour" e "maghreb 2". Que son excellents.
Mercés tà Asier (Fiondil) per las duas primeras videonetas. Tà vs'assabentar mes suu grop xarnege, que vs'aconselhi de visitar lo lor site hòrt interessant . I trobaratz en particular ua video de presentacion tirada d'ua emission d'etb2 (en castelhan). En prumèr, qu'avem un exemple de sauts (Jauziak o Jauzikoak) soletins de la categoria deus xoxarrenak. Que son descrits dens un libe publicat a Bordèu dens las annadas 1900 peu canonge Pierre Laharrague devath lo títol: "Dantza yauzi osoak bere seguidekin", o sia en gascon: "sauts bascos autentics dab nau seguidas". Los sauts bascos autentics descrits peu bon canonge que son de dotze tipes. Los xoxarrenak que'n son un. Los instruments tipics de la Sola (Xiberoa /batuaz: Zuberoa) e de la vath d'Ossau (Bearn) son la flabuta ( flaüta, flaüt, hlaguta, hlagut o hlaüt segon los dialectes) de tres horats e lo tamborin de cordas. La flabuta ossalesa e lo tamborin de cordas ossalés que son practicament los medishs instruments que la xirula e lo ttun-ttun de Sola . Ailàs, la xirula (o txirula o txülüla), qu'ei chic a chic remplaçada peu "txistu", de tonalitat mes baisha, qui'ns vien deu vessant sud deus Pirenèus. Per çò qu'ei deu tamborin de cordas, qu'èra jogat dens ua partida hèra grana de la cadea pirenenca. Ne trobam traças un pauc pertot deu gòlf de Gasconha dinc a la region occidentau de la Catalonha vielha au sud, e dinc a la Val d'Aran au nòrd. Qu'ei donc un instrument tipic de las regions on lo proto-basco estó estat parlat. Caduts en desuetud excepte en Bearn e en Bascoat, qu'assistim a ua renavida deus tamborins de corda un pauc pertot, en particular en Aragon, Bigorra e Aran, gràcias aus luthiers qui tòrnan fabricar copias deus instruments regionaus antics. Atencion: las traças mei antigas d'aquèth instrument, que las trobam plan en Bearn e non pas en Bascoat (d'acòrd, qu'èm un pauc "chauvins", nosautes gascons :D). Que cau remarcar la tradicion tamborinaira qu'ei estrictament orau, donc los jogaires deus instruments recuperats n'an pas nada idèa deu repertòri antic deu lor instrument. Aquò rai! Aquí Joan Baudoin que'ns hè lo tamborinaire e lo xirulari, acompanhat au violon per Juan Ezeiza e au bozoqui per Josean Martín Zarko . Enfin, que notaratz las versions super-modèrnas (electronicas) deu tamborin de cordas e de la sansaina jogats per Matèu e Roman Baudoin. Los hrairs Baudoins que son inventors d'instruments de musica, a mei de jogar dens mantuns grops de musica gascona.
Ara, un cant de nau . Los cants de nau que son plan tipics de Gasconha. Que son aperats atau pr'amor que començan dab nau (9) elements (aquí 9 arròsas). A cada coplet, que n'i manca un de mei. La musica d'aquèth cant lanusquet titolat "a l'entorn de ma maison" qu'ei ua dança (rondèu).
A l’entorn de ma maison, Nau arròsas en boton.
Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’arròsa ! Arrosèr fleirejant, viva lo bèth boton d’argent !
A l’entorn de ma maison, Ueit arròsas en boton, eca
Sèt, sèis, cinc, quate, tres, dus, ua...
Poderatz notar la joentut viscaina que dança lo noste rondèu dab plaser :))!
Ara ua auta version deu medish rondèu, cantada en lo piemont occitan d'italia. Los nostes tres Baudoins qu'assajan d'animar las tropas, que sembla mes complicat qu'en Viscaia!! :)))
E ua auta a l'Ostau Basc de Mexic ciutat, tà la hèsta deu Baztango eguna (la diada deu Baztan, país de la vath de Bidassoa en Navarra). Qu'an degut estar susprés los bascos deu Mexic lol!
Bon, urosament, quan lo Joan e lo Matèu e sortéishen la lors flabutas, aquò que soa familiar :D!
Doman qu'ei lo dia de LA diada. Quauques amics de l'Agasalla, lo grop de la joentut nòrd-catalana per la defensa de la lenga catalana a la Catalonha deu Nòrd, seràn presents a Barcelona. Si'vs platz, anatz a encontrà'us! Necessitan la vòsta ajuda e la vòsta solidaritat! On trobà'us? Que'us deishi la paraula: "Ens trobareu cap a l'arc de triomf on tindrem una paradeta, hi podreu trobar les nostres samarretes, i també la nostra revista "Diguem-ho!". A veure si veniu a trobar-nos!!" Cap a l'arc de triomf, no'us podetz pas mancar! Anem! Una mòstra de solidaritat dab aquestes joens qui volen recuperar la lor cultura, qui ei tanben la vòsta, açò b'ei ua accion plan apropriada per un dia com aquèth, non trobatz pas?
PS Diguem-ho n° 1 qu'ei arribat!!! ( de notar: lo n° 1 qu'ei lo dusau, que son plan complicats aquestes joens!! :D) Lo podetz descargar ací o en clicant suu ligam qui segeish:
Dimècres qui vien, que hestejam lo cap (Rosh) d'an (HaShana) judiu, l'an nau 5768. Que'n profièti tà've prepausar d'escotar la cançon israeliana plan coneishuda ירושלים של זהב (Yerushalayim Shel Zahav: Jerusalem d'aur/òr) interpretada aquí per la magnifica cantaira israeliana d'origina yemenita Ofra Haza, ailàs tròp d'òra desaparescuda.
Que sabetz la musica de l'imne nacionau israelian, HaTikva (l'espèr) qu' ei ua adaptacion de la Moldau de Smetana. Çò que dilhèu non saberatz pas: quina ei l'origina de la musica de Yerushalayim Shel Zahav, qui ei considerat un pauc com lo second imne nacionau israelian? Si n'ac sabetz pas, non vs'i poderatz pas escàder. Que provien d'ua cançon titolada Pello Joxepe (Pèir Jausèp en basco), compausada per un bertzolari de Guipuscoà (Gipuzkoa) Juan Francisco Petrirena Recondo, dit Xenpelar (1835-1869). Aquera sonsaina qu'ei uei lo dia considerada com tradicionau en Euskadi. Qu'estó introdusida en Israel peu Paco Ibáñez qui la cantè durant un espectacle a Tel-Aviv en 1962. La poetessa israeliana Noemi Shemer (1931-2004), qui i èra presenta, que n'adaptè la musica en compausar Yerushalayim Shel Zahav. Aquí, qu'avetz la letra deus prumèrs coplets de Pello Joxepe, en la lenga deus davancèrs, seguida per ua virada (aproximativa) en lenga nosta:
Pello Joxepe tabernan dala
haurra jaio da Larraulen (Bis)
etxera joan da esan omen du:
“Ez da neria izanen,
beraren amak topa dezala
haur horrek aita zein duen”.
Hau pena eta pesadunbria!
Senarrak haurra ukatu (Bis)
“Pello Joxepe bihotz neria
haur horrek aita zu zaitu
haur horrentzako beste jaberik
ezin nezake topatu.
Mentre que Pèir Jausèp èra au bar
Neishó lo nèn a Larraul
Tornè a casa e digó que non èra d’eth
«Que sia la mair la qui tròbe
On aqueth nèn a son pair!»
Ai, quina pena e quin tristèr
Que l'òmi arrefuse lo nèn
« Pèir Jausèp, coret men,
Aqueste nèn que t’a a tu com pair
No'u ne poderí trobar cap aute! »
Lo Paco, juntament dab l'Imanol Lartzabal, que gravè la soa version de Pello Joxepe, que'n poderatz escotar un troceton aquí .
Bon! Tot aquò que'm da un encàs deus bons tà'vs hèr escotar ua auta cançon aparentada, plan beròia tanben. Qu'ei deu Mikel Laboa e que's titola Ihesa zilegi balitz (si la huejuda estosse legitima).
Ihes betea zilegi balitz,
nunbait balego bakea,
ni ez nintzake etxe ertzeko
loredien maitalea.
Ni ez nintzake oinazearen
menpeko mixerablea,
oihu zekenen destinatzaile,
etsipenaren semea.
Ni ez nintzake iñorentzako
eskandaluzko kaltea, lur hotz batetan aldatutako
landare sustrei gabea.
Ihes ederra zilegi balitz,
urra ahal baledi katea, ni ez nintzake ontzi gabeko
itsasgizon ahalgea.
Si la plena huejuda estosse legitima,
s'en quauque lòc avosse patz,
jo non serí au ras de l’ostau
l’aimador de las flors.
Jo non serí l'esclau
miserable de la dolor,
objècte de crits insensibles,
hilh de resignacion.
Jo non serí tàd arrés
domau d’escandal,
Planta sens arraditz
transplantada
dens terra hrèda
Si la beròia huejuda estosse legitima,
si se podosse trencar la cadea,
jo non serí un marin vergonhós
sens barca.
__________________________
Huejuda = fugida
au ras =a la vora
ostau= casa
hilh = fill
arrés = ningú (arren, ren = res)
domau = dany, prejudici
arraditz = arrels
hrèd = fred
beròi = bonic
cadea = cadena
marin = mariner
Vam! Tà acabar, ua auta version de Yerushalayim shel zahar, interpretada per la Shuli Natan:
De los Pirenèus qu' arriulan los gaves capvath l'arribèra. Lo mot "gave" designa un riu peirós qui chorra a la montanha. Non n'i a pas mes gascon qu'aqueth mot qui ei totaument desconeishut en lengadocian e en catalan. Qu'ei lo nom de mantuns rius enter lo Bascoat e lo Haut-Ador. Lo mot ei passat dens la toponomia oficiau: gave de Pau, gave d'Oloron. E qu'ei estat quitament prestat au francés tà designar los torrents e rius pirenencs, com en gascon. Dens un document de 1388 lo gave d'oloron que i ei mencionat com lo "gaver". E com i a arriulets qui pòrtan lo nom de gabarret o gabarròt en Biarn, se pensa que gave provien de "gabarum" or "gabarrum". L'origina d'aquèth mot qu'ei desconeishuda, non s'explica pas per l'euskara modèrne. Los gaves son elements simbolics de la montanha gascona. Dens la nosta tradicion orau, los Pirenèus que son sovent aperats, de manièra metaforica, lo país deus gaves. Me brembi de la prumèra leçon deu cors de gascon per Robèrt Boisgontier e Jacme Darrigrand. Qu'èra un extrèit d'un conte arrecuelhut en Gasconha centrau per Joan-Francés Bladèr. Que'n vos poderí recitar un trocet de cap : "Enfin, arribèn dens un país sauvatge e negre, un país de hauta montanha, on los gaves tomban de tres mila pès. Aquíu i a pas ni prèste, ni glèisa, ni cementeri. Aquíu viven los becut, gigants hauts de sèt canas. Quan gahan un crestian, lo hèn còser tot viu sus la gresilha e se l'avalan d'un sol bocin" o quauquarren semblant. Dens l'imaginari gascon, los Pirenèus que representavan un mond desconeishut, ostile e perilhós, on i valèva mes non anar. Qu'èra lo cap deu mond. Qu'èra la frontièra. Au delà, dens lo país deus gaves, los gavòts o gavaches qu'èran monde qui non parlavan pas gascon. A la montanha gascona, gavòts e gavaches que's disen deus Espanhòus. Mès lo mot gavache qu'a viatjat hèra! Qu'ei passat au lengadocian e au catalan devath la fòrma gavach/gavatx, e tanben au castelhan (gabacho). En lengadocian, lo mot gavach qu'a dus sens, segon l'Alibert. Prumèr, un montanhòu branassèr. E segond, ua persona de lenga d'òil. A l'arribèra gascona, los gavaches que son tanben los vesins de lenga d'òil. Dens lo departament de Gironda, que i a duas enclavas de lenga d'òil (santongés), en plen país gascon o occitan, de noms respectius Gavacharia Grana (en francés: "La Grande Gavacherie" o enqüèra "le Pays Gabaye") e Petita Gavacharia de Montsegur (La petite Gavacherie). En Rosselhon, los gavatxos son los Occitans vesins. En Espanha, los gavatxos/gabachos son los Francés. Donc, a cadun lo son gavache !
Lo santongés que pertanh a la lenga (o las lengas) d'òil com lo francés. Mès parlar santongés n'ei pas briga parlar francés! Los petits escolans santongés deu sègle passat que devèvan avisà-se'n lèu, praubets! Eths tanben, com tots los autes, qu'èran castigats si parlavan "patoé".
Té, tà vosautes qui comprenetz lo francés, qué vòlen díser aquestes mots plan corrents en parlar santongés deu "pays gabaye": a, acacher, affeurdillée, agrâlé, aillan, aive, aigail, ajhasse, ajhuer, aisine, aquiller, aneut, angrote, arrojer, beun'aise (jh'seu beunaise ....),benaise, bespagne, beurnicasser, bourder, busoter, bughée (du linghe blanc de bughée) bourin, belughée (o l'avait tot eune belughée), beurlander, beurlanderie, beurlière, bail, bassée, balai, balots, baille, bougner, bouère, bastiot, boure, bouillée, burgot, buffer, bouzit (coupeur de bouzit)... ??? Bon, que'vs passi la resta. La responsa, que la trobaratz aquí. Ah! E per çò qui tòca a l'intercomprehension dab lo francés, que'vs deishi hargar la vòsta opinion pròpia en escotar aquèth trocet d'un devís en santongés (parlar de la Gavacharia Grana) :D::
Que'm podetz enviar l'arrevirada :D! Alavetz? Lenga d'òil o lengaS d'òil? Vos caleré modificar la vòsta mapa de las lengas de França e hicar la frontièra lingüistica deu francés fòrça mes au nòrd, ça'm par. La lenga santongesa normativizada qu'estó arreconeishuda oficiaument com lenga de França. Non li manca pas pus arren, "sonque" l'oficialitat, tà vàder realitat...Anem! L'espèr n'ei pas mort! Estirem l'estaca!
En 1969, lo Peret cantava a la TV de Franco en catalan
i enredant per allà i enredant per aquí d'aquesta manera em va pujar a mi
així es guanyava la vida el meu pare, el mig amic i el pobre del que li comprava se'n quedava ben lluit però ho feia amb una gràcia i hi posava tant d'estil que inclús havia venut trajos a algun guardia civil
En 2007, lo Peret qu'a ressuscitat e que'ns hè arremarcar que l'aiga'u hè vàder bèth.
Jo que compreni hèra plan aqueste messatge :D. De tota manièra, lo Peret qu'ei e que serà tostemps lo Peret !
La prumèra lenga pròpia de Catalonha qu'ei... lo catalan, ben segur. E la dusau, la coneishetz? Quan e arribèn a la peninsula iberica, a la fin de l'edat miejancèra, los "kale" (gitanos), com tots los romà, que parlavan lo romaní, ua lenga qui s'aparenta hòrt au singalés (parlat au Sri-Lanka) e au sanscrit. Chic a chic, la sintaxi romaní de la lenga deus gitanos de Catalonha qu'estó remplaçada per la deu catalan tà formar ua lenga navèra coneguda com katalanò-kalò o calò catalan. Qu'ei l'auta lenga pròpia de Catalonha. Malaüradament, la lenga que's moreish lentament davant l'indiférencia escandalosa, mès ailàs pas guaire inabituau, de las autoritats, que sian estataus o regionaus. En França tanben, que trobam comunitats de gitanos catalans: a la Catalonha deu Nord mès tanben en Lengadòc e en Provença. Que son descendents de gitanos qui huéjon d'Espanha a la fin deu sègle 18, acaçats per las persecucions e los malastres. Uei lo dia, que contunhan de parlar catalan, mès pus guaire la lenga kalò.
Uei lo dia, au cap de 5 sègles de preséncia deus gitanos en Catalonha, la lenga kalò qu'ei amenaçada d'extincion completa. Totun, la presa de consciéncia d'apartiéner a ua nacion romaní que miè un letrat gitano d'Andalosia, en Juan de Dios Ramírez-Heredia, tà hargar ua lenga sintetica aperada romanò-kalò. Aquera lenga, basada suu romaní comun, qu'a incorporat d'elements especifics deus parlars kalò ibérics. Qu'ei destinada a tots los kale qui's vòlen recuperar la cultura pròpia.
Aquí, que podetz escotar ua cançon interpretada en calò per en Pere Pubill (Peret, lo rombero plan conegut) titolada Xaví (la video non data pas de gèr!):
Ara, si voletz vos hèr un karaoké (mès no'm demandetz pas de vos dar la version occitana):
Xaví - letra e musica de Pere Pubill Calaf (Peret)
Xaví, manguis at camelo
Xaví, manguis at duquelo
Xaví, manguis at camelo
Xaví at camelo mistó
Tuquis batus
manguis batus
gallibelan da nusotri
manguis i mutsubat
am camelo romandiña
Ua, nà, najà
Ua, nà, najà
Xaví villén amán
Amán villén xaví
Ca manguis at duquelo
Xaví villén amán
et duquelo mistó
aman villén xaví
Sinelas bon venir
Xaví villén amán
i at camelo par man
De todis las calis
que pingarelu, man
Tuquis sinelas xaví
La que camelo par man
Xaví villén amán
Amán villén xaví
Ca manguis at camelo
Xaví villén amán
at camelo mistó
aman villén xaví
romandiñarme camelo
xaví villén amàn
Sinelas bon venir
aman villén xaví
De todis las calis
que pingarelu, man
Tuquis sinelas Xaví
La que camelo par man
Xaví villén amán
Amán villén Xaví
Literatura tà vos n'assabentar mes:
REVISTAS
I Tchatchipen: lil ada trin tchona rodipen romani = I Tchatchipen: revista trimestral d'investigació gitana. - Barcelona: Institut Romanò de Serveis Socials i Culturals, [1993]- . – Trimestral. - ISSN: 1133-6424
Nevipens romani = noticias gitanas: publicación quincenal en defensa de lo derechos humanos, contra el racismo y la discriminación / dir. Javier Pérez Senz. - Barcelona: Unión Romaní, [1986]- .
La Població gitana de Catalunya: informe final de l'estudi de la Generalitat de Catalunya. – A: “Tchatchipen”, 53 (gener-març 2006), p. 4-14. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2006.
El Primer diccionario kalò publicado en España (Trujillo, 1844): un anàlisis de sus fuentes / Ignasi-Xavier Adiego. - A: “Tchatchipen”, 54 (abril-junio 2006), p. 23-36. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2006.
La "Vitualidad" gitana. Identidad gitana en la red / Mayte Heredia. - A: “Tchatchipen”, 54 (abr.-jun. 2006), p. 37-46. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2006.
El Futur del romanò: cap a una política de pluralisme lingüístic / Yaron Matras. – A: “Tchatchipen”, 51 (jul.-set. 2005), p. 37-54. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2005.
Centro de Investigación y Acción contra todas las formas de Racismo. Los Romà: el resultado de una "naturalización" forzada y la presión del vocabulario políticamente correcto / AVER (Centro de Investigación y Acción contra todas las formas de Racismo). – A: “Tchatchipen”, 46 (abril-junio 2004), p. 11-13. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2004.
Del Romaní comú als calós ibèrics Ignasi-Xavier Adiego. – A: “Llengua & literatura: revista anual de la Societat Catalana de Llengua i Literatura”, 15 (2004), p. 211-235. - Barcelona: Institut d'Estudis Catalans”, 2004.
La Lengua romaní y el proceso de afirmación de la nación romaní / Morgan Garo. – A: “I Tchatchipen”, 48 (octubre-diciembre 2004), p. 34-43. - Barcelona: Instituto Romanò de Servicios Sociales y Culturales, 2004.
Algunes dades sobre els gitanos de Catalunya i la seva antiga llengua / Jean-Paul Escudero. – A: “Treballs de Sociolingüística Catalana”, núm. 14/15. (2000), p. 53-58. - València: Eliseu Climent, 2000. - ISSN: 0211-0784
Aspectes lingüístics i culturals dels gitanos de Gràcia i el Raval / Elisenda Saladrigues. - A: “Treballs de Sociolingüística Catalana”, núm. 14/15, (2000). P. 59-75. - València: Eliseu Climent, 2000 - ISSN: 0211-0784
Fonaments del pensament gitano avui: ponència aprovada pel Comité Nacional de la Unió Romaní: Sevilla, novembre de 1994 / ponència marc redactada per Diego Luis ... [et al.] – A: “I Tchatchipen”, núm especial, (1996) - Barcelona: Institut Romanó de Serveis Socials i Culturals, 1996 - 37 p.
LIBES:
Llengües ignorades / Jordi F. Fernández i Gorka Redondo (editors) ; Jordi Colomina i Castanyer ... [et al.]. - Vic: Emboscall ; Terrassa: Amics de les Arts i Joventuts Musicals, 2006. - 132 p. – (Mnemosine (Emboscall) ; 33). - ISBN: 84-96443-55-8
El Romaní: el record d'un poble: els gitanos, una nació amb llengua pròpia? / Mariona Masferrer i Fons ; director: M. Teresa Verdaguer Autonell. - [Barcelona]: Generalitat de Catalunya. Comissió Interdepartamental de Recerca i Innovació Tecnològica (CIRIT), 2005. - 95 p. – (Premis CIRIT a la Joventut ; 25). - ISBN: 84-393-6763-5
Multilingualism in Spain: sociolinguistic and psycholinguistic aspects of linguistic minority groups / edited by M. Teresa Turell. - Clavedon: Multilingual Matters, 2001. - 389 p. – (Multilingual Matters ; 120). - ISBN: 1-8535-9491-1 (cart.)
TOPOGRÀFIC: SL/E-Tur
Primer manual de conversa romanó-kaló = Angluno pustik pa vakeripen romanò-kalo / [direcció] Juan de Dios Ramírez-Heredia ; [coordinador, José Manuel Flores ; traducció al català, Direcció General de Política Lingüística de la Generalitat de Catalunya]. - [S. l.]: Institut Romanò de Serveis Socials i Culturals, 2001. - 63 p. : il. col. - ISBN: 84-931086-7-7
Congrés Europeu de la Joventut Gitana (1: 1997: Barcelona). I Congrés Europeu de la Joventut Gitana: conclusions: Universitat de Barcelona: 6-9 novembre 1997. - Barcelona: Unión Romaní, 1998. - 111 p.
The time of Gypsies / Michael Stewart . - Oxford: WestviewPress, 1997. - 302 p. - ISBN: 0-8133-3198-6
Romani in contact: the history, structure and sociology of a language / edited by Yaron Matras. - Amsterdam: John Benjamins, 1995. - 205 p. – (Amsterdam Studies in the Theory and History of Linguistic Science ; 126). - ISBN: 1-556-19580-X
Sabor de rumba: identitat social i cultural dels gitanos catalans / Albert Àlvarez i Aura, David Iglesias i Xifra, Joan Anton Sanchez de Juan; presentació de Pere Pubill Calaf "Peret"; pròleg de Manuel Delgado. - Lleida: Pagès, 1995. - 127 p. – (Col•lecció d'Assaig Argent Viu ; 16). - ISBN: 84-7935-264-7
The Gypsies / Angus Fraser. second edition. - Oxford: Basil Blackwell's, 1995. - 339 p. – (The Peoples of Europa).
Historia del pueblo gitano/ Juan José Santos Rivas. - Almeria: Imprenta Bretones, 1990. - 198 p. - ISBN: 84-404-3713-7
El Libro blanco: los gitanos españoles / dirección: Jesús María Vázquez ; secretario eneral técnico: Féliz Medín García ; trabajo de campo: Joaquín Bandera González. - Madrid: Secretariado Nacional Gitano, 1982. - 32 p.
Documents inedits:
Enfoque de la ECRI país por país: informe sobre España = Approche pays-par-pays de l'ECRI: rapport sur l'Espagne = ECRI'S country-by-country approach: report on Spain / Comisión Europea contra el Racismo y la Intolerancia. Consejo de Europa = Commission Européenne contre le Racisme e l'Intolerance. Conseil de l'Europe = European Commission against Racism and Intolerance. Council of Europe. - Estrasburgo : Consejo de Europa, 1999 . - 18 + 18 + 16 p. – (CRI ; (99)4)
Documentacion periodistica::
Podeu consultar la base de dades de premsa del Centre de Documentació en Sociolingüística, on trobareu notícies, articles d’opinió, editorials i altra documentació periodística relacionada amb aquest tema, des de l’any 2000 fins a l’actualitat: Per obtenir informació sobre el tema d’aquesta bibliografia, seleccioneu en el camp “Text lliure”: “Caló” o “Gitano” i en el camp “Àmbit geogràfic”: “Espanya”, “Portugal” i “Andorra”
Seleccion sites web: Caló (lenguaje) Article de l’enciclopèdia Wikipèdia. Conté enllaços sobre el caló i a un diccionari caló-espanyol-anglès.
The Gypsy Lore Society. The Gypsy Lore Society The Gypsy Lore Society és una societat internacional de persones interessades en l’ètnia gitana. Fou fundada a Gran Bretanya el 1888.
