NÒRMA: aranés o composicionau?

Que’m sembla significatiu d'ua cèrta evolucion lo fèit que lo president actuau de l’Institut d’Estudis Occitans (IEO) non hàsca servir lo bilingüisme lengadocian-gascon tà comunicar dab los sons socis contràriament a En Pèire Bec. En Pèire Bèc qu’escrivèva en lengadocian com a president de l'I.E.O. mès la soa pròpia òbra qu’ei escrivuda en gascon (e pas d'ua sòrta quau que sia, que i tornarèi) mentre  lo president actuau En Dàvid Grosclaude qu'ei monolingüe en occitan: n’emplega pas jamès lo lengadocian, ça'm par, sonque un gascon blós, tant tà l'escríver com tau parlar.

Los escrivans gascons – dab hèra pòcas excepcions- qu’an tostemp escrivut en gascon, enqüèra que non sia pas guaire en ua lengua unificada. La literatura gascona, malurosament, demora, per fòrça, de caire dialectau: los autors gascons qu'escríven en generau en tot seguir ua nòrma locau se non localista o personau. Non i a pas mes localista que la lengua deu mes gran escrivan gascon de tostemp, En Bernat Manciet. Que’m cau senhalar ua excepcion importanta: la d'En Pèire Bèc qui escriu en gascon composicionau, sintetic, ua mescla personau e hòrt agradiva d'elements prenguts de guaireben tots los dialèctes deu gascon. Notatz que la soa lengua escrivuda qu’ei ben gascona, n’ei pas hèita d’occitan composicionau, non, qu’ei 100 % gascona e de fòrça bon léger per composicionau que sia.

Aquò que poderem aperar lo paradòxe esquizofrenic occitanista : n’avem pas cap de lenga occitana normativizada unificada, sonque ua bèra coleccion de varietats mes o mens ben normativizadas - çò que la nomenclatura oficau de l’I.E.O anomena « dialèctes » mès que no’s pòden pas considerar tots coma taus se prenem coma unitat de mesura linguistica lo "catalan-valencian-balear", lo catalan, qué, qui èra enqüèra ua varietat occitana au mens dinc en 1934. A despieit qu’ajam a man nosta ua lengua gascona sintetica normativizada per un president de l’Institut d’Estudis Occitans En Pèire Bec, ailàs d’usatge exclusivament personau dinc adara, l’I.E.O medish non va pas jamès encoratjar nada unificacion normativizadora gascona e la lengua gascona d’en Pèire Bec n’estó pas jamès promaguda peus gramaticians per rasons que non m'expliqui pas. Avem plan segur gramaticas gasconas que presentan clarament ua volontat normativizadora mès las causidas que son divergentas segon las universitats e/o los autors. B’ei per aquò que hè besonh ua academia tà decidir de manèira colegiau quin e cau escríver lo gascon estandard.

Lo diccionari francés-gascon en dus volumes de l’IEO que demora de caire plan dialectau, e qu’ei de dòu hèr de constatar que quauquas zònas i sian oblidadas o negligidas. En particular, los mots deu gascon sud-orientau, pròpis deus parlars de Comenge, Coserans e d’Aran, non s’i tròban en generau paso o qu'i son ben malament arrepresentats. Que cau saludar lo tribalh hèit, çaquelà. Qu’aquestas linhas non sian pas arresentidas coma criticas d’un apèr irremplaçable au dia de uei. Mès, de tota faiçon, la tòca d’aqueth diccionari non pòt reaument estar considerada coma normativizadora.

L’IEO qu’a hèit un tribalh formidable en mantuns domenis. N’i a totun un on lo son tribalh n’a pas brilhat, tà non pas díser qu’ei estat catastrofic, qu’ei lo de la normativizacion en generau e la deu gascon mes particularament, per rasons perfèitament explicablas istoricament. L’IEO qu’a ua responsabilitat de las màger dens la situacion d’anomalitat lingüistica que patim nosautes gasconofònes, ja qu’aquera institucion n’a pas jamès promagut nat gascon unificat. Qu'èra fatau los aranés que normativizèssen lo parlar de Mig-Aran.

N’ei donc pas -o en tot cas pas enqüèra- vertat que la lengua occitana i sia oficiau en la Val d’Aran. Ni, malurosament, tanpòc lo gascon. La lengua oficiau en la val d’Aran qu’ei la lengua aranesa, basada sonque suus parlars de la vath, deu grop dialectau sud-orientau deu gascon. Qu’ei un dret fondamentau deus Aranés, plan segur. Totun, on ei l’unitat de la lengua occitana en la realitat ? E com a minimum, on ei l’unitat de la lengua gascona ? B’ei clar que l’IEO n’a pas jamès hèit, o podut hèr, o volut hèr, arren tà empachar de facto l’esclatament deu gascon (doncas de l'occitan) a maugrat d’un discors esquizofrenic d’unitat. Ara, se volem vertadèrament que la lengua occitana e sia oficiau en la Val d'Aran, que sufeish de decidir que l'occitan estandard e sia l'aranés. Nat problèma de part mea, l'acceptarí de bon grat e l'utilizarí en aqueth blòg. A véder...


Ara que l’aranés s’a normativizat e ei oficiau per tota Catalonha, que’u nse cau préner en compte. E que’ns cau tribalhar tà tornar trobar la dignitat, qu’ei a díser, l’unitat. E que ns’i cau tribalhar dab los Aranés. Ara qu’avem ua Academia dera Lengua Occitana, qu’ei evident tà nosautes qu’aquera lengua, si a d’estar unica, a d’estar gascona se non aranesa. E s’a d'estar plurau, com ac pensi jo de manièra realista en contemplar lo panorama de la literatura occitana actuau, i deu aver ua lengua gascona unificada, que sia aranesa o composicionau. N’i arrenonciaram pas.

O adoptam tots l’aranés coma nòrma, e las institucions nòstas nes balhan los apèrs tà ensenhar e apréner l’aranés coma cau en l'Estat francés, e atau que guanharem en credibilitat de cara au mond e en pes politic en tots los grats, o que’ns cau hargar un gascon composicionau unificat dab los Aranés, un gascon « batua ». Non i a pas cap d’autas alternativas se volem sortir d'aqueth cuu-de-sac en lo quau e ns'èm embarrats.

Qu’ei de la responsabilitat de l’Academia dera Lengua Occitana de’ns hargar un diccionari e ua gramatica de gascon normativizat , que sia o basat sus l’aranés o composicionau. Se non, seram forçats de seguir l’exemple deus Catalans e sortir lèu lèu de l’occitanisme tà poder aver per fin ua lengua digna d’aqueth nom dab un diccionari generau de la lengua, escrivut en gascon. N’oblidem pas jamès que lo catalan, varietat bessona deu lengadocian (que non pas la deu gascon d'aqueth blòg), èra enqüèra occitana en las annadas 1930. Sortir de l’occitan qu’ei possible, los catalans qu'ac an hèit e son enqüèra vius. Jo que soi occitanista mès pas a quinsevolh prètz. E lo prètz non pòt estar lo sacrifici de la lengua nòsta : la lengua que passa abans que non pas l’ideologia. De non pas aver nat diccionari generau de la lengua gascona estandardizada en 2008, escrivut sonque en gascon, qu’ei ua beròia vergonha. Lo de la lengua catalana, hargat per En Pompeu Fabra, data de 1932, dus ans abans de talhar definitivament lo cordon omelicau dab l’occitan per lo famós manifest secessionista de 1934, fèit qui nosautes n'avem pas oblidat e qui'ns cau meditar. Nosautes que volem demorar occitans, mès non pas a quinsevolh prètz.


Que cau ben distinguir dialectes naturaus d’ua lengua e la lengua normativizada. Aquesta darrèra n’a pas coma hita de remplaçar los parlars naturau en la vita vitanta. Qu'ei un mòde de comunicacion pan-gascon destinat abans que tot tà l'escríver. N’ei pas normau que dus Gascons coma lo president de l’Institut d’Estudis Occitans e lo magnific sindic d’Aran non sian pas capables d’escríver en ua medisha lengua gascona en 2008. L’un escriu en gascon biarnés, l’aute en gascon aranés. Dens ua situacion de normalitat, aurén d’escríver en gascon estandard, e pro.

Avem un besonh urgent d’un diccionari deu gascon normativizat, unificat e academic tà’ns preparar a la co-oficialitat deu gascon en tots los país gascons e a la normalitat lingüistica. Segur qu’avem tanben besonh d’un diccionari complet de gascon de caire dialectau, on e sian referenciats tots los mots de la lengua parlada e lors variants morfologics (véder e véser e véger e véir.., nèu, neu, nheu e nhèu, eca), l’equivalent gascon de l’Alcover peus catalanofònes. Mès aqueth segond diccionari, d’interés lingüistic, no’s pòt substituir a un diccionari de la lengua normativizada, coma, d’alhòrs, l’invèrs b'ei vertat tanben. Que son dus apèrs d’utilizacion distincta.

Unificar vòu díser que cau causir un variant morfologic e sonque un : véder o véser o véger o véir, de causir de manièra que la lengua e sia vertaderament ua lengua e non pas sonque ua coleccion de dialèctes o de parlars. Mès non cau pas repetir las errors de la normativizacion fabrenca : be cau que la lengua sia hargada en concertacion dab tanhents de cada un de los grans dialèctes gascons. L'estandard serà mes aisidament acceptat se n'a pas cap de coloracion tròp localista. Doncas, que'm sembla preferable de hargar ua lengua composicionau, sintetica, qui aplegarà elements prenguts d’au mens duas varietats gasconas, o mes se possible - e òc, qu'ei possible, tornatz léger l'òbra d'En Pèire Bèc- , atau que serà mes aisidament acceptada. Qu’ei lo cas, per exemple, deu batua peu basc, e tanben lo deu yiddish. Isaac Bashevis Singer parlava en yiddish polonés mès tota la soa òbra, qui’u való lo prèmi Nobel de literatura, qu’estó escrivuda en yiddish unificat. Aquera lengua, unic estandard deu yiddish, qu'estó hargada en las annadas 1930 a partir de duas varietats naturaus en combinant basicament la pronóncia de l'ua dab la gramatica de l'auta. Aquò qu' obliga tots los locutors naturaus deu yiddish (y.) au "bilingüisme" y. naturau/ y. unificat. Que cau soslinhar lo yiddish qu’ei au medish temps ua varietat de l’alemand e ua lengua, coma lo francés ei au medish temps ua varietat de la lengua d’oil e ua lengua, o coma ac son l'aranés e lo catalan au respècte de l'occitan.

Aranés o composicionau tà l'estandard gascon, causir que cau. Que deu estar la mission de l'Academia dera Lengua. E sense trigar mes, que n'avem un besonh urgent.

Chuntos por l'aragonés !

Gasconha e Haut Aragon, qu'èm coma dus dits d'ua sola man.
Partatjam ua medisha toponomia pre-romanica que no's tròba enlòc en las autas tèrras d'òc, los nòstes ajòus parlavan la medisha lengua; qu'èm de la medisha sang.

Unitat de la lengua aragonesa, unitat de la lengua gascona: ua medisha exigéncia, un medish combat!





E a jo que m'agradan las jotas. Viscan los jotaires !!!!

La grana Pilar Gascón, republicana coma jo ;), en duas gravaduras istoricas de las annadas 1920:




Don Pedro Ornat, dab eth la jota qu'ei ornada coma cau !!!



Don Valentín López:


La jota de l'Olivera, que la devem enqüèra a l'excellenta Agrupación Folklórica Santa Cecilia d' Òsca. Ne soi "fan". Malaja non canten guaire en aragonés, totun!!!


D'aqueth medish grop, shò, escotatz, escotatz !!! "Los Bolos", ua canta de beutat purissima:




Aragon: amor e solidaritat! Chuntos por l'aragonés!

Sanjuanitos

Era mia amna se perguec enter Ibarra e Saransi (Otavalo).



Chimbaloma cayadora huambrita
Fachalina cayadora huambrita
Si quiera chainishcamnada huambrita
Huahuicama causangapa huambrita
Cinco sucres semanales huambrita

La montanha de cap qu'ei muda, gojata
Lo ton cabilh qu'ei mut, gojata
Se volosses acceptar çò qui't digoi, gojata
Units que serem tà tostemp, gojata
Cinc sòus per setmana, gojata




La soledad del pajonal
Al corazón se iguala,
Desde aquel dia en que mi longuita
Se fué huyendo.
Para donde marcharía,
Peshte longuita, cuando volverá?

Han pasado ya seis cosechas,
Y en el campo solo hay rastrojos,
Con su partida ya
Ha dejado el corazón hecho hinojos.

Ya las ramas de los sauces
Se inclinaron hasta el río,
Para donde marcharía,
peshte longuita, cuando volverá?

Sent Joan

A 16 H06 (no'm demandetz pas quin ac cau díser en catalan!!!) qu’èi arrecebut un messatget de la Carme encartonada. Que m’a enviat l’eslama virtuau deu Canigó de hèr circular per totas las terras d’òc tà la Sent Joan ( qu’ac sèi, qu’ac sèi, que’m caleré escríver « es.hlama » coma tot bon occitanista, mès uei que’m hè cagar, m’agradan pas bric los mots puntejats, ah òc, ne soi completament allergic, m’emmerdan, sustot qu'aquiu aquera h e demora muda. Qu’ei tà ajudar la comprehension de la part deus autes occitans, çe’m disen. Hilhdepica, e perqué n’an pas nat diccionari de gascon, los autes occitans ? Academicians, au tribalh !!! Eslama que serà, doncas, aumens dinc a la parucion deu diccionari tot en gascon de l’Academia :D). Bon, en tot cas, un potonàs tà la Carmeta!

Per Sent Joan, jo qu’èri justament a Perpinhan. Que i avèva la trobada deus gigants. Coma a la costumada, i podoi véder lo rei En Jacme de Malhòrca acompanhat per sa hemna Na Esclarmonda de Foish, de Perpinhan, e tots los d'Elna: Guifred lo Pilós, lo Comte En Miron e tota la familha, e los bessons d'Argelèrs de la Marenda Sant Còsme e Sant Damian o dilhèu Sant Damian e Sant Còsme, e los nau-vienguts de Tuir. La barriqueta de Byrrh i èra, plan segur.



Que i avèva tanben los dus "Chinés" (que'm semblan meslèu Japonés, mès rai) de Lheida! A Lheida, los gigants que i son plan orientaus deu tipe extrème, enqüèra que i parlen lo catalan occidentau. Atau qu’ei.




Urosament qu'a "Perpinyà la Catalana" los Lheidatans i trobèn un Gascon tà poder charrar en catalan e’us préner la fòto-sovier, que s’avèvan desbrombat la camera :D.




Ja qu’ei la Sent Joan, sautem lo huec dab los joens de que quiò !!!!




Sauta lo huec

Quin plaser de barrar los cinc cantons
De véder arribar l’Emili dab lo vimi,
La mei beròja vesia dab lo vin
Lo hòu hòrt esvagat tà har lo hòu


Sauta sauta…lo huec
Sauta sauta…lo huec de la Sent Joan
un còp, dus còps tres còps tau cèu,
Sauta sauta…lo huec com un gran pèc
Un, dus, tres, quate...

Tots los vesins son amassats aquiu
A la carrèra au miei deu crotzament
Los òmis dab lo bòis e lo briquet
Las hemnas dab l'òli entaus cruspeths

Abans de començar un pion de vin
Entà poder fretà’s a la calor,
Los peus cramats, galopa com un gran pèc

E tà la Carme, un Sant Joan mitat provençau, mitat valencian, dab lo Jan-Maria Carlotti e Al Tall. Occitano-catalan, qué!

Paquito que's passeja per tota Gasconha, e doman que seram tres o quate milions!!!

L'an vist se passejant a Baiona, en Baish-Ador...


Que i èra enqüèra dinc a tard, de nuèit...


L'an vist a Dacs, en Shalòssa, per segur:



E a Condom, en Armanhac, lo Paquito que i èra tanben (un drin cacofonic, d'acòrd, totun tostemps plan gaujós) !!!!





A Condom, los flamencs e los chtis que son vienguts deu bèth nòrd de França, tots per lo Paquito!!!! Aquí qu'avetz la band'as de Wattrelos...


A Vic, tostemps en Armanhac, tanben que l'an vist au Paquito...Vist? Enfin...qu'ei a díser... mes o mens !!! :D


Totun, non i a pas nada letra gascona tà 'u apelhar au noste Paquito? Segur que si! Las de Tederic Merger, de Gasconha.com! E eth que m'obliga de las cantar, en gascon de l'oèst e tot, aqueth hilh de...:D. E çò piéger: que m'agrada!!!!

Doman que seram tres o quate milions

La vita n’ei pas un camin dret
N’am pas nada carta segura
De còps que trobaràs ua lutz
Tot au hons d’ua via escura
La vita n’ei pas un camin dret
N’am pas nada carta segura
De còps que trobaràs ua lutz
Mès lèu que s’estuparà

Qu’aimam de cantar tres o quate cançons
N’avem pas nada vergonha
N’avem pas mei pòur de gran causa
Si quauqu’un trabuca en camin
Tostemps que l’ajudan los companhons.

Tant de coentas, tant d’ahars,
Tant de dolors, tant de patacs, e tant de pelejas

De la vita vitanta, l’escalumada
Doça ploja daurada, mei que tot nos agrada
Segur qu’avem tanben sauneis e ambicions
Mès qu’aimam sustot béver, e minjar e arríder.

Doman que seram tres o quate milions
Visca era nosta Gasconha
de Baiona dinc a Tolosa
Dau Medòc ara Val d’Aran
E de Jurançon a Sent Emilion.

Tà balhà've ua idèa com e las cau cantar, que sufeish de l'escotar au Tederic, vam! Totun, cantar-las un pòc mes rapidament, que haré pas cap de mau, ça'm par.

Los fossiles de l’Academia e los senators formolats

Promés, non sajarèi pas de la publicar, aquera.

Los fossiles de l’Académia francesa
E los senators, a penas mens formolats,
Per un miracle penós, s’an hèit trebulats
Ailàs, çe’m sembla, ben pregond nos l’an mesa!

Totun, que nse’n fotem, la lengua qui volem,
Non son pas eths los qui la nos daran,
Serà l’Académia qui, ena val d’Aran,
Tribalharà hòrt tà que, per fin, la parlem !


Òc, libertat, egalitat, fraternitat
Tà nosautes non van pas sens gasconitat,
Nosaus qu’èm los hilhs deth gloriós Sanç lo Vascon,
E que volem doncas parlar tostemp gascon !

Que volem, segur, ua lengua modèrna,
Sense tots aqueths blablàs de Sent Pitèrna !
Un bèth diccionari tath nòste batua:
Pas quate, tres ni duas nòrmas, sonque ua !

--------------------------------------------------------------------

D'Eric Fraj, que've balhi ua cançon, d'inspiracion clarament valenciana, qui m'agrada fòrça. Lo (cog)nom Fraj qu'ei ua corrupcion espanhòla deu catalan freixe, o sia hrèishe / hrèisho en gascon e fraisse en lengadocian. Lo pairan de l'Eric èra hilh d'Elx (Elsh), en país valencian. Qu'emigrè tà L'Avelanet, en Arièja, on e maridè ua hilha deu país, la mair-gran de l'Eric.

Som le fraisse
Ieu som l'arbre
Que se vòl pujar al cèl
Som le fraisse
Ieu som l'arbre
Que vòl volar com' l'ausèl


Ieu me nègui
Las rasigas
Al pus prigond de las aigas
Ieu me brutli
Las rasigas
Tot al mièg de las nivolas

E camini
Sens relambi
Sens patria e sens rèi
E camini
Sens relambi
Coma l'àngel de la nuèit

Corsas Landesas

En las corsas gasconas, qu'ei totaument proïbit de tocar las vacas... los bovins n'i son pas ni herits ni enqüèra mens matats.
En las videos qui segueishen, i vedem quauques sautaires e escartaires.





A còps, tot non se debana pas exactament coma desirat...Las vacas se'n foten deu reglament!
E las tumadas pòden estar seriosas !!!





E que'n coneishi ua qui s'ei plan divertida!



Tà véder los resultats individuaus, que cau clicar ací, tà los resultats collectius, qu'ei acerà.

Grafias

Se n'i a tà arregaudi's de la desaparicion "dera 'scolo deras Pirinéos", no'n soi pas, jo n'ei la nostalgia. Que m'agrada hèra léger de tèxtes gascons en grafias diferentas de la mea, sustot las ben codificadas coma las de las nòstas Escòlas deu Felibrige. Que soi estat un escolan de l'Escole Gastoû Febus despuish decadas. Que'm brembi deu temps que los tèxtes deus Reclams i èran escrivuts sonque en gascon, e i èran guaireben tots en grafia febusiana. Ara, la revista Reclam ei ben pan-occitanista a la Peiroton, qu'ei a díser que los tèxtes i pòden estar en quinsevolha varietat occitana, catalan inclús, e que't hèn servir unicament la grafia de l'I.E.O., lhevats los tèxtes en catalan ben segur. Bon, la revista arretocada atau que m'agrada hèra tanben.

Totun, òc, qu'èi la nostalgia d'era Bouts dera Mountanho. N'èri cap jamès d'acòrd dab los tèxtes polemics que s'i podèvan trobar, ben segur, mès que cau compréner qu'èra deu temps que quauques militants occitanistas e s'avèvan completament abandonat lo gascon tà adoptar un aute "dialècte" e volèvan a tota fòrça nos hèr créder qu'estosse ben miélher atau. Quina "barbaritat"! Nosautes Gascons qu'avem la nòsta grandor e lo nòste lengatge qu'a ua sabor que non arretròbi pas en cap succedani. Ara lo temps qu'a plan cambiat, e lo President de l'Institut Occitan qu'escriu a tots los sons socis occitans en gascon sense nada vergonha. Que sia arremerciat per aquerò.

Léger un texte en la grafia deu Felibrige que t'ajuda a audir lo dialècte e l'accent de l'autor, òc, aquerò que m'agrada a jo. Totun, la grafia qui sagi de respectar b'ei la de l'Institut d'Estudis Occitans, per mala e imperfèita que sia! La grafia mes bona, tà jo, qu'ei la classica de l'Institut Biarnés e Gascon, la de Chaplain, derivada a l'encòp de la de l'I.E.O. e de la d'en Joan Coromines. Qu'ei mes fonetic e mes coherent que non pas la de l'I.E.O. S'avossi podut, aurí tanben adoptat lo digrafe ny deus catalans com ac hasó Coromines per lo gascon, "amb el vist-i-plau del mestre Pompeu Fabra". Lo digrafe ny qu'ei perfèitament occitan au mens en la part pirenenca e adoptar lo digraf nh en gascon, on i a ua h ben sonora contrariament a totas las autas varietats de l'occitan, qu'ei ua coneria de las màger. Que ns'obliga a puntejar la lengua!!! L'èi dejà escriut e ac torni hèr, aurí causit lh e ny per totas las varietats occitanas, catalan inclús. Atau, cap de besonh de puntejar la lengua. Mès bon, que i a causas mes seriosas en aqueth planeta, vertat?

Doncas, qu'èi ua grafia més bona que non pas la de l'I.E.O. e non l'utilizi pas. Perqué? Pr'amor que n'ei pas la de l'I.E.O. precisament e tot simplament!!! Notatz qu'èi tanben ua grafia hèra mes bona tà escríver lo francés, n'ei pas guaire complicat de n'aver ua, totòm que'n pòt aver ua. E trobaretz normau se las utilizèssem? Que non! Que contunham d'utilizar la d'aqueths fossiles de l'Academia francesa. Tè, que ns'an enqüèra ponut ua de las bonas, aqueths fossiles. Anatz véder en çò de la Carme.

Tà'm hèr content, aquí qu'avetz ua fabla de Louis Daulon, escrivan gascon e autor d'ua gramatica deu gascon haut-comengés. Qu'èi arrespectat la grafia deu felibrige utilizada per l'autor.

Et gahus de't cledatch


Un gat que caucarres auio boulutch nega
en goua de Bispiroun, qu'arribèc a trauca
à forço de birouletados,
d'arruets e d'esgarrapiados,
era telo de't sac oun l'auion embarratch,
e, sentse counegue 'ra nado,
qu'atterric de'tj aute coustatch.
Quan auec et pèu ben secatch,
cap à'ra fin de'ra brespado,
- "'n'ei cap tout!" ça didec "se'm boui tira d'aci
que calerio, dilhèu, trouba de que crouchi!"
N'auio cap acabatch que, de'ra pigourlado,
deuaron dus arrats que passon a touca-u !
- " Diu m'ajude toustents atau !"
ça didec...Autà lèu, sus et prumè que sauto...
que l'escano d'un mos e, de patos en gauto,
entiè que l'hè passa de't cap dinco 'ra couo !
Mès, bengutch de'ra Tanario,
un gahus qu'auio bist era cèno d'un casse,
qu'arribo sus et gat e, d'un aire furious,
que-u ditz, entout dauri sos gouels coumo lournhous :
- Nou t'an pas abèrtitch que nou boui qu'arres passe
per aci, gat ou can, sentse ma permissioun
proumou jou soul qu'en so patroun?
"Aro, sentse gena-t, tout parèlh que s'èros
et poussessou de'ras mios tèrros,
que vengues aci-tau, per dessus et marcatch,
de pana-m un soupa que m'èro destinatch!
Qu'as de trop passatch eras bornos!
Mès, auta segu qu'è dios cornos,
que-m deues un arrat, ou bièn que-u pagaras
ou senou, que le-m tournaras!"
E sus aqueris mouts, et gahus, de coulèro,
que s'en ba de cap à't Caubètch
pendent que, pe't pount de't castètch,
et gatoun qu'arrejouènh era maisoun d'oun èro.
A dus meses d'aquiu, noste gat (bièn souenhatch)
que bic, laguents io lapinièro,
un gahus! ...e, justoment, qu'èro
et noste gahus de't Cledatch !
-" Yè, qu'ès tu? ça-u didec et minet estounatch,
james n'aurio pensatch que, dab es gouels que porto,
un gahus coumo tu poudio troumpa-s de porto !
Quin as hèt per decha-t gaha ?
Abants, que t'y bedios mès cla!"
- "Tio!" ça hec et gahus dab io figuro tristo...
"Bièn attrapatch que so!....Mès n'èi cap que ma bisto
aje feblitch!... Tout simploment,
qu'èro 'quero 'r'auto semmano,
et se de Nadau, justoment-
que cassauo parrats en truatch de Lamano
quan tout d'un cop, mascatch pe't cla de lio,
dessus que-m cajec un babó !
açi que so, dempus...Mès çò que mès me peno,
mès que nou pouder boula,
qu'ei, cado net, et tros arrantse de coudeno,
que-m dan es tos patrous en guiso de soupa !
Encaro ! se-m boulion pourta
dios mirgalhotos a'ra plaço,
de ma presoun, dilhèu, que m'acoumoudario !
Mès ! Io mirgo ! qui la-m dario?"
jou madech! dits et gat...e que part ara casso
auta lèu d'arretour, entout arrossega
et mès bètch arratas qu'auio poudutch trouba...
"Pren-le! que le-t deuio!" ça hec en tout arride
noste minet. "Atau qu'èm quittis de't Cledatch!
Mès, se nou m'en auios cassatch
(quan te panè per entsi dide
aqueth soupa que t'haio do
aro bedes, que't tournario
ets arrats qu'alabets nou-m dechères aucide!

Arres nou deu arrefusa
un cop de man, mèmo se'n cósto
Un tau, qu'à caso sio dechèrem pantecha,
james nou bous ajudara
quand sudaram à caso nósto
De't chounts dinco't cap de'ra costo
qui sap ço que potch arriba?




Ah, e ja qu'èm lo 17 de junh ; per fin, la version d'es Corbilhuèrs!!!! La podetz descargar per itune. 0.9 euros lo trocet, o 9 euros l'àlbum. Lo CD qu'ei enqüèra a la venta, urosament, se non , non trobaretz pas l'imne penjat aquiu, n'ac èi pas podut hèr dab i-tune. Tà crompà'u, que'vs cau clicar acitau.

Ni farine, ni harina, ni farinha, ni farina, qu'ei haria ena lengua nòsta!
Hilhs de Gasconha, pro de vergonha!
La Banèra, ja l'avem! Era lengua, la volem!

Infòc en aranés

De la part de Yuji, coma tostemp, ua videoneta de l'infòc, presentada en la lengua de la garia (garia, aquò que'ns cambia de la haria) per en Farri e sostitolada en catalan. E que'ns presenta ua librèra catalana sharmanteta que'ns parla en lengadocian. Lo bonur totau, que!

A perpaus de l'exposicion d'art romanic en Barcelona (adara passada), que'us calerà raperar que Tolosa e's ditz plan TOLOSA en occitan, tant en lo de la haria com en los de la farina, tant en gascon com en lengadocian com en catalan. Qu'ei inadmissible qu'en ua exposicion barcelonina, la ciutat on vivi e sia anomenada Toulouse en francés e non pas Tolosa. N'escrivi pas aquò tàd en Farri qui ditz ben plan Tolosa, plan segur, mès pr'amor los organizadors de l'exposicion qu'escrivón Toulouse e non pas Tolosa.



E tà que lo bonur e sia complet, que'vs pengi ua cançon valenciana, dab sabor a rebetiko, de l'excellent grop Al Tall:



Ni farine, ni harina, ni farinha, ni farina, qu'ei haria en la lengua nòsta!
Hilhs de Gasconha, pro de vergonha!
La Banèra, ja l'avem! Era lengua, la volem!

Pelòta basca o gascona, vascona, qué! Lo Peiroton i èra!

A jo non m'agrada pas guaire lo fotbòl, m'estimi hèra mes espiar ua partida de rugbí. E que soi fan de pelòta basca, tanben. En realitat la pelòta qu'ei autan gascona com basca. N'ei pas sovent que podem véder partidas de pelotas bascas a la telé francesa, malaja! Pro de fotbòl, volem véder partidas de pelòta basca a la telé!!!!

L'an passat, los juniors de Tolosa qu'èran campion de França de pala còrta, enguan que van pérder en finau contra l'Aviron Baionés.



La pelòta basca qu'ei de mes e mes populara en la part gasconofòna de la region Mieidia-Pirenèus, coma ac ei en l'Aquitània gascona. Que'ns podem regaudir de l'inauguracion d'un fronton nau a Soés, près de Tarba, en Bigòrra.


Baiona qu'ei gascona e non basca, mossur de la telé! Los campions Balhencs e Labordica son GASCONS!!! Vam, n'ei pas grèu, bascs e gascons qu'èm de la medisha soca. Tots arrèr-hilhs deus Uascones.
Qué vòu díser Aran en basco, ja? N'i a pas cap de fronton en la Val d'Aran, que jo sàpii, mès que n'i a un ben au ras, de l'aute costat deu còth de Portlhon, en Banhères (oc, Banhères dab dues "e" e sonque ua "a", de non pas con.hóner dab Banhèras de Bigòrra, doncas que voi díser Luishon, qué!), a quauques quilomètres de Bossòst.

La pelòta, òc! La "corrida", non! Ni aciu, ni aquiu, ni acerà ni enlòc! PROÏBICION TOTAU DE LAS "CORRIDAS"!!!! Quauque temps a, signèi ua peticion mes, la de l'Associacion (espanhòla) deus Veterinaris Abolicionistas de la Tauromaquia. Se la voletz signar tà ajudà'us, qu'ei acitau.

E qu'ac cau tornar diser tà acabar:
Ni farine, ni harina, ni farinha, ni farina, qu'ei haria en la lengua nòsta!
Hilhs de Gasconha, pro de vergonha!
La Banèra, ja l'avem! Era lengua, la volem!

Paco, qu'èm vius enqüèra! Bona hèsta, Aran!!!

Paco, non mos abandones!

Escota aquera canta, aqueris cantaires son totis biarnesis!
En quina lengua e cantan? Pas en biarnés!
Totun, que cantan ena sua lengua, ena nòsta: en gascon!
Te la dediqui, sai que t'agrada.



Qu'ac volhas o non, eth caplòc deths païsis gascons non ei cap Bordèu, cap Pau, cap Baiona...
qu'ei Vielha!!!!!

Era termièra ei sonque en eth mapa, en eth còr non i ei!

Occitans, òc, mès gascons tostemp!

BONA HÈSTA, ARAN!!!!



NB Que'm resulta impossible de penjar era version de Aqueres Montanhes per Es Corbilhuèrs, era mielhor de totas. Ailàs, no'm deishan cap hèr, ac auriai hèt, se non, ben segur !!!

Hilhs de Gasconha, Cap de Vergonha!!!! Gascon Unificat: Ua necessitat!!!!

De Liborna enquia Salardú en passant per Baiona, auem dret a ua lengua: era nòsta !!!!
Non volem auer de causir enter 100 varietats gascones! Tant estimam eth biarnés coma er aranés!!! Nosati volem un gascon unificat!





PRO DE DANCES !!!!
ACADEMIA, ATH TREBALH!!!!

Volem ua lengua unificada e gascona entau pòble de la Gasconha Gran!!!!

Poderatz constatar en aquera video prenguda a Dacs, per l'estiu 2007, que nosautes Gascons  existim enqüèra. Òc, Gascons qu'èm, e b'èm tostemp plan vius !!!! 
 


Òc, qu'èm plan vius, mès, malurosament que ns'èm vaduts ... afasics!! :((

Ja seré temps de trobar paraulas de las ben gasconas tad aquera cançon qui'ns vien d'Espanha (vino griego) e qui ei vaduda l'imne dilhèu mes popular en çò noste, segurament tan popular com Aqueras Montanhas.

B'ei de dòu har de véder un pòble privat de la soa lengua!!!! Qu'avem per fin ua Academia dera Lengua Occitana, apitada per dus Gascons: lo president de l'Institut d'Estudis Occitans qui ei Biarnés, e lo magnific sindic de la Val d'Aran. Los dus se parlan en gascon, plan segur, mès en dialèctes ben diferents. Dinc adara, arren a díser en contra: qu'ei san, naturau e normau. Çò qui n'ei pas ni tan san ni tan normau, b'ei que non son pas capables d'escríver en ua lengua unificada! L'un escriu en biarnés e l'aute en aranés!!!! E no'vs parli pas ací de diferéncias petitonas com las que separan lo catalan fabrenc deu valencian o deu balear!! Plan que non! Que son fòrça mes granas las diferéncias dialectaus en gascon que non pas en catalan. E n'ei pas lejut enlòc que volèvan remediar tad aquera situacion en hent tribalhar era Academia dera Lengua. En tot cas, no'n parlan pas.


Totun, un gascon unificat, comparable au batu deus bascos, nosautes gasconofònes que'u demandam URGENTAMENT. Volem un gascon unificat tà poder adornar los nòstes imnes de mots plan beròis, entà que'us poscam cantar de Liborna dinc a Baiona, Salardú o Massat sense aver de'us virar en un dialècte quin que sia. Be seré dar fòrça tà la lengua nòsta! Non volem pas la mort deus dialèctes, plan au contra, mès demandam coma minimum que poscam dispausar d'ua lengua unificada tà tots los país gascons. Me pensi que caleré qu'estosse sintetica tà poder demorar acceptabla per tots, mès, per segur, que seré a l'Academia de decidir quin e cau que sia. Tà avisà'vs de qué pòt semblar un gascon sintetic, que'vs sufeish de léger la pròsa d'en Pèire Bèc, un aute president de l'Institut d'Estudis Occitans, qu'escrivó en un gascon "artificiau" hèit d'elements prenguts de mantuns dialèctes. L'òbra d'en Pèire Bèc qu'ei de fòrça bon léger e non presenta pas cap de coloracion tròp locau o localista. Se l'Academia non s'encarga pas de'ns hargar un gascon unificat dab ua gramatica e un diccionari generau deu gascon, escrivuts sonque en gascon, adonc qui ac harà? E de qué servirà aquera Academia????

Que podem arregraciar los de l'Ouzom qu'an hicat letras biarnesas a l'imne nòste.


Lo divés ser qu'arriban tots per lo camin devath,
Drin de pertot que son vienguts gaujós e esvagats
Los gran parents parlan gascon dab los mainats

Arrepic:
Ça-vietz cantar e bev'un còp
Dab los amics que va plan!
Qu'ei la hèsta tan bèra deu Chapelò,
La vath vielha s'amassa aquiu entà dançar
La la la...

Despuish vint ans e mei los joens de Haut de Bòsc d'Arròs
Qu'an prepausat un gran empont apitat tròç a tròç,
Dab lo vin blanc, qu'an arcuelhut los cantadors.

Davant lo casso fièr e hòrt lo dimenge matin,
Tostemp hardits qu'an envitat los vilatges vesins,
E dens la nueit un beròi huec entà fenir


Suu site de Gasconha.com, que trobaratz ua auta proposicion, tanben plan bèra, la d'Eric Astié, aquí un drin retocada per Tederic Merger. Los coplets de l'Eric que poden perfèitament completar los deus d'Ouzom.

Sus l'aire de l'arrepic, que da:

Atau vivem ! Dens un país qui te serà arcuelhent
Luenh deus chepics, deu malh e a l’estanguet
Per hestejar, brindar e se virar la set.
Atau vivem ! Tant que palomas e ceps a nòste i aurà
Tant que la vinha lo son vin e’ns balherà
Banda ripataulèra per tot bailejar.

N'i manca sonque la version finau... en gascon unificat.

NB La canta deus de l'Ouzom qu'ei tirat deu lor CD "Adishatz". Tà crompà'u, que cau anar tau lor site.

Bon Aniversari Mailís!!!!!!!!!!!!

Bon ANIVERSARI, Mailís!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Ja ès granòta ja!!!! PUNONS EN ARRAMATS!

Que't dediqui lo coplet aqueth, compausat per Jan-Pèir Minèr sus la musica de la Pitxuli.

T’aimi MAILÍS ! T’aimi MAILÍS !
Beròia flor, hilha tan doça deu país !
T’aimi MAILÍS ! T’aimi MAILÍS !
Se la vesètz, tenètz-vos fièrs, galants, hardits !

Aquí que'n pòts escotar ua version interpetada per Tederic Merger, lo nòste arrei de Gasconha !



En la lenga deu Joan, aquò que't da :

T'aimi MAILÍS, t'aimi MAILÍS !
Beròja flor, hilha tan doça deu país !
T’aimi MAILÍS ! T’aimi MAILÍS !
Se la vedetz, tienetz-vos fièrs, galants, hardits !



Vam! Un pòc de musica bretona, tà tu, plan segur!!!! Ladies and Gentlemen, aquí qu'avetz lo Bagad Kemper!




Ah! E ved, au sud-èst tanben que saben cantar ena lengua nòsta !!!! Es caulets quan son geladi...:)))


POTONS !!!!

NB: Los trocets de uei son tirats deus CDs seguents:
Manolo & Arribes- Bagad Kemper: Sud Ar Su Ed Keltia music
De notar: Arribes qu'ei ua passavila leonesa (region d'Arribes del Duero, près deu Portugal) jogada en companhia de la magnifica gaitera galhega Susana Seivane.
Es Caulets- Santi Arisa i La Tribu: Aran un País, 2006 Picap, S.L. (Descargable per itune, 0,99 euro)

Ceret (2): La festa de la cirera

En diferents moments de la festa se celebren els tradicionals concursos d’escopir pinyols de cirera, que premien al que aconsegueix fer-los arribar més lluny.

Enguany, per culpa de les pluges primaverenques tardanes, el terreny del pinyòdrom era totalment enaiguat, no era del tot practicable per al nostre noble joc.


Els organitzadors van decidir de resplegar-se a un racó sec, a prop del terreny oficial. Doncs, enguany, el terreny de jocs no va poder ésser de terra batuda com de costum, sinó de moqueta vermella, de les que Tsarkó desplega per acollir els dictadors sanguinaris.

La primera competidora, de la categoria “promesa de l’escopir-pinyols català”, va tenir un èxit ben merescut.



La mateixa, algunes cireres després, amb mocador al cap i espardenyes als peus (i no l’invers).



Quin galer més galant !




Visca Sent Ibaaaaars, perla de l'Arièja/ l'Arieja!!!!


Sent-Ibaaaaaaaars !!!! Arièèèèèèja!!!!
Viiiiiisca Occitààània !!!!


Gora Hiriburu! Gora Lapurdi!!!! Goraaaa Euskal-Herriiiiiiiiia !!!!
(a parte gascon : Que’s ditz sonque l’idioma qu’aparta los bascos de los gascons e viceversa, totun que’m sembla extra-terrèstra, aquesta. N’èi pas jamei vist ua gasconeta tant extranha, personaument. :D)



Us presento l'excel.lentíssim Sr Torrent, alcade de Ceret


Pffff, us caldrà tornar a entrenar-vos, Sr alcade.


Visca Piààààà!!!!! visca el Rossellóóóó!!!!



alééééééé Sent Ibaaaaaars!




Blanhac!!! Blanhac!!! Blanhac!!! Blanhac!!!! (arribat 2n en 2005 i en 2006, 1er l'any passat...)



TOLOSA!!! TOLOSA!!!! TOLOSA!!!! TOLOSA!!!! (arribat 1er en 2005 i en 2006, 2n l'any passat, quin suspens...)








TOLOSA TRIOMFA!!!!!




Budiu! No m’ho puc creure! Ha regalat el cirerer a la Marie del salon de thé La Praline (casa belga molt recomanable; a més la Marie, que és flamenca, us hi atendrà en català) i està distribuint les cireres pels carrers en posant-se més “tocamaneta” que un diputat!

Dissabte passat a Ceret (del diumenge, festa dels pantans, millor no parlar-ne) : 1- Les bandes

A Ceret, capital del Baix-Vallespir, hi erem per la diada de les bandes, que era també la de les cireres (vàrem tindre dues diades pel preu d'una).
Abans la passavila, totes les bandes, vingudes de totes les contrades del vessant nord pirinenc, de la "Mar Gran" fins a la Mar Nostra, del País Basc xarnego (d'idioma occità més que no pas eusquerenc) fins al Rosselló en passant per l'Arieja llengadociana, es van reunir per tocar-hi plegats.
Els de Sent Pèr de Moguerra ;) - o Hiriburu pels bascs- hi van trobar els de Biàrritz - Miarritze:

Ah, que hi són també, els de Sent Ibars!!!! Sent Ibaaaaaaaaaaaars, la flor de l'Arieja!
Sent Ibars és un poblet medieval molt preciós situat als límits del Llenguadoc lingüístic, 45 km al sud de Tolosa. La capital de la comarca és Lezat, a cinc quilòmetres de Sent Ibars. Lezat ja és ben gascona, mentre que a Sent Ibars, el parlar pròpi hi és de transició, és a dir que presenta moltes característiques pròpies del gascó tot i essent més aviat llenguadocià. Arièja és lingüisticament un departament molt interessant, ja que hi trobem parlars ben llenguadocians, d'altres ben gascons, d'altres que fan la transició llenguadocià-gascó (o viceversa) i d'altres la transició llenguadocià-català. Cal ben dir que les normes de Tolosa, de Pau i de Barcelona hi fan violència per aquestes terres.

Els de les samarretes vermelles són de la cobla "Jovent del Monestir" de Sant Esteve, a prop de Perpinyà.


Aquests de les samarretes blaves, són els Companys, de Ceret. Per lligar amb les Basquetes, val més fer servir el francès, clar! ;)).


Té, tot això em fa pensar una cançó bearnesa macaroni, un poc nècia, hi convinc. Això rai, que m'agraden els fandangos, aquesta n'és un:

Clar que no manquen pas d'encisos, les Basquetes de Hiriburu (amb una hac ben aspirada i sonora, si's plau, que som al nord!).

Alééééééééééééééééé Sent Ibaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaars!!!!!!!!!! :D

Boha bisa

Lo Marc e la Rachel, acompanhats de la lor petita Elsa, que son vienguts d'Estrasborg tà nos visitar.

Lo pair deu Marc qu'èra un judiu alemand, de Koblenz, qui, deu temps que Hitler i arribè au poder, avèva huejut Alemanha. Avèva ja hèit un trentenat d'annadas quan e quitè Alemanha.

S'èra prumèr installat a Sèta per quauque temps dab l'idèa de se màver tà la Palestina, puish la guerra qu'esclatè e que s'arretrobè a Aush. Qu'auré podut passar los Pirinèus mès eth que decidí de n'ac hèr pas.

Lo pairan de la petita Elsa que s'a la fòto au Musèu de la Resisténcia d'Aush. Que tribalhava d'obrèr agricòla de dia e que hasèva petar los trens alemands cargats d'armas o de metau, de nueit. Que participè a la liberacion de l'isla d'Oleron.

Ne parlava pas sonque alemand e francés, que s'avèva tanben aprengut lo gascon!

Après la guerra, que passè quauques temps a París puish que s'installè definitivament a Saargemünd-Sarreguemines, en Mosèla, on e's va maridar e on e neishó lo Marc.

E lo Marc que ns'a aportat ua botelha d'armanhac vielh. E jo que'u hasoi tastar lo men Gewurtztraminer vendanges tardives.

Qu'ei deus bons, l'armanhac deu Marc. Tè, que m'a inspirat ua cançoneta.



Boha bisa

Boha bisa, que devisa
Shens arreganh ni vergonha
En la lenga de Gasconha.
Qui de vosaus se’n avisa ?

La lenga nòsta, que volem
Que demore viva tostemp!



En gascon canta lo cocut
E lo harri, a l’esconut
En gascon que manda son ut!
Non te n’ès pas apercebut?






E lo gave, de nèu hartat,
riuleja cascarejant
E tà non trobà’s apartat
Qu’at hè sonqu’en gasconejant

En passant peu barri, au ras,
E ‘u comprenes, aqueth devís ?
Qu’ei en la lenga deu país
E tu, donc, en qué parlaràs ?

Se vòs lo país compréner
Que’t serà pro sonqu’apréner
La lenga deu vent, deu harri
Deu cocut, deu gave e deu barri


Adonc, un esforçet hàciatz
Entà emplegar la lenga
Atau que haratz, sàpiatz ,
deu destin la camaliga

E atau la lenga, vivant!
Demorarà viva tostemp!