NÒRMA: aranés o composicionau?

Que’m sembla significatiu d'ua cèrta evolucion lo fèit que lo president actuau de l’Institut d’Estudis Occitans (IEO) non hàsca servir lo bilingüisme lengadocian-gascon tà comunicar dab los sons socis contràriament a En Pèire Bec. En Pèire Bèc qu’escrivèva en lengadocian com a president de l'I.E.O. mès la soa pròpia òbra qu’ei escrivuda en gascon (e pas d'ua sòrta quau que sia, que i tornarèi) mentre  lo president actuau En Dàvid Grosclaude qu'ei monolingüe en occitan: n’emplega pas jamès lo lengadocian, ça'm par, sonque un gascon blós, tant tà l'escríver com tau parlar.

Los escrivans gascons – dab hèra pòcas excepcions- qu’an tostemp escrivut en gascon, enqüèra que non sia pas guaire en ua lengua unificada. La literatura gascona, malurosament, demora, per fòrça, de caire dialectau: los autors gascons qu'escríven en generau en tot seguir ua nòrma locau se non localista o personau. Non i a pas mes localista que la lengua deu mes gran escrivan gascon de tostemp, En Bernat Manciet. Que’m cau senhalar ua excepcion importanta: la d'En Pèire Bèc qui escriu en gascon composicionau, sintetic, ua mescla personau e hòrt agradiva d'elements prenguts de guaireben tots los dialèctes deu gascon. Notatz que la soa lengua escrivuda qu’ei ben gascona, n’ei pas hèita d’occitan composicionau, non, qu’ei 100 % gascona e de fòrça bon léger per composicionau que sia.

Aquò que poderem aperar lo paradòxe esquizofrenic occitanista : n’avem pas cap de lenga occitana normativizada unificada, sonque ua bèra coleccion de varietats mes o mens ben normativizadas - çò que la nomenclatura oficau de l’I.E.O anomena « dialèctes » mès que no’s pòden pas considerar tots coma taus se prenem coma unitat de mesura linguistica lo "catalan-valencian-balear", lo catalan, qué, qui èra enqüèra ua varietat occitana au mens dinc en 1934. A despieit qu’ajam a man nosta ua lengua gascona sintetica normativizada per un president de l’Institut d’Estudis Occitans En Pèire Bec, ailàs d’usatge exclusivament personau dinc adara, l’I.E.O medish non va pas jamès encoratjar nada unificacion normativizadora gascona e la lengua gascona d’en Pèire Bec n’estó pas jamès promaguda peus gramaticians per rasons que non m'expliqui pas. Avem plan segur gramaticas gasconas que presentan clarament ua volontat normativizadora mès las causidas que son divergentas segon las universitats e/o los autors. B’ei per aquò que hè besonh ua academia tà decidir de manèira colegiau quin e cau escríver lo gascon estandard.

Lo diccionari francés-gascon en dus volumes de l’IEO que demora de caire plan dialectau, e qu’ei de dòu hèr de constatar que quauquas zònas i sian oblidadas o negligidas. En particular, los mots deu gascon sud-orientau, pròpis deus parlars de Comenge, Coserans e d’Aran, non s’i tròban en generau paso o qu'i son ben malament arrepresentats. Que cau saludar lo tribalh hèit, çaquelà. Qu’aquestas linhas non sian pas arresentidas coma criticas d’un apèr irremplaçable au dia de uei. Mès, de tota faiçon, la tòca d’aqueth diccionari non pòt reaument estar considerada coma normativizadora.

L’IEO qu’a hèit un tribalh formidable en mantuns domenis. N’i a totun un on lo son tribalh n’a pas brilhat, tà non pas díser qu’ei estat catastrofic, qu’ei lo de la normativizacion en generau e la deu gascon mes particularament, per rasons perfèitament explicablas istoricament. L’IEO qu’a ua responsabilitat de las màger dens la situacion d’anomalitat lingüistica que patim nosautes gasconofònes, ja qu’aquera institucion n’a pas jamès promagut nat gascon unificat. Qu'èra fatau los aranés que normativizèssen lo parlar de Mig-Aran.

N’ei donc pas -o en tot cas pas enqüèra- vertat que la lengua occitana i sia oficiau en la Val d’Aran. Ni, malurosament, tanpòc lo gascon. La lengua oficiau en la val d’Aran qu’ei la lengua aranesa, basada sonque suus parlars de la vath, deu grop dialectau sud-orientau deu gascon. Qu’ei un dret fondamentau deus Aranés, plan segur. Totun, on ei l’unitat de la lengua occitana en la realitat ? E com a minimum, on ei l’unitat de la lengua gascona ? B’ei clar que l’IEO n’a pas jamès hèit, o podut hèr, o volut hèr, arren tà empachar de facto l’esclatament deu gascon (doncas de l'occitan) a maugrat d’un discors esquizofrenic d’unitat. Ara, se volem vertadèrament que la lengua occitana e sia oficiau en la Val d'Aran, que sufeish de decidir que l'occitan estandard e sia l'aranés. Nat problèma de part mea, l'acceptarí de bon grat e l'utilizarí en aqueth blòg. A véder...


Ara que l’aranés s’a normativizat e ei oficiau per tota Catalonha, que’u nse cau préner en compte. E que’ns cau tribalhar tà tornar trobar la dignitat, qu’ei a díser, l’unitat. E que ns’i cau tribalhar dab los Aranés. Ara qu’avem ua Academia dera Lengua Occitana, qu’ei evident tà nosautes qu’aquera lengua, si a d’estar unica, a d’estar gascona se non aranesa. E s’a d'estar plurau, com ac pensi jo de manièra realista en contemplar lo panorama de la literatura occitana actuau, i deu aver ua lengua gascona unificada, que sia aranesa o composicionau. N’i arrenonciaram pas.

O adoptam tots l’aranés coma nòrma, e las institucions nòstas nes balhan los apèrs tà ensenhar e apréner l’aranés coma cau en l'Estat francés, e atau que guanharem en credibilitat de cara au mond e en pes politic en tots los grats, o que’ns cau hargar un gascon composicionau unificat dab los Aranés, un gascon « batua ». Non i a pas cap d’autas alternativas se volem sortir d'aqueth cuu-de-sac en lo quau e ns'èm embarrats.

Qu’ei de la responsabilitat de l’Academia dera Lengua Occitana de’ns hargar un diccionari e ua gramatica de gascon normativizat , que sia o basat sus l’aranés o composicionau. Se non, seram forçats de seguir l’exemple deus Catalans e sortir lèu lèu de l’occitanisme tà poder aver per fin ua lengua digna d’aqueth nom dab un diccionari generau de la lengua, escrivut en gascon. N’oblidem pas jamès que lo catalan, varietat bessona deu lengadocian (que non pas la deu gascon d'aqueth blòg), èra enqüèra occitana en las annadas 1930. Sortir de l’occitan qu’ei possible, los catalans qu'ac an hèit e son enqüèra vius. Jo que soi occitanista mès pas a quinsevolh prètz. E lo prètz non pòt estar lo sacrifici de la lengua nòsta : la lengua que passa abans que non pas l’ideologia. De non pas aver nat diccionari generau de la lengua gascona estandardizada en 2008, escrivut sonque en gascon, qu’ei ua beròia vergonha. Lo de la lengua catalana, hargat per En Pompeu Fabra, data de 1932, dus ans abans de talhar definitivament lo cordon omelicau dab l’occitan per lo famós manifest secessionista de 1934, fèit qui nosautes n'avem pas oblidat e qui'ns cau meditar. Nosautes que volem demorar occitans, mès non pas a quinsevolh prètz.


Que cau ben distinguir dialectes naturaus d’ua lengua e la lengua normativizada. Aquesta darrèra n’a pas coma hita de remplaçar los parlars naturau en la vita vitanta. Qu'ei un mòde de comunicacion pan-gascon destinat abans que tot tà l'escríver. N’ei pas normau que dus Gascons coma lo president de l’Institut d’Estudis Occitans e lo magnific sindic d’Aran non sian pas capables d’escríver en ua medisha lengua gascona en 2008. L’un escriu en gascon biarnés, l’aute en gascon aranés. Dens ua situacion de normalitat, aurén d’escríver en gascon estandard, e pro.

Avem un besonh urgent d’un diccionari deu gascon normativizat, unificat e academic tà’ns preparar a la co-oficialitat deu gascon en tots los país gascons e a la normalitat lingüistica. Segur qu’avem tanben besonh d’un diccionari complet de gascon de caire dialectau, on e sian referenciats tots los mots de la lengua parlada e lors variants morfologics (véder e véser e véger e véir.., nèu, neu, nheu e nhèu, eca), l’equivalent gascon de l’Alcover peus catalanofònes. Mès aqueth segond diccionari, d’interés lingüistic, no’s pòt substituir a un diccionari de la lengua normativizada, coma, d’alhòrs, l’invèrs b'ei vertat tanben. Que son dus apèrs d’utilizacion distincta.

Unificar vòu díser que cau causir un variant morfologic e sonque un : véder o véser o véger o véir, de causir de manièra que la lengua e sia vertaderament ua lengua e non pas sonque ua coleccion de dialèctes o de parlars. Mès non cau pas repetir las errors de la normativizacion fabrenca : be cau que la lengua sia hargada en concertacion dab tanhents de cada un de los grans dialèctes gascons. L'estandard serà mes aisidament acceptat se n'a pas cap de coloracion tròp localista. Doncas, que'm sembla preferable de hargar ua lengua composicionau, sintetica, qui aplegarà elements prenguts d’au mens duas varietats gasconas, o mes se possible - e òc, qu'ei possible, tornatz léger l'òbra d'En Pèire Bèc- , atau que serà mes aisidament acceptada. Qu’ei lo cas, per exemple, deu batua peu basc, e tanben lo deu yiddish. Isaac Bashevis Singer parlava en yiddish polonés mès tota la soa òbra, qui’u való lo prèmi Nobel de literatura, qu’estó escrivuda en yiddish unificat. Aquera lengua, unic estandard deu yiddish, qu'estó hargada en las annadas 1930 a partir de duas varietats naturaus en combinant basicament la pronóncia de l'ua dab la gramatica de l'auta. Aquò qu' obliga tots los locutors naturaus deu yiddish (y.) au "bilingüisme" y. naturau/ y. unificat. Que cau soslinhar lo yiddish qu’ei au medish temps ua varietat de l’alemand e ua lengua, coma lo francés ei au medish temps ua varietat de la lengua d’oil e ua lengua, o coma ac son l'aranés e lo catalan au respècte de l'occitan.

Aranés o composicionau tà l'estandard gascon, causir que cau. Que deu estar la mission de l'Academia dera Lengua. E sense trigar mes, que n'avem un besonh urgent.