L'ors

L'ors que meritaré lhèu miélher que lo renom de maishanta lei qui l'an hèit, mes qu'èi paur de har lhevar un crit de viahòra e de'm har segotir las puç per la gent de casa, on son precisament los territòris d'elei deu pelut.
L'ors n'ei pas maishant, e si non n'arrencontratz guaire jamés quan caminatz en montanha, dens los bòscs destremats e sauvatges on s'agrada, qu'ei per'mor la bèstia qu'a lo nas fin e que huej l'òmi. — Ne'u balhem pas tòrt d'estar menshidèu, l'òmi qu'ei lo mei maishant deus herums. — Que's neureish d'arradits sabrosas, qui sap beròi trobar devath la tasca de las artigas e deus cujalars, d'aujons, de hagetas, d'amoras, d'averans, de castanhas, d'aglands, de mèu quan pòt aténher los pientis apielats en un clòt d'arbe boharòc, e tanben, de quan en quan, que sap, tant per tant un drinòt, getar la pata sus un cap de bestiar, meilèu deus joens, si's pòt. Tà la soa desencusa qu'ei juste de díser que n'ei pas tà cambiar de regime qui vad atau carnicèr, a mensh que sia ahamiat, qu'arriba aquò au moment de l'estiu on l'orsa, bona mair, s'aperceu que'u hè besonh de drin d'arpast tà har lèit, a fin e a mesura qui pravan los dus orsats qui'u vadón a la prima.
Dens lo temps on las seuvas crobivan la màger part deu territòri, l'ors qu'èra pertot comun (Gaston Febus be's morí en l'anant caçar a Sauvatèrra). Adara, la raça esclarida, que s'estuja aus horastars pregons deus pèis de montanha, on ei assegurat de poder cambiar d'esconetèras quan un vesiatge l'aveja. Qu'ei sustot dens la hauta Arièja, e, miélher enqüèra, en vath d'Aussau on a trobat drin de securitat, peus grans bòscs d'Auloron, despuish Sent Cristau, Lurbe, Eisús ; au Bager d'Arudi ; aus bòscs de la part deu Benó, d'Aspeigt, de Laruns, d'Aidas Cautas, de Herrana, de Gavàs, e, aus entorns deu Pic d'Aussau, bòscs de Cambelhs, Biós, etc.
Un o aute que n'aucidan tots ans, mes n'ei pas aquò qui pòt balhar l'ahida de qu'ajan lèu la pèth deu darrèr ; l'animau qu'ei pro herotge e prudent tà's virar lo criscon finau, e si'ns volèm desbrombar los quauques desaguís qui pòt har (ua dèsma haut o baish qu'ei aquerò, bitara ?) aquera fin, a la mea idea, que seré de dòu har. Si l'ors passava tà la legenda que'n seré lèu tot parièr tad eth com de las vielhas credenças au brochami e aus becuts...

Félix Mascaraux (1864-1945)

Aquera citacion, que l'èi trobada dens lo site, hèra interessant e au men sentit indispensable, bearnbearn.com deu mèste Andriu Horcada (Hourcade per l'estat-civiu).

Félix Mascaraux, conegut internacionaument peu sons tribalhs d'arqueològue e de preistorian amator, qu'èra tanben un escrivan d'expression biarnesa, ailàs guaire lejut uei lo dia. Que'u caleré tornar publicar.

E, tant qu'i soi, que v'arrecomandi la lectura de l'article que lo mèste A. Horcada escrigó a prepaus deus pretenduts - o pas- "francismes" en occitan. De meditar.