Gaves, Gavòts e Gavaches

De los Pirenèus qu' arriulan los gaves capvath l'arribèra. Lo mot "gave" designa un riu peirós qui chorra a la montanha. Non n'i a pas mes gascon qu'aqueth mot qui ei totaument desconeishut en lengadocian e en catalan. Qu'ei lo nom de mantuns rius enter lo Bascoat e lo Haut-Ador. Lo mot ei passat dens la toponomia oficiau: gave de Pau, gave d'Oloron. E qu'ei estat quitament prestat au francés tà designar los torrents e rius pirenencs, com en gascon. Dens un document de 1388 lo gave d'oloron que i ei mencionat com lo "gaver". E com i a arriulets qui pòrtan lo nom de gabarret o gabarròt en Biarn, se pensa que gave provien de "gabarum" or "gabarrum". L'origina d'aquèth mot qu'ei desconeishuda, non s'explica pas per l'euskara modèrne.
Los gaves son elements simbolics de la montanha gascona. Dens la nosta tradicion orau, los Pirenèus que son sovent aperats, de manièra metaforica, lo país deus gaves. Me brembi de la prumèra leçon deu cors de gascon per Robèrt Boisgontier e Jacme Darrigrand. Qu'èra un extrèit d'un conte arrecuelhut en Gasconha centrau per Joan-Francés Bladèr. Que'n vos poderí recitar un trocet de cap : "Enfin, arribèn dens un país sauvatge e negre, un país de hauta montanha, on los gaves tomban de tres mila pès. Aquíu i a pas ni prèste, ni glèisa, ni cementeri. Aquíu viven los becut, gigants hauts de sèt canas. Quan gahan un crestian, lo hèn còser tot viu sus la gresilha e se l'avalan d'un sol bocin" o quauquarren semblant. Dens l'imaginari gascon, los Pirenèus que representavan un mond desconeishut, ostile e perilhós, on i valèva mes non anar. Qu'èra lo cap deu mond. Qu'èra la frontièra. Au delà, dens lo país deus gaves, los gavòts o gavaches qu'èran monde qui non parlavan pas gascon. A la montanha gascona, gavòts e gavaches que's disen deus Espanhòus. Mès lo mot gavache qu'a viatjat hèra! Qu'ei passat au lengadocian e au catalan devath la fòrma gavach/gavatx, e tanben au castelhan (gabacho). En lengadocian, lo mot gavach qu'a dus sens, segon l'Alibert. Prumèr, un montanhòu branassèr. E segond, ua persona de lenga d'òil. A l'arribèra gascona, los gavaches que son tanben los vesins de lenga d'òil. Dens lo departament de Gironda, que i a duas enclavas de lenga d'òil (santongés), en plen país gascon o occitan, de noms respectius Gavacharia Grana (en francés: "La Grande Gavacherie" o enqüèra "le Pays Gabaye") e Petita Gavacharia de Montsegur (La petite Gavacherie). En Rosselhon, los gavatxos son los Occitans vesins. En Espanha, los gavatxos/gabachos son los Francés. Donc, a cadun lo son gavache !

Lo santongés que pertanh a la lenga (o las lengas) d'òil com lo francés. Mès parlar santongés n'ei pas briga parlar francés! Los petits escolans santongés deu sègle passat que devèvan avisà-se'n lèu, praubets! Eths tanben, com tots los autes, qu'èran castigats si parlavan "patoé".

Té, tà vosautes qui comprenetz lo francés, qué vòlen díser aquestes mots plan corrents en parlar santongés deu "pays gabaye":
a, acacher, affeurdillée, agrâlé, aillan, aive, aigail, ajhasse, ajhuer, aisine, aquiller, aneut, angrote, arrojer, beun'aise
(jh'seu beunaise ....),benaise, bespagne, beurnicasser, bourder, busoter, bughée (du linghe blanc de bughée) bourin, belughée (o l'avait tot eune belughée), beurlander, beurlanderie, beurlière, bail, bassée, balai, balots, baille, bougner, bouère, bastiot, boure, bouillée, burgot, buffer, bouzit (coupeur de bouzit)... ??? Bon, que'vs passi la resta. La responsa, que la trobaratz aquí.
Ah! E per çò qui tòca a l'intercomprehension dab lo francés, que'vs deishi hargar la vòsta opinion pròpia en escotar aquèth trocet d'un devís en santongés (parlar de la Gavacharia Grana) :D::

Que'm podetz enviar l'arrevirada :D! Alavetz? Lenga d'òil o lengaS d'òil? Vos caleré modificar la vòsta mapa de las lengas de França e hicar la frontièra lingüistica deu francés fòrça mes au nòrd, ça'm par. La lenga santongesa normativizada qu'estó arreconeishuda oficiaument com lenga de França. Non li manca pas pus arren, "sonque" l'oficialitat, tà vàder realitat...Anem! L'espèr n'ei pas mort! Estirem l'estaca!