La cascada de Peguche qu'a 18 m de hautor. Qu'ei formada per las aigas deu Riu Peguche qui neish en la laguna de San Pablo. La cascada passada, l'arriu que pren lo nom de Jatun Yacu (aiga grana). L'arriu qu'ei sacrat peus indigènas.
José Quimbo Pichanga qu’ei lo president deu Centro Cultural Pechumbe. Aqueth centre culturau que’s dedica a preservar la cultura pròpia deus Otavalos. Que s’a hèit ua reputacion internacionau mercés au son tribalh de musica e de dança tradicionau. Que grabè un CD de musica.
Sus la question de çò que pòt significar lo nom de Peguche, José Quimbo Pinchanga n’a pas cap de dobte. Aquiu qu’avetz los sons explics.
Totun, abans, tà plan compréner, que cau raperar las montanhas qu'an ua amna e los dus volcans Imbabura e Cotacachi que fòrman un coble. Segon los Otavalos, quan lo cim deu volcan Cotacachi ei cobèrt d’ua pelicula de nèu qu’ei un signe Pair Imbabura qu’ei passat a visitar Mair Cotacachi. Las aigas e los arbes qu’an ua amna tanben, e particularament las Mairs Lacas (mama kucha), las lagunas de Cuicocha (Ki Kucha en quichua) e de San Pablo (Imba Kucha en quichua) que jògan un ròtle important dens la mitologia otavalenha.Atau que parla José Quimbo:
« Peguche o Piguchi, qu’ei un toponim ancian qui apartien a l’antic idioma cara parlat peus nòstes ancèstes Caras, qui arribèn en aquestas tèrras despuish las isclas Caribe. Eths qu’arribèn aciu aproximadaments 2.000 ans a, en tot passar per la Bahia de Caraquez, Manabi e qu’entrèn en la sèrra per la cordilhera d’Intac. Lo son Gran Centre d’irradiacion en la sèrra qu’estó en la region d’Otavalo e de Cotacachi, protegits peu nòste pair Taita Imbabura e nòsta mair Mama Cotacachi, e las mamacuchas Ki Kucha mau nomentada Cuicocha e Imba Kucha mau coneguda coma laguna de San Pablo.
Peguche, que vòu díser: " vaho (mei o mensh vapor) d’aiga sacrada qui cad o banha d’en haut". Doncas, lo nom Peguche que’s deu a la cascada Peguche qui despuish tostemp es estada sacrada e dincaus nòstes dias ac demora per nosatis. Segur, lo monde que diseràn : cascada que’s ditz faccha o paccha; vertat qu’ei, totun faccha o paccha significa cascada en Kichwa, idioma deus Incas. Aqueth idioma se parlava dejà en aqueths vilatges abans l’arribada deus Incas pr’amor qu’ èra Runashimy (lit. lengua deus umans) o sia idioma interculturau d’intercambi comerciau e sociau. No’s cau pas desbrombar nosatis qu'èm Mindalacuna o sia comerçants d’artisanat, despuish l’antiquitat. Quan e van arribar aquiu los Incas, los nòstes Taitas (lit. pairs) que’us susprengón en parlar en son idioma Incashimi (lit. lengua de l'inca) o Qechwa. Segur hèra de noms o paraulas pre-quichuas que foncionèn de la medisha manèra enter lo nom e la significacion antica e lo nom e la significacion sacrada nava. La mea opinion personau qu’ei se los noms deus lòcs son sacrats com ac ei l’identitat de la nòsta cascada, aquò vòu díser los incas que respectèn aqueth patrimòni sacrat, o los nòstes aujòus que negocièn dab los Incas entà qu’aqueth lòc sacrat e mantengosse lo son nom pròpi e lo son caractèr sacrat.
Tornem au nom de la nòsta cascada e examinem mes endavant la soa significacion dab ua optica culturau e rituau indigèna; Peguche que vòu díser "Vaho d’aiga sacrada qui banha d’en haut": vaho qu’ei sinonim de vapor, alet, aram, sentor. Vaho en Kichwa que significa sami, samay, ashnac. Allpa samay: vaho de la tèrra qui’s produseish après la ploja e au tornar de la calor deu só; yacu samay: qu’ei èrba aromatica qui s’emplega entà netejar e purificar lo còs e l’amna, ashnac kiwa: vapor o vaho d’aiga qui produseish l’arc de Sent Martin. Vaho d’aiga sacrada, que’ns guida entà enténer e avalorar la foncion rituau, alavetz vaho qu’ei sinonim d'energia o poder deu yacumama o mair aiga, aqueth poder que’s coneish com Aya, Supay o Sinchy, que significa esperit de poder qui’s gaha durant un banh rituau realizat a un moment de lua plea o nava segon los objetius qui s’a fixat lo banhaire. Los Espanhòus que considerèn Supay com poder mauhasent .
Banhar, lo banh tà nosatis qu’ei tostemp rituau, cada còp que’u hèm tà obtiéner la guarison d’ua malautia quina que sia, malautia o mala sòrta, tanben que’s realiza entà cambiar o positivizar la mala situacion en la quau la persona e’s tròba, brembem-nos l’Armaytuta o banh rituau que’s debana la nueit deu 22 de junh dab motiu de l’Inty raimy, dab aqueth banh hidam a la mair aiga totas las nòstas situacions vivudas e atau que podem contunhar lo nòste cicle de vita de tot un an.
Tota aquera analisi explicativa que ns’amia tà la conclusion sus la significacion pregona deu nom de la nòsta comunautat "Peguche". Nosatis qu’èm hilhs de Peguche o "Hilhs de la cascada sacrada".
llakishka ushi – Centro Cultural Peguche
anchupay – Centro Cultural Peguche
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada